Wanneer je als socialist nadenkt over je ideologie volstaat het niet nostalgisch terug te grijpen naar het verleden ‘toen alles beter was’. Net zo min is het productief om je cynisch uit te laten over het heden en de woelige wateren waarin het socialisme verzeild is geraakt. De enige juiste benadering is het verleden en het heden kritisch, analytisch en objectief onder de loep te nemen en proberen daaruit lessen te trekken voor de toekomst.
SOCIALISME ZOALS HET WAS, IS EN ZAL ZIJN
Socialisme was gezellig. Ook Steve Stevaert probeerde om dat gevoel terug in de rangen te brengen. Ik spreek echter over de tijd dat ik kind, tiener en jongvolwassene was; met het weefsel van onze organisatie als een warm cocon, met een keur aan activiteiten waar iedereen bij terecht kon - ook de mensen als de personages uit De helaasheid der dingen. Ze hoorden erbij en tegelijk niet, maar als er dingen moesten worden geregeld of opgelost, wisten zij net zo goed als wij waar aan te kloppen. Door dienstbetoon af te schilderen als een vies woord, door de ontwikkeling van de geïnformaliseerde maatschappij, door het verdwijnen van de Volkshuizen en door het marginaliseren van de afdelingen zijn we hen en ook onszelf beetje bij beetje kwijtgeraakt. Ook door het gebrek aan maatschappelijke en ideologische vorming zijn we een groot deel van onze achterban kwijtgespeeld. Je mag dan nog vol vuur spreken over het nut van een socialistisch model - met een groot belang voor de sociale zekerheid - maar als je natuurlijke achterban niet weet hoe de vork aan de steel zit, ben je daar niet veel mee.
Kan je je als hooggeschoolde en met een goed betaalde baan nog outen als socialist of word je dan meteen afgeschilderd als een salonsocialist, als iemand die niet leeft en handelt volgens de waarden waarvoor hij of zij staat? Je kan dan volgens sommigen niet echt begaan zijn met het welzijn in de maatschappij en met de zwaksten in het bijzonder. Nochtans zijn die hooggeschoolden met een goede baan of die tweeverdieners met hun comfortabel loon wel kinderen en kleinkinderen van arbeiders - dus het product van het socialistisch adagium dat de volgende generatie het beter moest en zou hebben. Uiteraard is het socialisme van onze ouders en grootouders naar vorm - en soms ook naar inhoud - gewijzigd en geëvolueerd. Uiteraard moeten ook het socialisme en de socialistische partij zich aanpassen aan een veranderde samenleving. Aanpassen betekent evenwel niet ‘opgaan in’, de essentie verliezen, onze principes niet kunnen vertolken binnen de tijdgeest en die tijdgeest waar nodig en noodzakelijk krachtig en militant bekritiseren.
OP EEN ZUCHT VAN HET FAILLIET VAN HET SOCIALISME
Op Europees en mondiaal vlak worden we geconfronteerd met een financiële en bancaire crisis. Het ABVV, bij monde van voorzitter Rudy De Leeuw, hamerde erop dat gewone mensen tweemaal het gelag moeten betalen. Eerst verliezen ze hun geld, hun werk en hun zekerheden door het onverantwoord gedrag van financiële bobo’s en door manke wetgeving. En vervolgens moeten ze nogmaals opdraaien voor de kosten van de crisis als gevolg van de besparingspolitiek die alle regeringen doorvoeren om hun financiële huishouding en de economie terug op de rails te krijgen. Overal in Europa probeert men de financiële gaten te vullen door meedogenloos te besparen op de openbare diensten, ver voorbij de grenzen van efficiëntie. Daarbij vergeten ze dat het juist die openbare diensten zijn die ervoor zorgen dat de minst begoeden toch op een aantal elementaire diensten kunnen beroep doen. Het voelt aan alsof enkel vakbonden dit proberen duidelijk te maken.
