'Tereos was er al vóór Aalst!' Met die urban legend wordt de aanwezigheid van de 100.000m² grote, ethanol-producerende fabriek in het centrum van de stad vergoelijkt. Volksverlakkerij of pure onwetendheid? Allicht beide. Feit is dat geen enkel zinnig mens deze anomalie in tijd en ruimte nog kan verdedigen. De impact van Tereos op de stad is gigantisch. De imagoschade en de politieke verantwoordelijkheid hiervoor zijn dat ook.

Wie ooit Aalst bezocht – een absolute aanrader trouwens – kan niet naast de fabriekstorens van Tereos gekeken hebben. Had je ze niet gezien dan had de penetrante kadavergeur van de vergistingsprocessen hun aanwezigheid wel verraden. De fabriek, in de volksmond beter gekend als 'den Amylum', neemt een dusdanig prominente plek in dat het voor de toeristische dienst een huzarenstuk is om de bezoekers van de stad er van weg te houden. Schandelijk, want waar elke andere stad volop kan inzetten op het ontsluiten van haar geschiedenis, is dit voor Aalst onmogelijk geworden. Tereos heeft namelijk het volledige eiland Chipka* gekoloniseerd. Net dit is het gebied in de stad met een cruciale historische betekenis. Het is gesitueerd op de plek waar de stad gesticht is, de plek van origine. Ooit stond hier het kasteel van de burggraaf van Aalst en later de middeleeuwse refuge. Tot in de jaren 1970 werd er op Chipka gewoond, en zowel Louis Paul Boon als priester Daens waren er kind aan huis. Nadien heeft industrie deze historische context volledig overwoekerd en heeft Aalst zonder verpinken haar oorsprong verkocht aan de multinational Tereos.

De eerste sporen van het huidige Tereos zijn terug te vinden in 1873, maar tot de jaren 1970 besloeg de fabriek slechts 20% van de huidige oppervlakte. De latere grote uitbreidingsgolven gingen gepaard met een ecologische en ruimtelijke ravage. Het aquatisch leven in de Dender werd uitgeroeid, en de stad werd overspoeld door lawaai en de alom gekende stank. De eerste burgerprotesten zijn dan ook reeds 50 jaar oud. Het toeval wil dat net in 1970 de universiteiten van Gent en Leuven het eerste voorontwerp van het gewestplan Aalst-Ninove-Zottegem voorstelden. Als antwoord op de ruimtelijke, ecologische en sociale problemen die Tereos veroorzaakte in de kern van de stad, werd het eiland Chipka in zijn volledigheid rood ingekleurd. Een no-brainer. De verrassing was echter groot toen bleek dat in het finale gewestplan Chipka volledig bestemd werd als industriegebied. Van wie de druk kwam om de paarse stift boven te halen, is ook vandaag nog een cold case.

Naast het recht op een geurarme omgeving is ook het recht op een veilige omgeving een burgerrecht. Niet zo in Aalst. Tereos is volgens de VLAREM wetgeving een 'klasse 1' bedrijf, wat wil zeggen dat het behoort tot de meest hinderlijke activiteit. Dit type bedrijf is verboden op een afstand van minder dan 100 meter van woongebied. Ligt Tereos dan niet middenin woongebied? Toch wel, maar deze verbodsbepaling geldt niet voor inrichtingen van voor 1993. Begrijpe wie begrijpen kan, maar Tereos is vergund voor de opslag van zo'n 600.000 liter gevaarlijke stoffen… in het centrum van de stad. Het burgercollectief 'Terexit' sprak in dit kader al van een tikkende tijdbom.

Voor de aanvoer van alle grondstoffen en de afvoer van de afgewerkte producten maakt Tereos gebruik van het spoor, het water en de weg. De impact van dit laatste op de verkeersveiligheid en de publieke ruimte is niet te overzien. Tereos is elke dag goed voor zo'n 300 vrachtwagenbewegingen. Overdag wordt er gemiddeld elke 3 minuten een 40-tonner het stadscentrum ingestuurd. Dat een catastrofe dagelijks om de hoek loert, werd duidelijk in de winter van 2019. Op een ochtend tijdens de scholenspits werd een ventje van 11 jaar van het voetpad gemaaid door een vrachtwagen die de Tereos-parking opdraaide. Een menselijk drama zonder weerga.

Met bijna 200.000 ton is Tereos verantwoordelijk voor 35% van de jaarlijkse CO₂-uitstoot van de volledige stad Aalst.

De Aalsterse politici worstelen ondertussen ook met de CO₂-uitstoot van de fabriek. Met bijna 200.000 ton is Tereos namelijk verantwoordelijk voor 35% van de jaarlijkse CO₂-uitstoot van de volledige stad Aalst. De argumenten waarom Tereos niet thuishoort in het centrum van de stad zijn zo voor de hand liggend dat je je kan afvragen waarom de fabriek in 2017 een 'eeuwigdurende' milieuvergunning kreeg. Het is een blijft de olifant in de politieke kamer.

Het is nu aan de politici om samen met alle stakeholders een exit-strategie uit te werken. De opportuniteit voor de stad en het bestuur is namelijk ongezien. Welke West-Europese stad heeft vandaag nog een ontwikkelingsmogelijkheid van 10 hectare in het centrum van de stad? Pal aan het water, met een waardevolle geschiedenis, op wandelafstand van het handelshart en het station, grenzend aan de ring en in handen van één eigenaar. Laat ons inzetten op een fantastische woon- én werkplek met respect voor industrieel erfgoed. Waar plaats is voor blauw- en groenstructuren en waar de Aalstenaar – en niet een Franse multinational – de plak zwaait. Een plek die het imago van de stad een positieve boost geeft en die de ambitie van Aalst kan waarmaken.

Het is 2022. Het is tijd.

(*) Door de rechttrekking van de Dender ontstond er in 1867 tussen de twee waterlopen een kunstmatig eiland, in de volksmond 'Chipka' genoemd. Chipka ontwikkelde zich tot een gebied met een mix van woonstraten, ateliers, brouwerijen en zelfs een openluchtzwembad.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 7 (september), pagina 72 tot 73

• Tereos
• Aalst
• ruimtelijke ordening

RUIMTELIJKE ORDENING