Huwelijksmigratie wordt al te vaak beschouwd als een graadmeter voor integratie en het meest van al als ‘stap terug’ in dat proces. Vanuit deze gedachte heeft men heel wat wetten verstrengd, zodoende de migratie terug te dringen en om de burgers zogezegd te beschermen tegen ‘schijnhuwelijken’. Vijftig jaar migratie betekent onder andere een balans opmaken van de patronen die zich aftekenen: we moeten naast goede evoluties ook kritische bedenkingen durven maken bij de beleidslijnen en bepaalde tendensen binnen de samenleving. In dit artikel zal ik twee thema ’s behandelen. Enerzijds huidige huwelijksmigratiepatronen en anderzijds een specifiek fenomeen dat huwelijksmigranten ervaren en dat noch binnen de politiek, noch in de samenleving de aandacht krijgt die noodzakelijk is: dat van de proefbruidjes en -bruidegoms.
DE VERSTRENGING VAN DE WETTEN
Vrouwenemancipatie en mensenrechten worden in deze contreien hoog in het vaandel gedragen, maar desondanks zijn de effecten van wetten die de huwelijksmigratie proberen terug te dringen en zogezegd schijnhuwelijk proberen tegen te gaan, nefast voor de emancipatie van huwelijksmigranten. Zo werd België hiervoor door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens veroordeeld: de afhankelijkheid van de huwelijksmigrant ten opzichte van de partner worden door de verstrengde reglementering enkel versterkt.
Een voorbeeld daarvan zijn de ‘proefbruidjes en -bruidegoms’. Dit is het fenomeen waarbij de resident in staat is om alle rechten van de huwelijksmigrant op te eisen en te beslissen om hem of haar ‘terug te sturen’. Er is vaak een terugkerend patroon. Bij vrouwen gaat het vaak als volgt: huwelijksmigranten worden door hun partner met drogredenen (‘je mist vast jouw ouders’ of ‘ ga maar wat rusten bij jouw ouders’, ‘je hebt veel heimwee, blijf maar wat langere tijd ginds’) teruggestuurd naar hun land van herkomst, nog voor ze een verblijfsvergunning kunnen verwerven, d.i. wanneer de drie jaar van samenwoonst (ondertussen opgetrokken naar vijf jaar) nog niet is voltooid. Eens daar, worden de paspoorten en andere belangrijke documenten afgenomen en achtergelaten.
Bij mannen verloopt het anders: zij worden beticht van schijnhuwelijk. De wet is in dat geval erg streng en zal de huwelijksmigrant vaak geen schijn van kans geven om zich te verdedigen. Vele bruidjes en bruidegoms kunnen zo de vrijheid worden ontnomen door een aantijging van schijnhuwelijk. De realiteit wil dat de trots en eer van de mannen maken dat ze dit ook niet aanvechten en hierrond veel ophef maken. Tenslotte is dit ook een bron van schaamte en een traumatische ervaring voor zij die worden verstoten uit het huwelijk, het huis en het land. De hoopvolle tocht van weleer verandert in een hel en weldra verliest de huwelijksmigrant alles waarvoor hij of zij het land achterliet. Bedreiging, psychisch geweld of werkelijk misbruik van de wetten komen dan ook van pas en dikken het dossier enkel aan. Daar waar wetten alle burgers zouden moeten beschermen, overbeschermen ze in dit geval de resident, geven ze hem of haar meer macht. De huwelijksmigrant staat in de kou.
DE PSYCHOLOGISCHE GEVOLGEN
Dit creëert een zeker wantrouwen bij de partners en hun families. De term ‘proefbruid’ stuit, naast deze schaamtegevoelens, tegelijk ook op heel wat weerstand bij de gemeenschap, zowel in het herkomstland als in de Turkse gemeenschap in België. Het druist in tegen de basispremissen van de culturele normen en patronen die heersen rond familie-eer.
