ALS IK NAAR DE SP.A KIJK, ZIE IK…

Als ik naar de sp.a kijk, valt mij op hoe weinig de partij een sociaal verhaal maatschappelijk kan laten doorklinken en hoe moeilijk zij het heeft het populisme te doorprikken en de echte antwoorden op de sociale noden te formuleren, laat staan te realiseren. Om deze scherpe kritiek enigszins te verzachten: veralgemenend kan je stellen dat alle progressieve krachten in Vlaanderen hier moeilijker in slagen.

Op de vraag welke paden de partij moet bewandelen, kies ik voor:
- meer beweging maken;
- meer duidelijkheid en samenhang;
- meer bundeling van krachten;
- meer democratie en politieke zindelijkheid;
- een consequent sociaal programma.

HET MIDDENVELD

Als je vanuit een middenveldorganisatie naar een politieke partij kijkt, word je meteen in een sjabloon gedrukt. De relaties en posities liggen vast: wat je ook schrijft, het wordt geïnterpreteerd vanuit deze geijkte sjablonen. De context daarentegen is intussen sterk veranderd en het is dus de vraag in hoeverre de bestaande sjablonen niet aan opfrissing toe zijn.

Het is de functie zelf van het middenveld om een stem te geven aan burgers, aan werknemers en kwetsbare groepen in het geval van een werknemersbeweging. Het is de opdracht van het middenveld om op te komen voor hun belangen en om hen te empoweren, te emanciperen, te leren opkomen voor hun belangen. Dit doet het middenveld door bewegingswerk aan de basis, door militantenwerking, door vorming en actie. Maar het middenveld wil ook wegen op het beleid: dit gebeurt via advies, inspraak en participatie, op lokaal en nationaal niveau, via medebeheer in de sociale zekerheid, via sociaal overleg, via lobbywerk, via internationale netwerking. Het middenveld wil resultaat zien en heeft dat resultaat ook nodig om te kunnen blijven functioneren. Tussen middenveld en politiek bestaat een soort wederzijdse afhankelijkheid. Het middenveld is afhankelijk van de politiek voor de realisatie van zijn doelen en programma. De politiek is, in de ogen van het middenveld althans, ook afhankelijk van het middenveld voor het creëren van een draagvlak voor het beleid.

Vanuit dit klassieke patroon is het bijna evident wat de verwachtingen zijn van een sociale beweging t.a.v. de sociaaldemocratie. En dat is: realiseren wat er in de programma’s staat van die sociale bewegingen. Een organisatie als ACW werkt ‘levensbreed’: alle maatschappelijke uitdagingen komen aan bod en dit vanuit een sociale invalshoek. Maar het is een trend binnen het middenveld om meer integraal te werken. Het thema duurzaamheid wordt gekoppeld aan armoede en sociale ongelijkheid. Diversiteit en interculturaliteit worden bijvoorbeeld binnen de Verenigde Verenigingen opgepakt door alle verenigingen. De zorg voor goed samenleven beroert al wie actief is in een sociale beweging.
Voor armoedebestrijding is een brede middenveldcoalitie gemaakt van uiteenlopende middenveldactoren. Voor onder meer de dimensies wonen, energie, werk en gezondheid in armoedebestrijding ontstaan daarenboven specifieke platforms en campagnes met meerdere partners.
Alle sociale bewegingen hechten een zeer groot belang aan onderwijs: een onderwijs dat breed vormt, dat inspeelt op veranderingen en nieuwe maatschappelijke noden, dat emancipeert en meer maatschappelijke gelijkheid genereert.
De crisis heeft de roep van het sociale middenveld om maatschappelijk verantwoord ondernemen en om een economie in dienst van mens en samenleving (in plaats van andersom) nog versterkt.
Datzelfde middenveld ondersteunt evenzeer het belang van innovatie maar pleit wel voor meer aandacht voor maatschappelijke en sociale innovatie.
Hoeft het tot slot gezegd dat de werknemersbeweging zich de hoeder voelt van de sociale zekerheid, van een rechtvaardige fiscaliteit en van gezonde staatsfinanciën.

WELKE PRIORITEITEN VOOR DE SOCIAALDEMOCRATIE?

Kunnen hierin prioriteiten aangegeven worden naar de sociaaldemocratie? Allicht wel, maar wat wij vooral verwachten is een coherente visie op en een daadkrachtige aanpak van het geheel. Want alles hangt met alles samen. Welvaart en welzijn zijn onlosmakelijk verbonden. De kwaliteit van leven verbeteren kan niet enkel vanuit een economisch perspectief maar vergt evenzeer een cultureel perspectief.
Bovenal leeft de vraag bij de bevolking of er eigenlijk nog wel een perspectief is.
De mensen ervaren de politiek en dus ook de sociaaldemocratie als machteloos en ook in toenemende mate onbekwaam. Dat maakt hen onzeker, onverschillig of cynisch. Op deze puinhoop kan het populisme welig tieren. En populistische partijen is het niet zozeer te doen om de realisatie van politieke idealen maar vooral om de afbraak van de bestaande sociale krachten. Deze krachten belemmeren het nationalistisch maar vooral ook het rechts-liberale gedachtegoed van die partijen.
Het is bijzonder moeilijk om tegen het leugenachtige, simplistische populistische discours in te gaan. Onze klassieke argumenten helpen niet maar keren zich soms zelfs tegen wie ze uitspreekt. De begrippen solidariteit en rechtvaardigheid, vrijheid van meningsuiting, mensenrechten worden omgeslagen naar ‘mijn recht en mijn deel en mijn mening binnen mijn groep, de enige groep’.

