Toen de WHO 2020 uitriep tot het tot jaar van de verpleeg- en vroedkundigen – omwille van de 200e geboorteverjaardag van Florence Nightingale, internationaal gezien als pionier van de verpleegkunde – kon niemand voorspellen hoe prominent verpleegkunde dit jaar het nieuws zou halen.

Bovenop het standbeeld van Florence Nightingale in Derby, Engeland, staan de Latijnse woorden FIAT LUX (Laat er licht zijn) gebeiteld in steen. Deze passage uit het gedicht Santa Filomena¹ van de Amerikaanse dichter Longfellow linkte voor altijd het beeld van 'de dame met de lamp' aan de naam van Nightingale. Het licht van Nightingales lamp in het Longfellows gedicht uit 1857 staat symbool voor de hoop. Hoop die ik nu ook koester na het lezen van het luik Volksgezondheid uit het regeerakkoord, dat Frank Vandenbroucke (sp.a) als minister tot uitvoering moet brengen.

ACHTERGRONDKENNIS

Toen me de vraag werd gesteld om hierover een analyse te schrijven, had ik het akkoord – eerlijk waar – nog niet eens gelezen. Vreemd eigenlijk voor iemand wiens professionele toekomst er in beschreven staat. Ik beken, het is de allereerste keer dat ik een regeerakkoord lees. In alle voorbije jaren, werkzaam als verpleegkundige, lag ik niet wakker van deze of geen beslissingen. Wie was ik om mij er vragen bij te stellen? Wat moest gebeuren, zou gebeuren. Ik zou me daar naar schikken. Vandaag, als projectcoördinator binnen een federaal chroniccare pilootproject voor chronisch zieken, liggen de kaarten toch even anders.

Het lezen van een regeerakkoord is een ervaring op zich, moet ik toegeven. Het valt me direct op hoe de tekst met haken en ogen aan elkaar hangt, bol staat van de herhalingen en stijlbreuken. Elke samenhang ontbreekt. Ik kan het ook niet nalaten om het woordgebruik aan te kaarten. Ik vergeef het de schrijvers van deze tekst, maar het gebruik van het woord 'jongdementen' is me een doorn in het oog. Woordgebruik in de zorg, het is een analyse op zich waard. Anno 2020 zou op zijn minst iedereen die zich op dit niveau bezig houdt met gezondheidszorg toch moeten weten dat we spreken over 'mensen met jongdementie'.

Heel wat aspecten van de gezondheidszorg komen aan bod in dit regeerakkoord. Toch zijn er twee specifieke topics die me persoonlijk na aan het hart liggen: de toekomstvisie rond chroniccare enerzijds en die rond verpleegkunde anderzijds.

AMBITIEUS INTERFEDERAAL PLAN VOOR CHRONISCH ZIEKEN

Er zijn veel problemen in onze gezondheidszorg, maar de meest opvallende zijn toch de dualisering tussen arm en rijk (in Brussel stelt 23% van de mensen zorg uit, bij de laagste inkomens is dat zelfs 40%) en de inefficiëntie van het systeem (20% van het budget wordt 'verspild' aan te dure geneesmiddelen, aan onnodige dure zorg en aan overconsumptie om het systeem van prestatiefinanciering draaiende te houden).² Naast inefficiënties zitten er ook grote gaten in de zorg zelf, onder meer in de geestelijke gezondheidszorg en in de zorg voor mensen met een (meervoudige) fysieke beperking. Ook op het vlak van preventie is nog werk aan de winkel. In tijden van corona wordt ook pijnlijk duidelijk dat het ons ontbreekt aan oplossingen voor mensen in eenzaamheid en aan gerichte ondersteuning voor mantelzorgers.

