Afgelopen herfst woedde opnieuw een debat over de sociale impact van klimaatbeleid. Hoewel deze dubbele sociaal-ecologische agenda het verdient om in het centrum van de aandacht te staan – dit is hét project voor de komende decennia – viel me op hoe oudbakken veel van de gebruikte argumenten en frames zijn geworden.

Opiniestukken en commentaren diepten opnieuw de 'gele hesjes' op, die we voor het eerst zagen in 2018, om te waarschuwen voor het 'onverkend probleem' van de sociale impact van klimaatbeleid. Passeerden eveneens: 'tofu etende Teslarijders', de 'bionademaffia' en natuurlijk in elk stuk een bakfiets of twee.

Deze analytische cocktail lijkt me geen opstap naar de begeesterende progressieve politiek waar we nood aan hebben.

Deze analytische cocktail lijkt me geen opstap naar de begeesterende progressieve politiek waar we nood aan hebben. Meer nog: ze ontmoedigt en verdeelt de bewegingen die de drager zijn van deze agenda. Ten eerste omdat deze commentaren ons (nog) steeds willen 'wakker schudden'. Ze wekken zo de indruk dat iedereen tot nog toe de ogen sloot voor de dilemma's tussen milieubeleid en sociale vooruitgang. Dat niemand hiervoor vecht of gevochten heeft.

Dat klopt niet, en al zeker niet in België. 'Arbeid en Milieu' (nu Reset.Vlaanderen) brengt al vanaf de jaren 1980 Vlaamse vakbonden en milieubewegingen samen. In 2008 kwam daar met de Klimaatcoalitie een nog veel bredere beweging bij. De Coalitie verenigt 100 organisaties, gaande van Greenpeace tot de mutualiteiten, rond een gedeeld platform. De massamobilisaties die deze (en meer grassroots) groepen het voorbije decennium organiseerden, eisten zonder uitzondering een politiek die ecologische en sociale vraagstukken verbindt. Armoedeorganisaties en klimaatstakers trokken samen de straat op. Maar ook binnen bewegingen broeide fervent denk- en mobilisatiewerk. De vakbonden scharen zich al meer dan 15 jaar om de eis van een 'rechtvaardige transitie ('no jobs on a dead planet'), en over heel Europa kwamen milieuorganisaties met sociaal-ecologische beleidspakketten.

De vakbonden scharen zich al meer dan 15 jaar om de eis van een 'rechtvaardige transitie en milieuorganisaties komen met sociaal-ecologische beleidspakketten.

Deze opsomming dient niet om stoom af te blazen over al dat schijnbaar onzichtbare werk. Wel om te illustreren dat zowel sociale, milieu- als burgerbewegingen nadenken, organiseren en mobiliseren om hun breuklijnen te overstijgen. Met vallen en opstaan, conflict en dilemma's, maar niettemin overtuigd van hun gemeenschappelijk belang. Daar kunnen en moeten we hoop uit putten. Wie deze golfbeweging niet benoemt, voedt de moedeloosheid en wekt de indruk dat een onbestemde 'zij' 'het' niet begrijpen of willen horen.

Het bovenstaande gaat ook op voor de partijpolitieke vertaling van deze kwestie. Voor- en tegenstanders blijven onbenoemd. Nochtans trekken de meeste groene en sociaaldemocratische partijen al jaren naar de verkiezingen met een sterke sociale én klimaatflank. De tegenstanders zijn ook gekend. (Centrum)rechtse partijen misbruiken mantra's als 'haalbaar en betaalbaar' om milieubeleid te treffen, verzetten zich ondertussen tegen een herverdelende politiek, en vrijwaren in beide domeinen de gevestigde belangen van het bedrijfsleven.

Het eindeloos herhalen van deze stereotypen drijft een wig tussen de verschillende bewegingen.

Hier verschijnen ook de gehate 'bionademaffia' en de 'bakfietsouders' ten tonele. Het is een strategie zo oud als de politiek: de vijand stinkt, kleedt zich raar en bedreigt onze way of life. Milieupolitiek is daar bij uitstek kwetsbaar voor, omdat er daadwerkelijk gevolgen zijn voor hoe we ons voeden, kleden en verplaatsen. Het eindeloos herhalen van deze stereotypen (helaas soms ook door onze bondgenoten) drijft een wig tussen de verschillende bewegingen. Maar faciliteert ook een tegencoalitie: tussen wie écht de touwtjes aan elkaar moet knopen, en wie vooral de overheid klein en de bedrijfswagens ruim wil houden.

Want het klopt natuurlijk dat niet alleen de potentiële gevolgen voor mensen in armoede een sterkere milieupolitiek in de weg staan. We boksen ook op tegen beleidsmakers die vanuit een fiscaal aantrekkelijke SUV het openbaar vervoer laten verloederen.

Deze cultuurpolitieke insteek leidt ook tot banalisering. Alsof het gaat om een biefstuk-wij tegen een soja-zij, in plaats van transformatieve politiek in de schaduw van een existentiële dreiging.

Het grootste bezwaar is dat deze analyses blijven vertrekken vanuit een schrikbeeld: kijk maar uit, of je zit straks met 'gele hesjes'!

Maar het grootste bezwaar is dat deze analyses blijven vertrekken vanuit een schrikbeeld: kijk maar uit, of je zit straks met 'gele hesjes'! Dit uitgangspunt leidt niet tot een begeesterend verhaal, maar tot bangig spitsroeden lopen, evenwichten zoeken en correcties aanbrengen. Dan is de best mogelijk uitkomst één waar onze natuurvrienden een avocado kunnen inslaan met de fiets, en we de laagste inkomens zoet houden met een bus en renovatiepremies.

Hier trekt niemand voor op de straat of naar de stembus. De inzet moet hoger zijn, ze is dat ook. Het gaat om de totale transformatie van onze manier van produceren en leven, het doorbreken van onze disfunctionele en steeds minder gedragen status quo met een project dat vooruitgang belooft én een catastrofe afwendt. Dat moet voer zijn voor wilde, monumentale politiek. Niet voor grijsgedraaide dooddoeners.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 1 (januari), pagina 2 tot 3

• klimaat
• transitie
• economie