We vallen dezer dagen van de ene verbazing in de andere.
In de Bondsrepubliek Duitsland liggen SPD-kanselier Olaf Scholz en zijn Groene minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock met elkaar overhoop. Er was een tijd dat SPD-kanselier Schmidt met de Groenen botste over de installatie van kruisraketten en Pershings. Wél te verstaan: Schmidt was voor, Cohn-Bendt en Joschka Fischer waren tegen. Vandaag verwijt de ecologiste de sociaaldemocraat te treuzelen om zijn akkoord te geven voor de levering van Leopard II tanks aan Oekraïne.
Enkele maanden geleden kondigde Scholz aan dat 100 miljard euro (recurrent) zou worden besteed aan de Duitse defensie. Hij noemde dat zeer terecht een Zeitenwende. Voor een veteraan van de antirakettenbetogingen zijn dit verwarrende tijden! Enige toelichting bij de Zeitenwende is op haar plaats. Poetin is er met zijn 'speciale militaire operatie' in Oekraïne in geslaagd de stevigst verankerde overtuigingen aan het wankelen te brengen. Is er in onze socialistische rangen nog iemand die, in navolging van 1991 (en in een aangepaste versie), zou durven zeggen: 'geen kogel, geen..., voor Oekraïne'. Neen toch?
Vandaag komt de CEO van FN in de krant uitleggen hoe goed de vooruitzichten wel zijn. 'We gaan ons uiterste best doen om de productie van aangepaste munitie voor Oekraïne op te drijven. En op langere termijn gaan we een eigen Europese wapenindustrie uitbouwen'. Applaus op alle banken. De beursaandelen van Rheinmetall schieten de hoogte in.
De dwaasheid van de Kremlinoligarchie schudt dus alle gevestigde denkpatronen door mekaar. Wat heilzaam kan zijn. Maar liefst niet op deze lompe manier en in deze vitale materie. Daarbij kan geen rechtgeaard mens passief, laat staan neutraal , blijven bij wat de Oekraïners nu wordt aangedaan. Dat ontslaat ons echter niet van de plicht om twee- en liefst driemaal na te denken over de mallemolen waarin we zijn terechtgekomen. En wat dit betekent voor de toekomst van het Europees project.

VERONTRUSTENDE SIGNALEN

Er mag, wat mij betreft, veel begrip zijn voor de emoties van Annalena Baerbock. Maar geef mij toch maar het koelbloedige 'getreuzel' van Scholz. Tijdens de talrijke debatten over het zogenaamde dubbelbesluit (1979-1988) heb ik steeds herhaald dat mijn verzet niet het resultaat was van een 'pacifistische inspiratie'. Ik was van mening dat Europa, door die installatie, aan veiligheid inboette.

Tijdens de debatten over het dubbelbesluit (1979-1988) heb ik steeds herhaald dat mijn verzet niet het resultaat was van een 'pacifistische inspiratie'.

Om dat te verduidelijken citeer ik graag Karel Van Isacker (Mijn land in de kering, p. 236): 'In 1975 leidde [de Amerikaanse politiek] tot het besluit van het Pentagon om een eventuele kernoorlog tot 'theaters in het buitenland te beperken'. Ieder conflict moest tot Europa beperkt blijven. Bij een 'conventionele' aanval konden tactische kernwapens worden ingezet. In geen geval echter mocht de oorlog worden opgevoerd tot een intercontinentaal conflict.'
Ik lees vandaag op dat vlak verontrustende dingen. Joris Voorhoeve, voormalig liberaal minister van Defensie, en Kees Nederlof, voormalig ambassadeur nucleaire beveiliging voor Nederland, speculeren over scenario's waarin Poetin zou overgaan tot het inzetten van 'tactische kernwapens' (NRC, 14 februari). Ik citeer: 'Dan kan een reactie van de VS niet uitblijven'. Maar dat kan zelfs met 'conventionele precisiewapens'! Dus, volgens de auteurs, kan Moskou in Europa nucleair inzetten zonder dat de VS met gelijke munt zouden betalen. Is dat niet exact de Pentagondoctrine van 1975? Overigens, wie heeft een idee van wat een tactisch kernwapen zou aanrichten?
In het Kremlin zullen ze bovendien graag herinnerd worden aan een andere hint van de auteurs: 'Het Internationaal Gerechtshof heeft verklaard dat de inzet van kernwapens alleen te rechtvaardigen is als het voortbestaan van de staat op het spel staat' . Volgens de interpretatie van Poetin bij zijn recente State of the Union is dat het geval.

