Burgerparticipatie biedt een kans aan politieke partijen om zichzelf te vernieuwen. Wanneer de input van de basis als een eigen rivierendelta naar alle kanten kan vloeien, geeft dat een partijleider de kans om te focussen en te kanaliseren. De vraag is echter hoezeer Vooruit een beweging zal zijn, anders dan een politieke partij.
In een recente weekendeditie van De Standaard kon de lezer 5 pagina's lang met een minuut-per-minuut reconstructie de regeringsvorming herbeleven. Menselijk zeer fascinerend. De intimi van de Wetstraat zullen het met genoegen hebben vergeleken met hun eigen impressies. Er zijn ook meer dan genoeg kritische stemmen die het effect van de lange coalitievorming aankaarten, en een tanend vertrouwen in politiek en politieke instellingen waarnemen. Wat veel minder duidelijk is, is hoe politieke partijen zelf deze periode van zich kunnen afschudden en hoe ze hun plaats weer kunnen innemen in een gestaag wentelend democratisch toneel.
PARTICIPATIE LEIDT TOT KWALITATIEF BETER BELEID
Democratische vernieuwing is een vaak geplande renovatie. Ze vergt moed en tijd. We zien echter in België en Europa een weelde aan initiatieven, van burgerbegrotingen tot klimaatburgerraden. Ze creëren een duidelijke impetus en methodiek voor een nieuwe, en bijkomende democratische infrastructuur. Burgerparticipatie gaat veel verder dan een eenmalige consultatie. In regelmatig, geïnformeerd engagement ligt de waardecreatie die wij vandaag als maatschappij broodnodig hebben. Het is al meer dan tien jaar onze fundamentele overtuiging bij Democratic Society, waar we burgers dichter bij het beleid proberen brengen, dat participatie leidt tot kwalitatief beter beleid, sterkere inclusie en een robuustere sociale consensus. Ook, en vooral, waar het gaat over moeilijke thema's en waar een trendbreuk vereist is. Die initiatieven staan in direct verband met de inspanningen die geleverd worden rond sociale rechtvaardigheid en goed bestuur. Democratische vernieuwing werpt zo in de eerste plaats ook een scherp licht op de bestaande modus operandi. De visie die nu vereist is, ook bij politieke partijen, is hoe de principes en de lessen van burgerparticipatie intern te verwerken.
DEMOCRATISCHE VERNIEUWING
In het afgelopen decennium zijn politieke partijen immers zowel een aandrijving als een blokkade voor democratische vernieuwing gebleken. Op lokaal en regionaal niveau in Vlaanderen werden experimenten rond burgerparticipatie vaak gesteund door groene en blauwe coalities, die de resultaten ook geregeld op partijcongressen wereldkundig maakten. Voor partijen met een sterkere eigen zuil en middenveld leek dit vaak moeilijker te plaatsen. Vooral directe democratie was een concept dat moeilijk te rijmen viel met de werking van eigen vakbonden en organisaties. In recente jaren zijn deze spanningen wel veel meer uitgevlakt. Vandaag lijkt er binnen de meeste partijen een consensus te bestaan over de voordelen van betekenisvolle, goed gekaderde burgerparticipatie.
Wat ook vaak vergeten wordt, is dat democratisering en participatie een benadering is die voor elke groep relevant kan zijn, ook binnen bedrijven, vakbonden, vastgoedprojecten of gezondheidszorg. Wat daarbij ter discussie staat, hoeft ook niet de grote beslissing zelf te zijn. Men kan ook vragen naar een reeks prioriteiten, aanbevelingen en implicaties die de besluitvorming elders vergemakkelijken. Het is, naar onze ervaring, wel cruciaal dat de persoon die gehoord wordt ten allen tijde duidelijk weet waar die inspanning toe leidt, en of die aanbeveling bindend is of niet.
Nu dringt zich echter een volgende fase op. Onze maatschappelijke uitdagingen zijn van een aard waarin – zowel voor COVID-19 als voor klimaat – de doeltreffendheid van allerlei maatregelen sterk afhangt van de actieve steun van burgers zelf. Zij zijn zowel bron van informatie als eenheid van verandering. Burgerparticipatie wordt dan opgevat vanuit een co-design perspectief. Zelfs voor technische innovaties en financieringsopties betrekken we met onze partners lokale burgers in een vroeg stadium van het ontwerp.
WELKE ROL VOOR POLITIEKE PARTIJEN?
