Men schat dat zo'n 25.000 lobbyisten in Brussel werken, vooral in de Europese wijk.¹ De meeste van hen zijn in dienst van grote bedrijven en hun lobbygroepen. Wanneer de Europese Commissie een nieuwe richtlijn voorstelt of het Europees Parlement een nieuwe wet stemt, zijn de lobbyisten daar: in grote getale en met meer middelen dan de publiek belangengroepen. Voor sommige kwesties is het onevenwicht ontstellend. Wanneer het over financiële regulering gaat spendeert de bankensector tot 30 keer meer dan ngo's, vakbonden en andere belangengroepen.² Dit zorgt voor een overmatige bedrijfsinvloed op wetgeving. Een voorbeeld van die geprivilegieerde toegang is hoe bedrijfslobbyisten de adviesgroepen van de Commissie overheersen, de zogezegde expertenpanels. Onderzoek leert dat 75% van de lobbyvergaderingen van Commissarissen en hooggeplaatste bureaucraten met lobbyisten van de big business is. Meer dan 90% van de vergaderingen van de functionarissen van het DG FISMA (Directoraat-Generaal Financiële stabiliteit, financiële diensten en kapitaalmarkten) is met bedrijfslobbyisten.

De draaideur is een andere manier waarmee bedrijven de strijd om de politieke agenda in Brussel winnen. Wanneer Europese beleidsmakers – Commissarissen, Europarlementsleden of functionarissen – de politiek verlaten en direct lobbyist worden, of lobbyisten lid worden van EU-instellingen, is het risico van belangenvermenging groot. Het ondermijnt de democratische besluitvorming. Helaas gaan de draaideuren snel in Brussel. Eén derde van de Commissarissen die in 2014 vertrok, is nu lobbyist. Commissievoorzitter José Manuel Barroso's transfer naar Goldman Sachs en Commissaris Neelie Kroes' naar Uber en Bank of America waren de meest controversiële. De draaideurcultuur bij de Europese Commissie beperkt zich niet tot de Commissarissen: bij DG FISMA zijn vier van de vijf directeurs die tussen 2008 en 2017 vertrokken, aan de slag bij een bedrijf dat ze voordien reguleerden.

NOTIFICATIERICHTLIJN

Veel van deze problemen waren duidelijk aanwezig in het proces achter de voorgestelde EU Service Notification Procedure. Deze weinig bekende Notificatierichtlijn volgt op de meer gekende Dienstenrichtlijn van 2006, de befaamde Bolkensteinrichtlijn. Die was ontworpen om obstakels te verwijderen voor de dienstensector op de Europese interne markt en veroorzaakte protesten in verschillende lidstaten vanwege sociale bezorgdheden. Uiteindelijk werd ze alleen goedgekeurd na een inperking.³ Haar opvolger, de voorgestelde Notificatierichtlijn, zou de controle van de Commissie over de nationale en gemeentelijke reguleringen van diensten radicaal uitbreiden en besluitvorming voor publieke belangen beperken in sectoren zoals stadsplanning, regelgeving rond Airbnb en afvalverwerking. Met deze nieuwe richtlijn zou de Commissie in staat zijn om nieuwe wetten en reglementen van nationale parlementen, regionale overheden en steden te annuleren. Die zouden hun wetten en reglementen moeten indienen bij de Commissie, drie maanden op voorhand, om toestemming te verkrijgen. Een verregaande aanscherping van de bestaande regels, die aan de Commissie toelaten om bezwaar te maken na de goedkeuring.

De voorgestelde richtlijn is het resultaat van een intieme werkrelatie tussen de Commissie en drie grote bedrijfslobby's, vooral de Europese werkgeversorganisatie BusinessEurope. Dit voorstel opent een achterdeur voor de industrie om te lobbyen tegen lokale regelgeving voordat die wordt uitgevaardigd. Door achter gesloten deuren met de lobbygroepen van de grote bedrijven te vergaderen tijdens de onderhandelingen, beschouwt de Commissie hen eigenlijk als strategische partners. Dit is in sterk contrast met de wijze waarop de Commissie antwoordt op haar vele critici: met oorverdovende stilte.

