Oxfam bracht begin dit jaar geen fijne boodschap: na verschillende decennia van dalende armoede komen sinds 2020 wereldwijd steeds meer mensen in armoede terecht. Het doel om extreme armoede voor 2030 uit te roeien, zal niet worden gehaald. De opeenvolging van de Covid- en koopkrachtcrisis zijn de belangrijkste oorzaak. Opvallend is echter dat tegelijkertijd de superrijken nog rijker zijn geworden en de bedrijfswinsten in de lift zitten. In de laatste tien jaar hebben miljardairs hun rijkdom verdubbeld.

Ook in België liggen die bedrijfswinsten historisch hoog. Bovendien gaat de winst steeds meer naar de aandeelhouders en minder naar de werknemers. Terwijl de productiviteit van de Belgische werknemers tegelijk sterk steeg. In een rechtvaardige economie verwacht je dat lonen en productiviteit aan een gelijk tempo stijgen, maar dat is niet het geval in België en ook niet in vele andere westerse economieën. 'Dat voelt oneerlijk, vooral als je een loontrekkende bent. We werken ons uit de naad, worden efficiënter, maar ons loon blijft achter', stelde Miranda Ulens van het ABVV eerder ook al.

Het deel van de economische opbrengsten dat naar de werknemers vloeit, is de afgelopen twee decennia in vele westerse landen gekrompen. Deze ongelijkheid weerspiegelt de kloof tussen de macht van de werkgevers en die van werknemers. Tussen arbeid en kapitaal. Een wereldwijde trend valt moeilijk te kenteren.

In de Verenigde Staten steeg in 2020 voor het eerst opnieuw het aantal leden van vakbonden en de dekkingsgraad door cao's.

Maar de Verenigde Staten brengen hoop. In een land waar de inkomensongelijkheid één van de hoogste is van alle geïndustrialiseerde, is een kentering vast te stellen. Na een decennialange afkalving van de vertegenwoordiging van werknemers, steeg in 2020 voor het eerst opnieuw het aantal leden van vakbonden en de dekkingsgraad door cao's. En die beweging lijkt te worden voortgezet. Een sprekend voorbeeld voor deze kentering zijn de werknemers van Amazon. In 2021 trokken de werknemers van het gigantische e-commercebedrijf internationale aandacht toen ze probeerden een vakbond op te zetten in een magazijn in Alabama. Hoewel de poging uiteindelijk niet succesvol was, werd de campagne een symbool van vastberadenheid en solidariteit. Het voedde bij werknemers in andere Amazon-afdelingen in het land, in andere sectoren en bedrijven een hernieuwde hoop dat ze, ondanks de uitdagingen, kunnen opkomen voor hun rechten.

Een recent hoogtepunt in de terugkeer van werknemersmacht is de staking van de United Auto Workers (UAW) bij Ford, General Motors en Stellantis. De actie begon bij 13.000 stakende werknemers en eindigde bij 45.000 stakende werknemers. President Biden bracht zelfs een bezoek aan een stakingspost van de UAW. Dat een zittende president een stakingspost bezoekt, is in de moderne geschiedenis nooit gebeurd. Na jarenlange strijd haalden de vakbonden hun slag thuis. De onderhandelde cao voorziet in een loonsverhoging over vier jaar van 25% en de invoering van een loonindexering. Bovendien zijn er garanties voorzien over werkzekerheid, het recht om te staken tegen sluitingen en toezeggingen voor tijdelijke arbeidskrachten die vandaag aan slechtere voorwaarden werken. Vastberadenheid, solidariteit en georganiseerde strijd voor rechtvaardige arbeidsomstandigheden werpen hun vruchten af.

De onderhandelde cao bij Ford voorziet in een loonsverhoging over vier jaar van 25% en de invoering van een loonindexering.

Deze groeiende macht toont aan dat ook in landen waar vakbonden historisch niet sterk staan collectieve actie werkt. Werknemers, eens verenigd, zijn in staat om positieve veranderingen te bewerkstelligen in hun arbeidsomstandigheden. Bovendien zorgen deze successen er ook voor dat er steeds meer erkenning komt voor het belang van vakbonden bij het verbeteren van de arbeidsomstandigheden en het realiseren van rechtvaardigheid en gelijkheid door middel van collectieve strijd. De vakbondsmilitanten in de Verenigde Staten maken daarbij komaf met het 'oubollige' imago van vakbonden.

Vooruitgang komt niet automatisch, maar moet worden afgedwongen. Verenigde burgers en werknemers kunnen door vastberadenheid, solidariteit en collectieve actie het verschil maken. De acties van de UAW hebben een lang proces doorgemaakt. Jarenlange opbouw heeft uiteindelijk tot dit effect geleid. De groeiende vakbondsmacht in de Verenigde Staten is een bron van hoop voor werknemers overal.

Ondanks de crisissen van de afgelopen jaren, met hun nefaste invloed op armoede en de ongelijke verdeling van welvaart, biedt de collectieve strijd van vakbonden in de Verenigde Staten hoop. Het tij kan keren. Het is dus heel simpel: werknemers, verenigt u!

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 10 tot 11

• werknemers
• Verenigde Staten
• vakbonden

10 GOEDE DINGEN IN 2023