MOSKOU KAN DEZE OORLOG NIET VERLIEZEN

Dat brengt ons bij een ontnuchterende overweging: Moskou kan deze oorlog niet verliezen. Wij (het Westen) kunnen met alle middelen proberen te beletten dat Moskou hem wint.
Sinds 6 augustus 1945 (Hiroshima) is het onmogelijk een nucleaire macht nog te verslaan op de wijze van nazi-Duitsland en het toenmalige Japan. Stalin en De Gaulle, maar ook Mao en Kim, hadden dat snel begrepen. Zelfs een relatief klein land (Israël?) kan de agressor duidelijk maken dat je het niet kunt kleineren, laat staan vernietigen, zonder Armageddon te ontketenen en collectief zelfmoord te plegen.
Wie dus denkt dat winnen voor Oekraïne betekent dat in Moskou een regimewissel zal plaatsvinden, en we Poetin en Lavrov voor het Strafhof zullen slepen, dwaalt. Dat moge dan wenselijk zijn, het zal slechts gebeuren wanneer de Russen (het is te zeggen, de Russische bevolking en opinie) daartoe bereid zijn. Daarom moeten we duidelijk maken dat dit geen conflict is met de Russen, de Russische cultuur of de Russische Orthodoxie. De verantwoordelijkheid ligt bij Poetin en zijn kliek, niet bij Tolstoi en Dostojevski. En al zeker niet bij Navalny.
Het ziet er echter niet naar uit dat de steun voor het Kremlin snel gaat afbrokkelen. Het Westen moet zich dus heldere objectieven stellen. Wanneer en op welke voorwaarden kan dit stoppen? Wanneer beschouwen we de Oekraïners als overwinnaar?
De aandacht mag worden gevestigd op een zeer bijzondere situatie waarbij de verdedigende partij (Oekraïne) zijn dorpen, steden en infrastructuur ziet vernietigen, maar geacht wordt zich te onthouden van terugslaan op het grondgebied van de agressor.
Morgen wordt verondersteld dat de Oekraïense tankcommandant de verleiding weerstaat om met zijn Leopard de Russen tot op hun grondgebied te achtervolgen.
Zolang de voorraad strekt kan Poetin dus raketten op Kiev afsturen zonder te moeten vrezen voor een antwoord op Russisch grondgebied. Hoelang valt deze surrealistische toestand vol te houden?
Het maakt ook beter begrijpelijk waarom Scholz aarzelt en eist dat er naast zijn Leopard ook een Abrams, bij gebrek aan zelfbeheersing, de grens zou kunnen oversteken.
Al wordt er voortdurend op gewezen dat er met Poetin niet te praten valt ('Hij is gek'. 'Hij is terminaal'. 'Er is een coup op til in het Kremlin'), toch zal er niet veel andere keuze zijn voor wie een oplossing wil. Mocht hij morgen een eerbaar voorstel tot onderhandelen doen, zullen wij dan neen zeggen?

Mocht Poetin morgen een eerbaar voorstel tot onderhandelen doen, zullen wij dan neen zeggen?

WASHINGTON ZAL BESLISSEN

Ook daar mag het duidelijk zijn: Washington zal beslissen wanneer, waarover en met wie onderhandeld wordt. Biden zit in de positie waarin zonder hem Oekraïne niet verder kan. Met alleen de steun van de EU, Leopards en zelfs F16 incluis zullen ze het niet lang volhouden.
Zelensky zal ook wel beseffen dat het ogenblik komt waarop keuzes moeten worden gemaakt tussen een onderhandelde oplossing of een etterend conflict dat neerkomt op de bestendiging van de loopgravenoorlog die sinds 2014 in de Donbas woedt.
Waarbij men er moet van uitgaan dat de Krim in de meest optimistische veronderstelling een soort internationale enclave wordt.
De kans dat dit kan – laat staan snel – gebeuren, is klein.
Dat betekent dat Europa en de VS een langdurig volgehouden financiële en economische inspanning moeten leveren met volgehouden sancties.
Men moet zich dan afvragen of Poetin in elk geval de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen wil afwachten alvorens eieren voor zijn geld te kiezen. Een Republikeins president en een dito Congres zouden weleens minder geneigd kunnen zijn om 'billions and billions of dollars' (zoals zijn vriend, the Donald, het uitdrukt) in een Europees conflict te pompen. Tijd speelt dus zeker niet in het nadeel van het Kremlin.