John Monks, algemeen secretaris van het Europees Vakverbond (EVV), benadrukte zeer duidelijk de merkwaardige paradox: hoewel het falen van het neoliberalisme voor iedereen zeer duidelijk is, hoewel de crisis raakte aan typisch socialistische thema’s en hoewel onze angsten en waarschuwingen van de voorbije drie decennia bewaarheid werden, vertaalt dat zich politiek niet in een versterking van links. Integendeel, overal in Europa zijn we getuige van een verrechtsing op sociaaleconomisch en op maatschappelijk vlak. We zien een nationalisme dat ons doet terugdenken aan de jaren 1930. Het kapitalisme heeft zich nog nooit zo snel hersteld; de banken maken nog meer winst dan voorheen en hun schuld aan de maatschappij wordt niet ingelost. Het is duidelijk dat het socialisme er niet in geslaagd is het tij te keren.
Een socialistische visie op Europees niveau is ver te zoeken. Hoewel de bezorgdheid her en der leeft en vertolkt wordt door Poul Nyrup Rasmussen, voorzitter van de Europese Socialistische Partij (PES), komt de boodschap niet over. Niet verwonderlijk met het amalgaam van socialistische (!) partijen en leiders verspreid over heel Europa. De vraag moet wel gesteld worden waarom sommigen het zoveel beter doen dan anderen, zelfs in één land? Waarom doet de PS het wel goed en overtuigt de sp.a niet?
EEN PASKLAAR RECEPT VOOR EEN MODERN SOCIALISME DAT AANSLAAT, BESTAAT NIET
We moeten ons dus eerst afvragen wat een ‘modern socialisme’ precies inhoudt. Modern socialisme zet zich eerst en vooral af tegen het individualisme in de maatschappij. Typische uitingen van dat individualisme zijn een cultuur van ‘ieder voor zich’, een maniakaal streven naar beter te zijn dan of het beter te hebben dan je buren en je naïef laten meeslepen in populisme en goedkoop entertainment. Een dergelijke maatschappij waarin elk individu aangespoord wordt om zich - soms agressief - af te zetten tegen de ander, kan geen plaats hebben binnen de filosofie van een modern socialisme. Een logisch gevolg van dat individualisme is trouwens een groeiende ongelijkheid in de maatschappij. Die ongelijkheid neemt toe in eigen land, in Europa en de rest van de wereld, zowel op vlak van het materiële (geld en bezittingen) als op vlak van het immateriële (kennis, opleiding, mogelijkheden, kansen).
De toenemende welvaart heeft een prijs. Alles moet steeds groter, sneller, verder, extremer. Heel veel mensen delen een gevoel van onbehagen, maar ondernemen er niets tegen. De nood aan een ‘wij-gevoel’ binnen de sp.a, gecreëerd door duidelijke principes en waarden, bediscuteerd en breed verspreid, is een kans om terug een partij te worden. De ongelijkheid, en het gebrek aan welbevinden kan enkel maar aangepakt worden door terug te grijpen naar een duidelijk socialistisch recept van solidariteit. Het is aan de sp.a om in Vlaanderen daarin de toon aan te geven en de lijnen uit te zetten (en zich ondertussen voortdurend in vraag te stellen). De maatschappelijke noden zijn bekend. Ze zijn opgelijst en de lijst is lang. Fundamenteel is echter hoe we eraan zullen tegemoet komen en met welke reflex we ze zullen analyseren - het socialistisch antwoord steeds in het achterhoofd houdend, zoals de recent overleden Tony Judt ons steeds voorhield.
BASISINGREDIËNTEN VOOR HET MODERN SOCIALISME VAN DE SP.A
Tot nu toe slaagt de sp.a er niet in duidelijke antwoorden te geven en te communiceren. Evenmin wordt er een wervende boodschap uitgedragen. Daarom enkele basisingrediënten die zeker in haar recept voor een geslaagd, modern socialisme moeten zitten.
