De lonen zijn te hoog, zo beweren de werkgeversorganisaties. De bedrijven kunnen de last niet meer dragen. De index is een uitstekend mechanisme om de koopkracht op peil te houden, maar een bedrijf kan dat niet trekken. Binnenkort krijgen zo'n 40% van de werknemers 10% indexaanpassing. Iedere bedrijfstak heeft zijn eigen indexmechanisme en een groep bedrijven heeft nog niets gekregen. Na nieuwjaar krijgen ze alles ineens. De bedrijven haalden hun slag thuis na het laatste begrotingsakkoord van Vivaldi, zoals we lezen in de bijdrage van Jean-Marie De Baene: de overheid zal bijspringen ten bedrage van 1 miljard euro. Nog nooit eerder werd de index gesubsidieerd en dus vooral betaald door de werknemers zelf.

Maar zijn de lonen te hoog? Och, het is een heel oud liedje. Toen er nog een echte textielsector was, vonden de werkgevers dat ook al. En toch waren er zelfs in de textiel subsectoren waar de loonkost een klein percentage uitmaakte van de productiekosten. En toch gingen de deuren van veel van die bedrijven dicht. Het is vlug gezegd en geschreven. In dit nummer stelt Matthias Somers een belangrijke studie van Denktank Minerva voor over de verdeling van de lonen tussen 1999 en 2020. In die 20 jaar steeg het gemiddeld maandloon van een voltijdse werknemer met 15% bovenop de inflatie. Zeg maar: bovenop de index. Maar de stijging was twee maal zo hoog in de eerste dan in de laatste 10 jaar. In de laatste vijf jaar stagneerden de lonen, hoewel de economie groeide. Met de regeringen-Leterme, -Van Rompuy en -Michel gingen de laagste lonen zelfs achteruit. Dat was niet zo in de eerste regering-Verhofstadt en nog veel minder bij de regering-Di Rupo, toen de laagste lonen procentueel het meest stegen. In 20 jaar stegen de hoogste lonen meer dan de laagste. De beter betaalde beroepen kregen meer verhoging dan de minder betaalde. Matthias Somers heeft het terecht over een dualisering van de marktlonen. De kloof tussen de hogere en de lagere inkomens wordt steeds groter.

Dat kan wel zijn, zullen de werkgeversorganisaties zeggen, maar zijn de lonen toch niet te hoog? Veronderstel eens dat er geen oorlog was uitgebroken, en dat gas en elektriciteit niet spectaculair in prijs gestegen waren. De werkgeversorganisaties zouden nog altijd beweerd hebben dat de lonen te hoog zijn. Ze beweren dat gewoon altijd. Zet die ploat af!

Veronderstel eens dat gas en elektriciteit niet spectaculair in prijs gestegen waren. De werkgeversorganisaties zouden nog altijd beweerd hebben dat de lonen te hoog zijn.

Ik lees bij Piketty dat vooral de hoogste inkomens en vermogens gestegen zijn. Het zag er in de loop van de voorbije 100 jaar even naar uit dat de kloof tussen de 10% hoogste inkomens en de rest aan het verminderen was, maar sinds een jaar of 50 keert de trend weer. Sinds het midden van de vorige eeuw neemt de kloof tussen heel rijk en de rest toe. Liz Truss gelooft nog steeds in het trickle down principe, een hardnekkig dogma zoals Mattias Vermeiren in zijn stuk betoogt: als je de rijksten nog rijker laat worden, zal een deel van de rijkdom naar onderen doorsijpelen. Maar diezelfde Piketty toont ook aan dat te veel rijkdom voor een heel kleine groep helemaal niet zo goed is voor de algemene welvaart. Hij ziet over de langere termijn wel degelijk een tendens naar meer gelijkheid, maar er blijft nog heel veel extreme ongelijkheid over. Die zal niet vanzelf verdwijnen, want voor hem is gelijkheid een sociale, historische en politieke constructie. Eenzelfde niveau van economische en technologische ontwikkeling kan een heel andere verdeling tonen. Het is een zaak van keuze en vooral van krachtsverhoudingen.

Zijn de lonen te hoog? Vooraleer die vraag mag worden gesteld, moet er een andere vraag worden gesteld: is de ongelijkheid aanvaardbaar? Zijn de belastingen op inkomens en vermogens rechtvaardig? De dualisering in ons land lijkt in een andere richting te wijzen. De globale en langetermijntrends evenzeer. Onze samenleving is niet rechtvaardig. Je hoort het merkwaardig weinig zeggen, zo doordrongen zijn we van de idee dat de lonen te hoog zijn. Die vraag verdringt waar het echt moet over gaan. Onze economie is op zich niet geïnteresseerd in rechtvaardigheid. Ze gaat er, zoals Liz Truss, vanuit dat ze gewoon zo veel mogelijk moet groeien en dat dan alles in orde komt. Plots worden we met de neus op een andere realiteit gedrukt. Het komt niet in orde als we daar niet voor kiezen en dat ook zelf realiseren. Er is gaan automatisme, geen gang van de geschiedenis die het in onze plaats doet.

De oorlog in Oekraïne is een verschrikking, die zo vlug mogelijk moet ophouden. Sali De Ville trekt in dit nummer een aantal geopolitieke lessen. Maar het is ook voor ons nu of nooit. Doen we verder zoals we bezig zijn of kiezen we voor een andere richting? Kiezen we voor een economie die ons voor energie en grondstoffen volkomen afhankelijk maakt van lugubere en dubieuze regimes? Kiezen we voor een economie die voor een enorm aantal mensen stilaan maar zeker het klimaat onleefbaar maakt? Of kiezen we voor een economie die rechtvaardig is? Dat is ook een economie waarin de kinderen en kleinkinderen een toekomst hebben. Of de lonen te hoog zijn is echt een secundaire vraag. Er worden vandaag miljarden verdiend op basis van pure speculatie. Ook dat is onze economie: gokken op de miserie van de mensen. Overigens, zelfs de nationale bank meldt dat bedrijven historisch grote 'winstgevendheid', margevoet, opleveren. Het moment is daar om een andere richting in te slaan.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 9 (november), pagina 2 tot 3

• edito
• arbeidsmarkt
• lonen
• ongelijkheid