Daarom heeft het weinig zin om de mensen om de oren te slaan met grote woorden. De mensen willen daden zien, zeker van een partij die claimt sociaal te zijn.

In de eerste plaats willen ze beluisterd worden en willen ze iets te zeggen hebben. Voor een politieke partij betekent dit dat ze terug beweging wordt, dat ze een actieve basis van leden en militanten heeft en dat die iets te zeggen hebben in de partij. Het overwicht van professionals en marketeers, de vermarkting van de politiek, ligt mee aan de basis van de huidige crisis van het politieke systeem.

In de tweede plaats willen mensen duidelijkheid en samenhang. Politiek en beleid zijn totaal ondoorzichtig geworden, veel te ingewikkeld en te versnipperd en daardoor niet te begrijpen, laat staan te beïnvloeden. De klassieke politieke partijen blijven via die complexiteit ‘onderling hun zaakjes regelen’. De versnippering en onduidelijkheid zit daarenboven ook binnen de linkerzijde zelf door het naast elkaar bestaan van talrijke partijen en partijtjes. Ook dit versterkt het succes van populistische politici. Als links nog iets wil te betekenen hebben dan zal men uit de gelijkhebberij moeten treden en de krachten bundelen.

Ten derde vrees ik dat een groot deel van de bevolking het politiek systeem zelf als totaal onbetrouwbaar ervaart. De macht van de parlementen is grotendeels uitgehold, de kiezers ervaren hun ‘volksvertegenwoordiging’ niet meer als dusdanig. Ook de sp.a heeft alle mogelijkheden die het kiesstelsel bood om te spelen met opvolgers bijvoorbeeld ten volle uitgeput. Politieke zindelijkheid, herstel van de volksvertegenwoordiging en versterking van de democratie kan niet ontbreken in een sociaal progressieve strategie voor de toekomst.

Tot slot en als belangrijkste is er de vraag naar de antwoorden van de politiek op de huidige omwentelingen en crisissen. Niet warm en koud blazen maar duidelijke keuzes maken en daar politiek naar handelen is de boodschap voor de sp.a: in de strijd tegen de financiële en de economische crisis, in de aanpak van de klimaatcrisis, in de opbouw van een diverse, verdraagzame en rechtvaardige samenleving. Het lijkt me logisch dat de sociaaldemocratie daarbij systematisch de kant van de zwaksten kiest en de sociale verworvenheden als enig rechtvaardig sociaal model blijft verdedigen en meer zelfs, propageert in de wereld. De Derde Weg leek mij persoonlijk niet te beantwoorden hieraan: de street credibility van de sp.a heeft er zwaar onder geleden.

WELKE VERHOUDING SOCIAAL MIDDENVELD EN SOCIAALDEMOCRATIE?

In welke verhouding kunnen sociaal middenveld en de sociaaldemocratie werken aan de realisatie van deze verzuchtingen?
Want de context is inderdaad gewijzigd. Er is al een tijd een proces van scheiding aan de gang tussen middenveldkeuzes en stemgedrag. Wie actief is in de milieubeweging, stemt niet noodzakelijk groen. Wie gesyndiceerd is, stemt niet per sé voor een partij die wenst rekening te houden met de rol van de vakbond. De tendens wordt steeds meer uitgesproken: de kiezer wordt steeds volatieler. Omgekeerd betekent een bepaalde stembusuitslag niet dat er meer of minder mensen gesyndiceerd zijn of zich aansluiten bij deze of gene vereniging.
Het zou verkeerd zijn te concluderen dat omwille van deze wijzigingen het middenveld geen rol meer speelt in het creëren van een draagvlak voor het beleid. Een duidelijke stembusuitslag is één zaak, een maatschappelijk draagvlak is nog een andere zaak. Het zou bijvoorbeeld van kortzichtigheid getuigen al zijn pijlen te verschieten op media-aanwezigheid. De commercialisering van de media heeft de opgang van het populisme in de politiek alleen maar versterkt.
De sociaaldemocratie zal andere bruggen moeten slaan naar de werknemers, naar de zwakkeren, naar de kiezers. Duurzame bruggen waar verkeer in beide richtingen mogelijk is. De sociale bewegingen zijn partners hierin.
Het zou de geloofwaardigheid van de sociaaldemocratie ten goede komen als dit partnerschap met het sociale middenveld op alle beleidsniveaus gedragen wordt. De wijze waarop in sommige steden bijvoorbeeld met het middenveld en met middenveldinitiatief in het bijzonder wordt omgegaan getuigt eerder van het omgekeerde. Dit ondergraaft de democratische krachten. Het is mijn overtuiging dat een sterke civiele maatschappij, een sterk middenveld, onmisbaar is om de verzuring en verrechtsing te doen stoppen.
De sociaaldemocraten zullen bondgenoten nodig hebben als ze terug uit het dal willen raken. Het is duidelijk dat een belangrijk deel van die bondgenoten zich bevinden in de sociale bewegingen.

Ann Demeulemeester
Algemeen secretaris ACW

sp.a - socialisme - verkiezingen - ideologie

Samenleving & Politiek, Jaargang 17, 2010, nr. 8 (oktober), pagina 26 tot 29

• sp.a
• ideologie
• socialisme
• verkiezingen

REFLECTIES OVER DE SP.A