Deze vaststellingen zijn niet nieuw. Ze vormden het uitgangspunt voor de uitrol van de federale pilootprojecten chroniccare³, gebaseerd op het gemeenschappelijk plan voor chronisch zieken.⁴ Het zijn dé pilootprojecten die het vertrekpunt moeten vormen voor een nieuwe visie op geïntegreerde zorg voor de chronische patiënt en die opgebouwd zijn rond een viervoudige doelstelling: de verbetering van de gezondheid van de bevolking; de verhoging van de kwaliteitservaring van de zorg; meer gezondheid met dezelfde financiële middelen; en betere omstandigheden voor wie werkzaam is in de zorgsector. De opdracht van de pilootprojecten bestaat er in om net die inefficiënties aan te pakken en oog te hebben voor de meest kwetsbaren onder ons. Kerngedachten die ook binnen ons project Samen is Beter (SIBE) ruimschoots aan bod komen.⁵

Het is hoopvol in het federaal regeerakkoord te lezen dat er verder zal worden gebouwd op dit federaal plan chronisch zieken om tot een ambitieus interfederaal plan te komen: samen met de gemeenschappen werken aan de continuïteit van de zorg over de verschillende echelons heen. Ambitieus inderdaad, met op zijn minst nog heel wat werk aan de winkel.

HET WEGWERKEN VAN DE GEZONDHEIDSKLOOF

Ook de doelstellingen in het regeerakkoord rond het wegwerken van de gezondheidskloof vallen op. Vooral de termijn die men vooropstelt. In amper tien jaar wil men de gezondheidskloof tussen mensen met het hoogste en het laagste aantal te verwachten gezonde levensjaren met minstens 25% verkleinen en het aantal vermijdbare sterfgevallen met 15% terugdringen.

Op vlak van armoedebestrijding is er sprake van 'het geleidelijk aan optrekken van de laagste uitkeringen richting de armoedegrens in functie van de koopkracht'. Er wordt ook gefocust op energie- en waterarmoede, en op gezondheidsschulden. Aanvullend wil men de psychologische hulp voor mensen in armoede toegankelijker maken.

De klemtoon van het akkoord ligt op een solidaire samenleving. Daarbij zal er op worden toegezien dat de gezondheidszorg 'voldoende en solidair wordt gefinancierd', waarbij de 'doelmatigheid en kwaliteit worden verhoogd'. Uitgangspunten waar we zeker achter staan, maar waarbij ik toch ook hoop dat het in praktijk verder zal gaan dan deze politiek opgelegde solidariteit en dat er ook plaats is voor spontane initiatieven vanuit de basis waarbij warmmenselijkheid⁶ de essentie vormt. Want solidariteit als 'groot' abstract politiek ideaal mist het 'kleine' menselijke element dat burgerbewegingen en liefdadigheidsinstellingen wel in zich hebben.⁷

DE EERSTE LIJN VERSTERKEN

Het regeerakkoord stelt dat ziekenhuizen binnen een budgettair meerjarenkader moeten worden gefinancierd zodat zij 'aan alle patiënten kwaliteitsvolle en toegankelijke zorg aanbieden op een duurzame manier'. Aanvullend wordt vermeld dat ziekenhuisbedden worden afgebouwd in het voordeel van 'intermediaire structuren' en betere ambulante zorg. De federale regering zal 'samen met de gemeenschappen stappen ondernemen om de eerste lijn te versterken'. Dat zijn mooie woorden op papier. Wat dit in de praktijk inhoudt hebben we voorlopig helaas het raden naar. We kunnen enkel hopen dat ook de stem van de zorgverleners op het werkveld wordt gehoord.

In samenwerking met de deelstaten moet de eerstelijnsgezondheidszorg dus opnieuw worden gevaloriseerd en verder versterkt. 'Een goed gestructureerde, sterke en performante eerstelijnsgezondheidszorg is de sleutel naar de toekomst', zo lezen we. Een stelling die ons door corona nogmaals pijnlijk duidelijk is geworden. Componenten zoals 'samenwerking en preventief gericht handelen zullen worden aangemoedigd'. Daarbij wordt 'sterk ingezet op het bevorderen van de rol van de eerstelijnsgezondheidszorg (van huisarts, verpleegkundige en apotheker als zorgverstrekker) in het bijzonder wat therapietrouw en preventie betreft'.