De sp.a moet het verschil maken. De mensen moeten worden geïnspireerd door de denkbeelden van een modern socialisme. Wij moeten de overtuiging uitdragen dat onze oplossingen een betere wereld kunnen en zullen creëren. Niet door slogans of oneliners te cultiveren, wel door de juiste analyse te maken - voldoende radicaal, maar realistisch.
De sp.a moet zich onderscheiden van andere partijen en de moed hebben om in te gaan tegen het establishment. Dit houdt onder meer in zich sterk afzetten tegen de graaicultuur, tegen de schandalige bonussen van bankiers en managers, tegen het ongebreideld kapitalisme en liberalisme. Het is niet aanvaardbaar dat er voortdurend gefocust wordt op sociale fraude - zelfs indien soms terecht - terwijl men de fiscale fraude intussen ongemoeid laat. Het is niet aanvaardbaar dat men beknibbelt op de lonen van gewone mensen, op de uitkeringen van zieken en werklozen, terwijl de lonen en vergoedingen voor managers en hogere kaders nooit zo hoog waren.
De sp.a is een brede volkspartij. Met alle respect voor klein-links, maar met een marginaal stemmenaantal verander je de wereld niet. Ook enkel focussen op het ecologische zonder het in te schakelen in een samenhangend en haalbaar kader is onvoldoende. Coalities zijn nodig. De sp.a moet de motor zijn van een progressief en links Vlaanderen en moet daartoe het initiatief nemen. Samenwerkingsverbanden op lokaal vlak kunnen daartoe een aanzet vormen.
De sp.a heeft nood aan politiek gemandateerden die het verschil maken. Zonder geëngageerde en gedreven verkozenen die zich niet op een top-down-verhouding baseren, haal je het niet. De sp.a heeft geen nood aan ‘partijmanagers’ die eigenlijk perfect inwisselbaar zijn voor die van andere politieke partijen.
De sp.a moet een politiek voeren die dicht bij de mensen staat. Daarbij mag de sp.a niet vervallen in simplistisch populisme. Haar band met de gewone mensen moet zich tonen in hoe ze zich ten dienste stelt van hen, zonder dat dit overslaat in cliëntelisme. En vooral belangrijk is dat de sp.a een klare lijn aanhoudt, één van eenheid in diversiteit. Uiteraard mogen én moeten verschillende strekkingen en meningen aan bod komen, maar het schip moet wel een duidelijke koers varen.
De sp.a moet een duidelijk economisch standpunt innemen. Ik erger me vaak aan het gebrek aan ambitie en durf van vele socialisten. Durf er voor uit te komen dat je socialist bent, én dan niet enkel op maatschappelijk of sociaal vlak. Een socialistische partij is het aan zichzelf verplicht een duidelijk economisch programma te realiseren, dat socialistisch en ecologisch van aard is. Eén van de cruciale doelstellingen daar is uiteraard het behoud van de solidariteit en de sociale zekerheid, de hoekstenen van een maatschappij die op socialistische leest geschoeid is.
BOVENAL, WEES SOCIALIST!
Laat er geen misverstand over bestaan: het socialisme is een goed product met een sterke inhoud en het is verre van gedemodeerd. Ook in 2010 is er nog nood aan een sterke socialistische partij. We kennen de basisingrediënten die daarvoor nodig zijn. We moeten ze enkel opnieuw klaarmaken, kruiden en opdienen als een aantrekkelijk en versterkend gerecht. Alleen zo kan het socialistisch weefsel in onze maatschappij versterkt worden, door iedereen mee in het bad te trekken. Of zoals Freddy Thielemans, burgemeester van Brussel, het verwoordt: hij is niet de burgemeester van allen, maar wel de burgemeester voor allen.
Chris Reniers
Algemeen secretaris ACOD
sp.a - socialisme - ideologie - verkiezingen
Samenleving & Politiek, Jaargang 17, 2010, nr. 8 (oktober), pagina 43 tot 46
REFLECTIES OVER DE SP.A
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.