Reeds in december 2014, enkele maanden voor de Commissie Juncker aantrad, klaagde BusinessEurope dat de overheden 'te veel speelruimte' hadden in de implementatie van de Bolkensteinrichtlijn. Deze 'te grote ruimte van discretie' zorgde voor een 'grijze zone', aldus de Europese werkgeversorganisatie. Terwijl juist die grijze zones progressieve stadsbesturen zoals die Barcelona of Amsterdam toelaten om falend neoliberaal beleid te vervangen met gedurfde gemeentelijke initiatieven. Veel van wat BusinessEurope als barrières beschouwt, is legitiem sociaal en ecologisch beleid, democratisch beslist en ter bescherming van het algemeen belang.

Tijdens de herfst van 2018 en lente van 2019 groeide de oppositie voor de richtlijn zienderogen, gaande van gemeenteraadsleden van Barcelona, Amsterdam en Napels, over de grootste vakbonden tot en met heel wat maatschappelijke organisaties. Een aantal EU-overheden wilden restricties, zowel in omvang als in de macht van de Commissie. De onderhandelingen kwamen vast te zitten en een overeenkomst bleek onmogelijk voor de Europese parlementsverkiezingen van mei 2019. Voor de toekomst van democratie in Europa kan men enkel hopen dat de ondoordachte richtlijn – het resultaat van de neoliberale tunnelvisie van de Commissie in partnerschap met big business – in haar geheel wegvalt. Er is echter reden te vrezen dat de nieuwe Commissie Von der Leyen het voorstel zal terugbrengen in een voorstellenpakket over diensten op de interne markt, aangekondigd voor maart 2020.

DIESELGATE

De EU-besluitvorming is dus uitermate gevoelig voor bedrijfsinvloed, maar het probleem zit dieper dan enkel de Europese Commissie of wat men beschrijft als 'Brussel'. De overheden van de EU-lidstaten zelf staan evenzeer onder invloed van bedrijfslobby. En vaak versterken beide niveaus elkaar.

Een voorbeeld is het Dieselgate emissieschandaal, onthuld in september 2015. Het verantwoordelijke directoraat-generaal van de Europese Commissie (DG GROW), geleid door Commissaris Antonio Tajani, zag het als zijn missie om de belangen van de auto-industrie te bevorderen. Het kneep de ogen dicht voor de bewijzen die reeds 2010 naar boven kwamen. Maar deze cover-up was alleen mogelijk als geen van de machtige lidstaten hier een probleem mee had. De meest verregaande invloed van de auto-industrie op het beleid vindt men in Duitsland, waar regering na regering het als haar taak ziet om de belangen van de auto-industrie te beschermen. Zowel voor als na Dieselgate heeft de Duitse overheid er alles aan gedaan om Europese wetgeving tegen te houden of te verzwakken. Ook vandaag nog slagen Berlijn noch Brussel erin om de besluitvorming af te schermen van de auto-industrie.

Lidstaten geven 'Brussel' regelmatig de schuld voor onpopulaire beslissingen, maar dat is natuurlijk simplistisch. Vaak handelen lidstaten, individueel of gezamenlijk, als een fort van bedrijfsinvloed op EU-besluitmaking. Dat werd gedocumenteerd in het rapport 'Captured States. How EU Governments are a Channel for Corporate Interests' (februari 2019) van het Corporate Europe Observatory.⁴ Complexe EU-procedures, een gebrek aan transparantie, het uitsluiten van burgers bij de nationale besluitvorming en zwakke nationale parlementen hebben gezorgd voor een democratisch deficit waar bedrijfslobby's maar al te graag gebruik van maken. Ondertussen zijn veel van de processen waarmee lidstaten invloed hebben op EU-besluitvorming gehuld in geheimhouding. Nu er een beetje vooruitgang is gemaakt in transparantie bij de Commissie en het Europees Parlement, is de Raad de meest geheimzinnige van de EU-instellingen.