De psychische effecten van dit leed kan ik enkel omschrijven als erg traumatisch. Ten eerste gaat het over verlies van identiteit en keuzes die men maakte. Ten tweede gaat het over een gedwongen keuze en dat geeft ernstige letsels in de psyche van de persoon. Echtscheiding is een van de meest stresserende gebeurtenissen in het leven van mensen. Echtscheiding in een ander land, met bovendien een uitwijzing en verstoting is driedubbel traumatisch. Sommige van de vrouwen die ik heb ontmoet, vertelden me dat ze te maken kregen met een verdoofd gevoel waardoor ze zelfs niet meer konden huilen: ‘ ik wil zo graag huilen en opgelucht zijn, maar dat lukt me niet eens. Ik weet zelfs niet meer hoe het met me gaat.’ Ten derde weet men vaak niet wat de aanleiding was van deze verstoting. Dat maakt het extra moeilijk om in het thuisland uit te leggen en de vinger op de wonde te leggen: ‘Ik was niet goed genoeg als bruid’ zal niet als een geldige verklaring aanvaard worden voor de omgeving. Wat zeker is dat het hier gaat over psychisch, fysisch en juridisch geweld, met ernstige effecten als gevolg: vervreemding, isolatie, hevige angsten, zware depressies, identiteitsverlies en zelfs psychosen.
HULPVERLENING
Vaak staat de hulpverlening met de handen in de haren en onbewust duwen ze de huwelijksmigrant nog meer de dieperik in. Zo vertelde een vrouw dat ze voor de volledigheid van haar dossier en het bewijs dat ze psychologisch geweld ervaarde door haar partner, om een attest vroeg bij de dienst waar ze psychologisch werd begeleid. Hierop werd haar dossier, zonder al te veel uitleg, afgesloten en werd ze de dienst uitgezet. De vrouw zelf mocht haar relaas niet doen waarom dat zo belangrijk was voor haar. Men verweet haar intimiderend te zijn en bovendien geen behandelbare/therapeutische vraag te hebben.
Vooral de combinatie van psychologisch geweld, eventueel gepaard met fysisch en juridisch geweld, maakt het voor hulpverleners niet makkelijk om te begrijpen wat men kan betekenen en om de precieze vraag te vatten. Vaak staat de verstoten huwelijksmigrant of proefbruid-bruidegom zo machteloos en radeloos, dat de hulpverlener deze gevoelens overneemt of er (zoals hierboven) afwijzend mee omgaat.
Het resultaat is de versterking van de gevoelens van uitsluiting bij de huwelijksmigrant. In die mate - de hulpverlener wordt vaak als een vertegenwoordiger van de maatschappij gezien - dat men hierin een goedkeuring of bevestiging van de ervaren onrechtvaardigheid ziet.
DE NEDERLANDSE LES
De Nederlandse les werd in Vlaanderen verplicht gemaakt, onder andere om de zelfstandigheid van de huwelijkspartner te bevorderen. Maar wanneer de huwelijkspartner wordt beticht van schijnhuwelijk en binnen de 30 dagen moet bewijzen dat hij/ zij alles deed om zich aan te passen in het nieuwe land, blijkt dit vaak niet voldoende om de door de partner aangevraagde uitwijzing tegen te gaan. Bij de partner geldt vaak de regel: ‘ik bracht je hierheen en ik zal je terugsturen als het me niet zint.’ Dit bewijst dat de resident de wetten aan zijn kant weet. En dit te pas en te onpas gebruikt in het huwelijk. Hoewel de huwelijken vaak eerst in Turkije worden voltrokken, is men op dat moment niet veel met het huwelijkscontract in Turkije.
NORMALISATIE EN MARGINALISATIE
Het uitsluiten, isoleren en marginaliseren van de huwelijkspartner maken deel uit van een intimidatiepolitiek die door patriarchale tradities gretig worden gebruikt om de rechten van de huwelijksmigrant in te dijken. Het negeren vanuit de politiek helpt dit fenomeen enkel te normaliseren en gemeengoed te worden. Binnen de gemeenschap krijgt zo iemand hulp. Maar al snel wordt er overgegaan tot groepscohesie en staat de huwelijksmigrant er alleen voor. De grenzen van het geduld worden al snel bereikt wanneer de partner of de gemeenschap onder druk zet om geen hulp aan te bieden aan de huwelijksmigrant want hij of zij blijft ‘de migrant’, ook in de eigen gemeenschap. Dat is misschien nog het meest dramatische van de hele situatie. Men beschouwt je niet als tweede- of derde-, maar als vierderangsburger, zo luidt het bij vele huwelijksmigranten die het land worden uitgestuurd.
HUWELIJKSMIGRATIE IN REGRESSIE?