BETERE OMSTANDIGHEDEN VOOR MENSEN IN DE ZORGSECTOR

De internationale RN4CAST-studie⁸, over het aantal toegewezen patiënten per verpleegkundige in Europa, deed nogal wat stof opwaaien. Vooral omdat er een directe relatie bleek te zijn met de sterfteratio. Deze studie, in combinatie met het aangetoonde belang van de gezondheidszorg in de voorbije maanden, heeft uiteraard meegespeeld om deze pijler zo toonaangevend te maken binnen het regeerakkoord.

Dit regeerakkoord belooft dan ook de verankering van een aantal eerder benoemde maatregelen, zoals het zorgpersoneelsfonds⁹ dat voorziet in een jaarlijks bedrag van 402 miljoen om in de ziekenhuizen en andere federale gezondheidsinstellingen bijkomende jobs te creëren. Het zorgpersoneelsfonds zorgt ook voor middelen om bijkomende opleidingen in de zorg te voorzien, met onder meer specifieke aandacht voor zij-instromers.

Men verwijst ook naar het sociaal zorgakkoord dat begin juli werd afgesloten. En een bijkomend budget van 600 miljoen euro voor de verhoging van de lonen, de verbetering van de werkomstandigheden en een verlaging van de werkdruk.

Aansluitend is sprake van een bijkomende financiering van 200 miljoen voor de geestelijke gezondheidszorg en wordt voor de gezondheidszorg een wettelijke groeinorm van 2,5% vastgelegd bovenop de index vanaf 2022. Het is een verademing dat opnieuw in gezondheidszorg wordt geïnvesteerd na jarenlange besparingen met een groeipad van slechts 1,5%. De wettelijke groeinorm moet nieuwe zorginitiatieven mogelijk maken om de vooropgestelde gezondheidszorgdoelstellingen te behalen en de factuur voor de patiënt te verlagen.

Naast deze financiële ondersteuningsmiddelen wil men de komende legislatuur ook aandacht hebben voor het verhogen van de aantrekkelijkheid van zorgberoepen en de verdere hervorming van de wetgeving op de gezondheidszorgberoepen (2015/KB78). De expliciete vermelding van nieuwe zorgberoepen zoals mondhygiënisten, tandartsassistenten en praktijkassistenten past binnen het kader van subsidiariteit in de zorg, maar we moeten oplettend zijn dat dit wel degelijk bijdraagt tot efficiëntie en er net niet verder van weg drijft. Efficiënte coördinatie vraagt nu eenmaal eenheid van commando¹⁰, wat absoluut nog verder moet worden uitgeklaard.

Opvallend is de specifieke vermelding rond het behoud van de leerladder in de zorg en meer specifiek het behouden van de HBO5-opleiding voor verpleegkunde. Hiermee neemt men een duidelijke stelling in aangaande een onderwerp van jarenlange discussies over het al dan niet voortbestaan van de graduaatsopleiding tot verpleegkundige.

Laat ons vooral hopen dat de plannen om meer interfederaal samen te werken ook hier hun vruchten afwerpt voor onze collega's tewerkgesteld in Vlaams gefinancierde instellingen voor zorg en welzijn.

WAT ME NOG OPVIEL

Accountable care
Een begrip dat de regering-De Croo naar voor schuift in het streven naar meer doelmatigheid en kwaliteit, is 'accountability in de zorg' (verantwoorde en verantwoordelijke zorg). Deze accountable care wil men doorvoeren op alle betrokken niveaus van toepassing: overheid, verzekeraars, zorgverleners, instellingen en burgers in het bijzonder om overconsumptie van zorg en geneesmiddelen te bestrijden.

Public disclosure
De regering wil de transparantie inzake kwaliteit van de geleverde zorg verhogen door public disclosure, zowel intramuros als extramuros. Burgers hebben het recht op de hoogte te zijn van de kwaliteit die door zorgverleners en zorginstellingen worden geleverd en zelf in te schatten voor welk ziekenhuis, zorginstelling of zorgteam ze kiezen. De regering zal hiertoe het initiatief nemen, om de transparantie inzake kwaliteit van de geleverde zorg op substantiële wijze te verhogen via public disclosure. De patiëntenervaringen en tevredenheid zullen worden gemeten, bevraagd en gerapporteerd. Burgers zullen zo het ziekenhuis, zorginstelling of zorgteam van hun keuze kunnen bepalen.
Laat me nog even teruggaan naar Florence Nightingale, voor wie de statistiek, het onderzoek en de cijfers geen doel op zich waren, maar een middel. Meten is een eerste stap naar weten, maar laat ons vooral ook indachtig zijn dat gebruik van cijfermateriaal vooral zinvol is als het ten dienste staat van de patiënt en de kwaliteit van zorg ten goede komt.