EUROPA WORDT EEN PION IN DE STRIJD TUSSEN DE VS EN CHINA

Daar nijpt ook het Europese schoentje. Macron zegt mooie dingen over Europese defensie en droomt van een Europese (lees: Franse) wapenindustrie. De kans is miniem dat de Oost-Europese bondgenoten, incluis Oekraïne, hun voortbestaan daarop willen inzetten.
Niemand kan dus loochenen dat voor vele komende jaren de NAVO, en dus de VS, het enige realistische houvast is tegen de kuren van de grommende beer in het Oosten.
Met daaraan verbonden de bittere vaststelling dat zij die droomden van een eigen Europese koers als grote speler in een zich herschikkende wereld, voor lange tijd hun illusies zullen moeten opbergen.
Het Nederlandse ASML zal zijn machines niet verkopen aan wie het wil, als Washington dat niet wil. Het Leuvense IMEC zal geen opdrachten aanvaarden die de VS niet zinnen. We worden fataal een pion in de komende confrontaties tussen de VS en China. Hoe langer het Oekraïense conflict aansleept, hoe zwaarder dit de Europese toekomst gaat hypothekeren.
Ondertussen grijpt er een verschuiving van het politieke zwaartepunt in de Unie richting Oost- en Centraal-Europa plaats. Het recente bezoek van Biden heeft toch wel duidelijk gemaakt hoeveel plaats Polen voortaan inneemt in de Europese ruimte. Benieuwd hoe streng de Commissie gaat optreden tegen het rechtsstaatschendende Polen.
Een zijsprongetje: de Brexit had op geen slechter moment kunnen vallen.

WELKE OPLOSSING DAN?

Toegegeven, het klinkt allemaal weinig bemoedigend.
Een oplossing veronderstelt dat Poetin inziet dat hij een basisprincipe van Clausewitz schendt: 'de oorlog is de voortzetting van de diplomatie met militaire middelen'. Maar vooral: 'wie een oorlog begint, moet weten hoe hij hem kan beëindigen'
Met zijn 'speciale militaire operatie' heeft Poetin zich op zijn minst misrekend.
Niet alleen de Oekraïense weerstand, maar ook de westerse reactie waren duidelijk niet ingecalculeerd.
De ongemakkelijke vraag dient nu gesteld: wie of wat biedt hem de kans om naar het cynische recept te grijpen dat Kissinger bedacht om de Amerikanen uit het Vietnammoeras te halen: 'To declare victory and run'.
Zoniet moeten we vrezen dat we voor een lang aanslepend conflict staan dat als een etterende zweer aan de Europese Oostgrens de toekomst gaat belasten. Dat ons bovendien zal uitsluiten of zwaar hinderen bij de komende ontwikkeling van een nieuwe wereldorde. Terwijl Europa over het potentieel beschikt om een originele en vernieuwende rol te spelen.
Vraag is ook of de VS er zoveel baat bij hebben om de Russen totaal op de knieën te dwingen en economisch en militair uit te putten. Er zit een lachende derde in Peking die het niet zal storen dat het Kremlin iedere dag een beetje meer van hem afhankelijk wordt. Ooit waren de rollen omgekeerd.

IN DE GEEST VAN JAURÈS

Socialisten moeten geen twijfel laten bestaan over hun bereidheid om onze waarden en vrijheden te verdedigen. Ook met militaire middelen als het moet.
In de geest van Jaurès: 'Choisir la paix et accepter la guerre'

Socialisten moeten geen twijfel laten bestaan over hun bereidheid om onze waarden en vrijheden te verdedigen. Ook met militaire middelen als het moet.

Samen met de vredesbewegingen heeft de sociaaldemocratie altijd al naar oplossingen gezocht en naar alternatieven voor het geweldsdilemma.
Het volksleger, de geweldloosheid van Gandhi, burgerlijke ongehoorzaamheid, ... het is allemaal voorwerp van discussie en onderwerp van congressen geweest. Vandaag zag ik een Oekraïense soldaat op TV. Hij zei iets dat klonk als 'moesten we nu allemaal naar huis gaan, die aan de overkant en wij...'
Het bracht mij terug bij Jaurès en zijn overtuiging dat de Tweede Internationale de Eerste Wereldoorlog had kunnen voorkomen, eventueel door de algemene werkstaking over de grenzen heen.
Aan de vooravond van de catastrofe publiceerde de BWP een brochure onder de titel 'Het militaristische kwaal in België en in het buitenland'. De opener is een citaat uit het 'Programma der Belgische Werkliedenpartij': Art.10. Afschaffing der legers. Als overgangsmaatregel. Inrichting der gewapende natie.' En verder (p.20): 'Het is niet waar dat de socialisten hun vaderland zonder verdediging willen laten. Wij hebben zelf ook onzen nationalen hoogmoed'.
Vandaag hebben we ongetwijfeld nog steeds 'onzen hoogmoed'.
Maar de hoogmoed mag niet verblinden. Zeker niet, zoals eens te meer in Oekraïne, in naam van blind nationalisme.
We moeten de puzzel met zorg leggen. Met de waarschuwing van Nietzsche voor ogen: 'L'État, c'est le plus froid de tous les monstres froids'.
Wat ons moet aansporen ook voor dit historische drama de ratio te laten voorgaan op de begrijpelijke emotie.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 3 (maart), pagina 17 tot 21

• oorlog
• Oekraïne
• Rusland

VREDE! MAAR HOE?