In de Turkse gemeenschap merk ik de laatste jaren bij de jongeren twee tendensen: het zich buitengesloten voelen in deze samenleving en dat heeft effect op hun keuzes binnen belangrijke levensdomeinen zoals partnerkeuze. Bovendien vergroot huwelijksmigratie nog steeds de keuzemogelijkheden: of het nu om een huwelijk met een Duitse Turk, een Amerikaanse Turk of een Turkse Turk gaat, men wil de vijver waaruit men vist groot en breed houden. De dimensie nationaliteit speelt een belangrijke factor in de partnerkeuze.
Mensen hebben de neiging om terug te grijpen naar datgene dat ze het beste kennen, zeker in de meest intieme sfeer van hun leven. Dat is bij Vlamingen niet anders. Het uitgangspunt dat deze mensen enkel ballast voor de samenleving zijn, is verkeerd. Het zijn mensen die over talenten beschikken en die worden op dit moment in de schaduw gelaten. Een spijtige zaak want veel van die mensen willen bijdragen aan de samenleving.
Tegelijk is huwelijksmigratie een veelbesproken thema binnen de Turkse gemeenschap. Zeker binnen gezinnen en onder jongeren. Ouders maken zich zorgen over het hoge aantal scheidingen. Men weet niet of dit te maken heeft met de tijdsgeest of specifiek aan huwelijksmigratie te wijten zou zijn. Zeker is dat er kanttekeningen worden gemaakt bij huwelijksmigratie. Vooral onder Turkse burgers uit Turkije stijgt het bewustzijn dat dit niet steeds van een leien dakje loopt. Ze zien vele verhalen die op niets uitdraaien. Proefbruiden die terugkeren met lege handen, zonder rechten, zonder toekomst, zonder gezin, zonder perspectief.
Men plaatst steeds meer kanttekeningen bij het huwen op afstand, ook omdat Europa niet langer een trekpleister is voor jonge Turken uit Turkije. Zij zien veeleer een toekomst in eigen land. Daar komt ook bij dat in België opgroeiende Turkse jongeren vaker de stap zetten om hun gezin in Turkije te stichten en dus zelf huwelijksmigrant in Turkije worden.
Daarnaast vinden jongeren die hier opgroeien het wel handig om een partner te hebben die zijn of haar weg in deze samenleving kent. De huwelijken tussen hier opgegroeide partners is aan het stijgen. De Nederlandse taal, de opvoeding van de kinderen, de verschillende systemen in het maatschappelijk bestek, kortom het reilen en zeilen van het land die bij het stichten van een gezin niet onbelangrijk zijn. Zeker de eerste jaren wegen zwaar door bij huwelijksmigratie. Dan staat de resident (of de familie) in voor heel wat administratieve regelingen, hetgeen niet altijd van een leien dakje verloopt.
IS DALING HET GEVOLG VAN VERSTRENGDE WETTEN?
‘Proefbruiden en -bruidegoms’ zijn een van die perverse effecten van de verstrenging van de migratiewetten, voornamelijk op huwelijksmigratie. Het is niet gezegd dat het aantal proefbruiden hoger ligt dan het aantal veronderstelde schijnhuwelijken. Momenteel zijn er vrouwen en mannen die voorgoed het land uitgezet zijn en van wie het verhaal enkel een stille dood moet sterven. Hun verhaal reikt niet verder dan hun dorp of omgeving. Je loopt immers vaak niet te koop met een verhaal van verstoting. Het kan een nieuwe uitsluiting inhouden. Wanneer je wordt uitgewezen na een huwelijksmigratie moet je jouw leven opnieuw van nul opstarten, opnieuw een nieuw netwerk bij elkaar zoeken. Het is heus niet aan iedereen weggelegd. In mijn boek Moeders van de Stilte (2013) beschrijf ik het verhaal van Elif, die ook slachtoffer van proefbruidschap was. Sommige lezers vertelden dat ze het er moeilijk mee hadden dat de personage zo met volharding bleef vechten om in België te blijven wanneer ze wordt uitgewezen: ‘ze kan het zichzelf toch makkelijker maken en gewoon teruggaan naar haar land?’, luidde het bij sommige Vlaamse lezers. Maar teruggaan is voor sommigen een verlies van eer, trots en van hun zijn. ‘Wanneer je op dat punt komt, dan verlies je ook niets met het aangaan van de strijd’, was de gedachte van Elif.
Birsen Taspinar
Psychologe en auteur van Moeders van de stilte. Drie vrouwen in een ander land
(De Bezige Bij, Antwerpen, 2013)
50 jaar migratie - diversiteit - huwelijksmigratie
Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 3 (maart), pagina 42 tot 45
50 JAAR MIGRATIE
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.