E-gezondheidsplan
Het e-Gezondheidsplan 2019-2021, met onder meer aandacht voor het Elektronisch Patiëntendossier, het Globaal Medisch Dossier en de Patient Viewer als informatiehub voor de patiënt wordt verder uitgerold.
Daarnaast wil men sterk inzetten op digitalisering. In de eerste plaats door alle dienstverlening vanuit de overheid standaard digitaal toegankelijk te maken.
Garanderen dat de publieke dienstverlening ook voor personen met weinig digitale vaardigheden toegankelijk is, blijft een belangrijk aandachtspunt. Wat zijn burgers met tools als mijngezondheid.be als ze niet eens de code van hun eID kunnen achterhalen om in te loggen?
Opvallende items zijn ook de passages over preventie, bundled payment en pay for quality. Primaire doelstellingen binnen de chroniccare-projecten, maar die tot op heden op veel weerstand botsten ofwel van overheidswege of vanuit het werkveld. Ik ben erg benieuwd of deze regering hierin verdere stappen zal ondernemen en zich in deze materie flexibeler zal opstellen ten opzichte van pilootprojecten.

LESSONS LEARNED

Toegegeven, ik las dit regeerakkoord met argusblik en terughoudendheid. Ik leerde de voorbije jaren namelijk zoveel bij over hoe beleid gevoerd wordt door de overheid.

De jaarrapporten van de chroniccare-projecten legden alvast knelpunten en succesfactoren bloot bij de uitrol van pilootprojecten en nieuwe zorginitiatieven. Ik pleit er dan ook voor om de inzichten die we opgedaan hebben in deze proeftuinen rond geïntegreerde zorg mee te nemen naar de toekomst en ze niet schaamteloos naast ons neer te leggen. De geformuleerde aanbevelingen zijn duidelijk:
- Nood aan meer experimenteerruimte
- Nood aan ondersteuning op vlak van:
Technische tools voor een gedeelde elektronische werkomgeving
Verdere wetenschappelijke, inhoudelijke en lokale ondersteuning
Aandacht voor onderlinge samenwerkingsrelaties
- Nood aan meer doorgedreven samenwerking op beleidsniveau
- Nood aan uitdieping draagvlak

DE TANDEM FRANK VANDENBROUCKE-RI DE RIDDER

'Wat nodig is, is ruimte voor doordachte beleidsexperimenten. Die ruimte moet zowel breed zijn als uitgestrekt in de tijd. Dat veronderstelt natuurlijk wel dat overheden en politici de diepe overtuiging hebben dat experimenten nodig zijn, dat ze breed en consequent moeten zijn, dat ze tijd nodig hebben en voortdurend bijgestuurd moeten kunnen worden'. Aan het woord is Frank Vandenbroucke in het voorwoord van het boek Goed Ziek (2019) van Ri De Ridder, die ondertussen zelf op het kabinet van Frank Vandenbroucke aan de slag is. Dat is geen verrassing. In datzelfde voorwoord beschrijft onze kersvers minister Ri De Ridder als iemand die zeer praktisch en pragmatisch beleid kan voeren, met alle grote en kleine problemen die daar voortdurend opduiken. De Ridder was een sleutelfiguur in het kabinet Sociale Zaken in de periode 1999-2003. Hij deed dat vanuit een oprecht engagement. Ik stip deze eigenschappen hier niet toevallig aan. De combinatie van gedrevenheid, ambitie, pragmatiek en bedachtzaamheid vormt ook het recept voor het echte hervormingsbeleid dat ons land nodig heeft.

