In Nederland hadden ze er in volle verkiezingskoorts weer last van: the Dead Cat Strategy. Boris Johnson schreef er ooit een stuk over in zijn (eerste) journalistieke carrière, de techniek om de aandacht af te leiden als je merkt dat de feiten in je nadeel zijn. De dode kat als afleidingsmaneuver dus. Het VVD-pleidooi voor nieuwe kerncentrales was een mooi voorbeeld.

De wetenschap spreekt echter andere taal. Alle ernstige studies (van EnergyVille, Internationaal Energie Agentschap, Europese Commissie, Planbureau, EMBER, enzovoort) zeggen allemaal hetzelfde over wat nodig is om onze maatschappij klimaat- en milieuvriendelijk te maken: massaal investeren in energiebesparing, in hernieuwbare energie en in een kader waarin dat snel groeiende aandeel hernieuwbare energie voor de nodige stabiliteit kan zorgen. Dat is krachtig. Er is een brede wetenschappelijk consensus hierover. Huizen goed isoleren, transport, verwarming en industrie elektrificeren, zonnepanelen op alle daken, véél meer windturbines, het stroomnet versterken, groene waterstof om fossiele waterstof in de industrie te vervangen, enzovoort. Elke studie zegt dat dit de meest kostefficiënte weg naar 2050 is.

Alle studies zeggen hetzelfde: we moeten massaal investeren in energiebesparing en in hernieuwbare energie.

Het lijkt dan ook logisch dat het beleid dat scenario gewoon zou uitvoeren. Toch loopt het met die uitvoering niet zo vlot.

Ten eerste mist het beleid langetermijnvisie. De burger rekent politici immers af op wat er binnen één ambtstermijn gedaan en gezegd is. In de energietransitie moet je eerst lang investeren om later pas de vruchten van te plukken. Voor politici heeft het geen meerwaarde zo'n verhaal te 'verkopen'. Dus telkens een rapport pleit voor meer hernieuwbare energie, is er wel iemand die met een dode kat afkomt.

Ten tweede heerst er tunnelvisie. Heel wat mensen zien in één bepaalde technologie de heilige graal en pleiten daar vurig voor; soms enkel gewapend met passionele overtuiging. Het volstaat dat Georges-Louis Bouchez pleit voor het openhouden van alle kernreactoren (dus ook die met de waterstofinsluitsels, aka de scheurtjesreactoren) en de media draaien weer een rondje. Daarbij vrolijk negerend dat het al of niet openhouden voor nog tien jaar echt geen verschil maakt op weg naar 2050.

Het debat wordt ook nog vaak gedomineerd door ultracrepidarians. Excuus, beste lezer, als u deze term moet opzoeken, hij is nochtans bijzonder relevant voor elk publiek debat. Het is een oud 19de eeuws Engels woord voor iemand die opinies uitspreekt over zaken waar de persoon in kwestie eigenlijk geen kennis over heeft.

Wie de debatten over de energietransitie, hernieuwbare energie en e-mobility volgt, kent het fenomeen zonder twijfel. Het buikgevoel spreekt door in stellingen als '100% hernieuwbare energie lukt nooit, want de zon schijnt niet altijd en het waait niet altijd'. Dat de variabele aard van zon en wind (die natuurlijk ook niet de enige hernieuwbare energiebronnen zijn) precies centraal staat, is het verhaal van de energietransitie, weten die critici natuurlijk niet. Het complexe weefsel op systeemniveau dat invulling gaat geven aan de energietransitie, met warmtenetten, warmteopslag, e-mobility als batterijen op wielen met Vehicle-to-grid, digitale meting en sturing, energieconversie,… is complex en nog in volle ontwikkeling. Er is nog veel te leren en te experimenteren! Zo is het hoopgevend dat we snel opschalen met elektrische voertuigen en parallel zonnepanelen installeren: de eersten zullen – slim aangestuurd – nodig zijn om de productie van de tweede te benutten. Win-win! Het verplicht maken van solar car ports op grote parkings naar Frans voorbeeld is dan ook een goed idee.

Het beleid lijdt echter ook onder een gebrek aan systeemdenken. De energietransitie gaat over het volledige systeem. Beleid is goed in brandjes blussen – een premie hier of subsidie daar – maar de echte werven zitten versnipperd tussen verschillende bevoegdheden en beleidsniveaus. In Frankrijk zet men bijvoorbeeld in op agrivoltaics: de combinatie van landbouw en zonnepanelen. De panelen beschermen kwetsbare teelten en genereren extra inkomsten voor de boeren. Hokjesdenken in de administraties doorbreken zou ook weer bio-energie op de kaart zetten: benutten van lokale afval- en materiaalstromen op circulaire wijze.

De energietransitie zal er net voor zorgen dat energie betaalbaar blijft, minder druk legt op onze economie en dat we comfort kunnen behouden.

Communicatie rond hernieuwbare energie is vaak negatief. Toch zal de energietransitie er net voor zorgen dat energie betaalbaar blijft, minder druk legt op onze economie en dat we comfort kunnen behouden. Mensen moeten meegenomen worden in een positief langetermijnverhaal. En ook dat is een – zelfs cruciale – beleidstaak. Eén van de vorige Vlaamse ministers van Energie praatte de daken vol zonnepanelen…

De energietransitie is ook perfect haalbaar. De consensus in de wetenschappelijke rapporten toont aan dat die caféruzie erover gezichtsbedrog is. Over 80% of meer van de oplossing zijn alle experten het eens, het debat over de overige 20% mag geen excuus zijn om geen krachtdadig beleid te voeren en die 80% snel te realiseren. Alle studies wijzen naar een werkbaar hernieuwbaar energiesysteem, als je de nodige investeringen doet. Tegelijkertijd waarschuwen ze ons ook dat als we nu die investeringen níet doen, we net het risico lopen in een veel duurder systeem vast te blijven zitten dat nu al op de limieten loopt. Niets doen, is onbetaalbaar. Begin dus aan Ventilus en die andere infrastructuurprojecten!

Hopelijk dringt dat inzicht snel door. Want de voorbereidingen van de klimaattop COP28 tonen opnieuw aan dat we niet op schema liggen. Zelfs de snelle groei van zon- en windenergie blijft achter op wat nodig is. Alle zeilen (en zielen) bijzetten dus!

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 20 tot 21

• hernieuwbare energie
• energietransitie
• klimaatverandering

10 GOEDE DINGEN IN 2023