Voor een politieke partij wil dat zeggen dat zij een duidelijke plaats voor zichzelf moet uittekenen in dat vormingsproces. Hierin zien wij een rol voor partijen die wankele opkomende maatschappelijke consensus een agora en een platform kunnen bieden, dat ook ruimte laat voor de verwerking van collectieve angst en onzekerheid. Daarnaast dient er gevraagd te worden welke actoren nu deel kunnen uitmaken van beleidsvorming, en hoe de partij een rol kan spelen in die introductie. De meest ambitieuze Vlaamse steden verenigen nu al partners in hun projecten die elkaar elders nooit zouden kruisen. Politieke partijen kunnen vandaag een blueprint ontwikkelen van hoe middenveld, privésector en burgerinitiatieven elkaar vinden in de herwerking van mobiliteit, watersystemen of schoolopvang in coronatijden. Wat diezelfde partij daarbij ook kan voorzien, zijn opportuniteiten voor burgers om politieke vaardigheden te ontwikkelen. Dan draagt ze bij aan de inspanning om van gefragmenteerde, thematische deelname aan een participatieprocessen een solide democratische cultuur te maken. De toekomst behoort toe aan zij die een impactvolle samenwerking op poten kunnen zetten, eerder dan één enkele oplossing. En ook bij burgers leeft de vraag naar een aanpak en leiderschap die ook binnen hun complexe realiteit kunnen standhouden.
SP.A WORDT VOORUIT
'Leiderschap' is dan het laatste heikele punt, want het wordt zo vaak tot individuele leiders herleidt. De herdoop van sp.a in Vooruit houdt zowel een nieuw begin als enige nostalgie in zich. De vraag is hoezeer Vooruit een beweging zal zijn, anders dan een politieke partij, en in hoeverre dan een antwoord is op de uitdagingen van deze tijd. De centrale structuur van een klassieke partij laat toe om een zekere controle uit te oefenen en in coalitie effectief beleid door te drukken, maar het laat maar weinig ruimte voor zowel individuen als input van buitenaf. Een beweging slaagt er soms prachtig in energie en consensus rond zich te verzamelen, maar kan moeilijk de compromissen sluiten waar een bestuur mee kan werken. De grootste valkuil, op basis van de vele voorbeelden in binnen en buitenland, ligt daar net tussenin. Een hybride vorm van een partij en een beweging is vaak een voedingsbodem voor een persoonlijkheidscultus. En zo vaak mondt de competitie tussen partijen en ideeën dan uit in een norse wrevel tussen zwaar beladen individuen, van elke zuurstof ontdaan.
Participatie kan daar ook intern een opening creëren. Zo goed als elke nieuwe partijvoorzitter heeft de afgelopen jaren bij zijn of haar aanstelling beloofd meer te gaan luisteren naar de basis. Maar zelfs met de best mogelijke intenties worden zij daarin vaak door de realiteit ingehaald. We zien ook geregeld de haastig georganiseerde ledencongressen, die 's avonds laat snel een regeringsdeelname dienen goed te keuren. Het is lastig om extern een democratische cultuur te ondersteunen wanneer die intern zo mank loopt. Een proces van democratische vernieuwing verankeren binnen de partij, en duidelijk uittekenen hoe dat zich verhoudt tot beslissingen aan de top, vereist een bewuste strategie die losstaat van dagelijkse urgenties. Die onafhankelijke, neutrale methodes van participatie kunnen juist meer vrijheid bieden aan de grote persoonlijkheden binnen een partij. Wanneer de input van de basis als een eigen rivierendelta naar alle kanten kan vloeien, geeft dat een partijleider de kans om te focussen en te kanaliseren.
DE POLITIEKE PARTIJ ALS KATALYSATOR
Burgerparticipatie staat vandaag ver voorbij het stadium van eenmalige consultaties. Het draagt actief bij aan transformatieprocessen binnen onze steden en regio's. We zien duidelijk het potentieel om burgers te betrekken op een manier die ook voor henzelf betekenisvol is, en een blijvende machtiging vormt om aan relevante besluitvorming actief deel te nemen. We voelen aan dat er binnen politieke partijen een honger is naar bijdragen van burgers en middenveld, en een fundamentele werkingsmethode die een toekomstbeeld kan uitbouwen. Als een partij de moed vindt om burgers diepgaand, op lange termijn en op de belangrijkste kruispuntmomenten te betrekken, dan kan dat ook in crisistijden veel krediet en stabiliteit opleveren.
De ideale positionering van een politieke partij is zonder twijfel complementair, ondersteunend, verbindend en organiserend, binnen een bevolking die de kansen, vaardigheden en motivatie voelt om actief haar eigen omgeving mee te ontwikkelen. De politieke partij heeft dan een uitgesproken rol als beheerder en katalysator van waardecreatie in het politieke domein.
Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 10 (december), pagina 27 tot 30
WAARHEEN GAAT VOORUIT?
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.