Het is hoopgevend dat Frank Vandenbroucke-Ri de Ridder nu net de tandem wordt die binnen het kabinet Volksgezondheid de komende jaren werk zal maken van de concretisering van dit regeerakkoord. Ik ben dan ook vol verwachting dat er inspanningen geleverd zullen worden om mooie woorden neergeschreven op papier écht te vertalen naar de praktijk. Zoals beloofd, bij voorkeur samen in een breed democratisch debat met de burger, het middenveld, de academische wereld en de politieke vertegenwoordigers.

Eindigen doen we met Florence Nightingale. Het was niet haar verpleegkundige techniek die haar onsterfelijk heeft gemaakt, maar de manier waarop ze alles integreerde als mens om haar doelstellingen na te streven voor een betere gezondheidszorg voor alle burgers. Die bevlogenheid is me bijgebleven. 200 jaar later schijnt haar licht nog steeds. Het is een licht van rationeel optimisme. We hebben de plicht om te streven naar een fatsoenlijke wereld.

In de woorden van Nightingale, naar het 'eindeloze uitzicht op verbetering'. Haar licht doet me denken aan wat Hans Rosling 'possibilisten' noemde – mensen met een duidelijk idee over hoe het gaat, en met een overtuiging en hoop dat er in de toekomst vooruitgang mogelijk is.

Laat ons hopen dat Frank en Ri dit licht laten schijnen.

VOETNOTEN

1. https://www.bartleby.com/360/4/104.html.↑
2. Ri De Ridder (red.), Goed Ziek, Hoe we onze gezondheidszorg veel beter kunnen maken. Kalmthout: Van Halewyck, 2019.↑
3. www.integreo.be.↑
4. https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/organisatie-van-de-gezondheidszorg/zorgnetwerken/chronische-aandoeningen/geintegreerde#consultatie.↑
5. www.samenisbeter.be.↑
6. https://liesing.org/2019/06/09/warmmenselijkheid/.↑
7. Naar een citaat van Wim Vermeersch: https://www.knack.be/nieuws/belgie/tegen-empathie-koude-solidariteit-is-het-enige-alternatief-voor-warme-empathie/article-opinion-562709.html?cookie_check=1602489482.↑
8. Aiken LH, Sloane DM, Bruyneel L, Van den Heede K, Griffiths P, Busse R, Diomidous M, Kinnunen J, Kózka M, Lesaffre E, McHugh MD, Moreno-Casbas MT, Rafferty AM, Schwendimann R, Scott PA, Tishelman C, van Achterberg T, Sermeus W; RN4CAST consortium. Nurse staffing and education and hospital mortality in nine European countries: a retrospective observational study. Lancet. 2014 May 24;383(9931):1824-30. doi: 10.1016/S0140-6736(13)62631-8. Epub 2014 Feb 26. PMID: 24581683; PMCID: PMC4035380.↑
9. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/documents/frzv_d_516-1_-_advies_zorgpersoneelfonds_0.pdf.↑
10. (PDF) Goede (staats)hervorming in gezondheidszorg vraagt betrokkenheid en expertise, mimeo: https://www.researchgate.net/publication/343399545_Goede_staatshervorming_in_gezondheidszorg_vraagt_betrokkenheid_en_expertise_mimeo.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 9 (november), pagina 36 tot 41

• De Croo I
• regeerakkoord
• gezondheidszorg

DE PARTITUUR VAN VIVALDI

Zorgen over Asiel en Migratie

Pascal Debruyne

Hoop met Frank en Ri

Liesbeth Moortgat

Brief aan de coronacommissaris

Jan De Maeseneer

Groene minister, nieuwe overheid?

Eric Corijn

Welk energielandschap tegen 2025?

Joannes Laveyne

Naar een duurzame mobiliteit met een factor 8?

Cathy Macharis

Is dit een klimaatregering?

Lien Vandamme

De stempel van PS en Ecolo?

Pascal Delwit

Scoort de oppositie in 2024?

Vincent Scheltiens

Brief aan de minister van Justitie

Kristel Beyens en Sonja Snacken

Begin van het einde van het bankgeheim?

Michel Maus

De begroting is het lelijke eendje

Glenn Rayp

Perspectief op werkbaar werk?

Christophe Vanroelen

1.500 euro pensioen: trofee, pasmunt of valkuil?

Patrick Deboosere