In 2019 schreef Tim Cook, CEO van Apple, in een brief gericht aan zijn aandeelhouders dat het bedrijf voor een probleem stond: hun klanten kozen er steeds vaker voor om hun iPhones te herstellen, in plaats van deze jaarlijks of tweejaarlijks te vervangen voor een nieuw toestel.

De brief van Cook was geen verrassing. Apple verzette zich op dat moment al jarenlang tegen de wetsvoorstellen die het recht op reparatie (right to repair) voor consumenten zouden waarborgen. Door de reparatie van hun toestellen resoluut in eigen handen te houden, kon Apple bepalen wanneer een toestel gerepareerd zou worden, waar de reparatie zou plaatsvinden, wie de reparatie zou mogen uitvoeren, en hoeveel het totaalplaatje zou kosten voor de eigenaar van het toestel. Deze maatregelen dienen één doel voor Apple: om de muren rond hun toestellen en bij uitbreiding hun bedrijf zo hoog mogelijk te houden.

Het bepalen en bewaken van de voorwaarden van reparatie is een voorbeeld van wat Cory Doctorow 'vijandelijke interoperabiliteit' noemt in zijn boekThe Internet Con. How to Seize the Means of Computation (2023). Interoperabiliteit betekent in wezen dat het mogelijk is om het ene ding met het andere te gebruiken. In het dagelijkse leven zien we overal voorbeelden van interoperabiliteit: dankzij interoperabiliteit kunnen we eender welke soort koffiebonen gebruiken in een koffiezetapparaat, eender welke lamp inpluggen in een stopcontact, en eender welk merk papier gebruiken in een printer. Interoperabiliteit ontstaat door het ontwikkelen van standaarden die ervoor zorgen dat twee zaken samen gebruikt kunnen worden. 'Vijandige interoperabiliteit' is een ander paar mouwen: in dit geval wil de fabrikant niet dat zijn toestel gebruikt kan worden met ongeautoriseerde dingen. Denk aan een bedrijf dat je dwingt om een specifiek merk printerinkt te gebruiken, een bedrijf dat je dwingt om dure koffiecapsules te kopen, of een bedrijf dat je dwingt om je toestel te laten herstellen bij een erkende reparateur die enkel door het bedrijf ontwikkelde reparatiestukken mag gebruiken.

Apple is, net als veel andere Big Tech bedrijven, een fervente tegenstander van interoperabiliteit. Het 'right to repair' is één van de vele strijdgebieden van interoperabiliteit. De voorbije jaren gaven bedrijven zoals Apple, Microsoft en Tesla miljoenen uit in een poging om wetsvoorstellen over het right to repair tegen te houden. De bedrijven stelden dat het recht op reparatie zou leiden tot een schending van hun intellectuele eigendomsrechten, een stijging van hacking-incidenten, en fysieke verwondingen bij gebruikers die hun eigen toestel repareren. In 2021 besloot de Federal Trade Commission ineen rapport dat er amper bewijs bestaat voor deze argumenten.

De EU 'ecodesign'-richtlijnen voor smartphones en tablets verplichten fabrikanten ertoe om tegen juni 2025 te voldoen aan strenge eisen inzake duurzaamheid en 'repareerbaarheid'.

Voorvechters van het right to repair pleiten al decennialang voor wetten die gebruikers toelaten om hun toestellen betaalbaar te laten repareren door de reparateur van hun keuze. Dankzij een rits nieuwe EU-richtlijnen en wetsvoorstellen heeft het er alle schijn van dat het right to repair terrein wint. Dit jaar publiceerde de EU 'ecodesign'-richtlijnen voor smartphones en tablets. De richtlijnen verplichten fabrikanten van deze toestellen ertoe om tegen juni 2025 te voldoen aan strenge eisen op het gebied van duurzaamheid en 'repareerbaarheid'. Smartphones en tablets zullen tegen juni 2025 zo ontworpen moeten worden dat ze langer gebruikt kunnen worden en gemakkelijker hersteld kunnen worden. Fabrikanten zullen er ook voor moeten zorgen dat onafhankelijke reparateurs en consumenten toegang hebben tot reserveonderdelen en informatie die nodig is voor de reparatie van het toestel. In juli nam de Europese Unie ook een verordening aan die de duurzaamheidsregels voor batterijen aanscherpt, en onder andere bepaalt dat bijna alle draagbare elektronische batterijen vanaf 2027 door de gebruiker vervangen moeten kunnen worden. Voorstanders van het 'right to repair' verwachten dat de beslissing een grote impact zal hebben op het ontwerp van smartphones en tablets, omdat de toestellen gemakkelijker demonteerbaar zullen zijn. Verder keurde de Europese Commissie dit jaar ook een voorstel voor het 'Right to Repair' goed. Het voorstel, dat op het moment van schrijven ter stemming voorligt bij het Europese Parlement, breidt het recht op reparatie aanzienlijk uit. Dit 'Right to Repair' zou nog niet meteen gelden voor smartphones en tablets, maar op termijn zouden dezelfde reparatieregels toegepast worden op deze toestellen.

De nieuwe richtlijnen en wetsvoorstellen zijn verre van perfect. Zo plafonneren ze de kostprijs van herstel niet en stellen ze geen compleet verbod op 'parts-pairing', wanneer fabrikanten de werking van hun toestellen koppelen aan de aankoop en het gebruik van hun eigen onderdelen en herstelservice. Dit zijn nochtans twee van de belangrijkste drempels voor gebruikers en onafhankelijke reparateurs om toestellen te repareren. Hoewel de wetsinitiatieven op sommige vlakken tekortschieten, mogen we hoopvol zijn over het feit dat Big Tech bedrijven gedwongen zullen worden om de reparatie van hun toestellen toegankelijker te maken. Naast de ecologische voordelen, zullen de wetsinitiatieven ervoor zorgen dat we minder afhankelijk kunnen worden van de voorwaarden die Big Tech bedrijven stellen aan de reparatie van hun toestellen. Op die manier brokkelen de muren rond Big Tech bedrijven beetje bij beetje af.

En wat vindt Apple hiervan? Zelfs Apple's toon is schijnbaar veranderd. Eerder dit jaar schaarde het bedrijf zich achter een wetsvoorstel over het recht op reparatie in zijn thuisstaat Californië.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 14 tot 15

• right to repair
• Big Tech
• Europese Unie

10 GOEDE DINGEN IN 2023