BURGERMOBILISATIE TEGEN GLYFOSAAT

Wat hieraan te doen? Een cruciaal element is de mobilisatie van de burgers tegen de bedrijfsinvloed op EU-besluitvorming. Het goede nieuws is dat dit steeds meer gebeurt.

Een voorbeeld is de herziening van de toelating voor glyfosaat, een hoofdbestanddeel van de onkruidverdelger Roundup geproduceerd door Monsanto. In het verleden werden beslissingen over marktautorisatie voor glyfosaat gedaan in weinig bekende EU-comités zonder publieke interesse. Niet deze keer. Honderdduizenden Europese burgers tekenden de petities voor het uitfaseren van glyfosaat, vanwege zijn negatieve impact op gezondheid en milieu. Er vonden betogingen plaats bij vergaderingen van EU-functionarissen. Het levendige publieke debat en de burgermobilisatie hadden een impact. Nadat een meerderheid van het Europese Parlement stemde voor een uitfaseren van glyfosaat, besloten de Commissie en een meerderheid van de lidstaten een verlenging van slechts vijf jaar uit te vaardigen voor de markttoelating voor glyfosaat voor de landbouw, in plaats van de oorspronkelijk geplande verlenging van 15 jaar. De volgende herziening van glyfosaat is begin 2020. De posities in de lobbyloopgraven zijn reeds ingenomen. Met een goed geïnformeerde bevolking en verschillende Europarlementsleden vastbesloten om de publieke belangen te verdedigen, is de kans groter dan ooit om de pesticide-industrie te verslaan.

Naast de individuele lobbygevechten is een meer fundamentele verandering nodig om doorgeschoten bedrijfsinmenging te vermijden. Het bewustzijn groeit gelukkig onder de Europarlementsleden. In het nieuw verkozen parlement hebben leden verschillende beloftes die door middenveldorganisaties zijn voorgesteld, ondertekend om de invloed van de bedrijfslobbyisten aan te pakken. Zo is er de Change Finance-belofte. Die verbindt Europarlementsleden ertoe om '[We will] work to counter the overwhelming influence of the financial sector by restricting the interactions of financial lobbyists with parliamentarians and decision-makers'.⁵Een aanzienlijk aantal Europarlementsleden steunen deze en andere beloftes voor regelgeving om buitensporige lobbyinvloed tegen te gaan. Maar het is helaas nog steeds een minderheid van de 751 Europarlementsleden. Het Europees Parlement blijft het doelwit van zware lobbydruk.

Er zijn echter ook een groeiend aantal voorbeelden waar Europarlementsleden zich niet lieten beïnvloeden en de publieke belangen verdedigden tegen bedrijfslobby. Zo slaagden Europarlementsleden er in 2017 in om een zwak Commissievoorstel te verbeteren voor nieuwe regels om werknemers te beschermen tegen kankerrisico op de werkvloer, ondanks zwaar gelobby van onder andere BusinessEurope. En in de eerste maanden van 2019 stemden ze voor striktere CO₂-regels voor auto's en grote verbeteringen in autoveiligheid. Daarbij weerstonden ze aan het agressief gelobby van de auto-industrie.

ACTIEPLAN GEVRAAGD

Als we beleid willen dat kiest voor sociale rechtvaardigheid, milieu en volksgezondheid, dan mogen de bedrijven die zich hiertegen verzetten de regels niet schrijven. Dit geldt voor alle fasen van de wetgeving: van het verzekeren van de onafhankelijkheid van adviesraden en agentschappen (zoals het voedselveiligheidsagentschap EFSA), tot het beteugelen van de macht van de grote bedrijfslobby's in het Europees Parlement en het uitdagen van lidstaten die hun wetgeving proberen te verzwakken op vraag van 'hun' bedrijven.

Het rapport 'Corporate capture in Europe', gepubliceerd door de ALTER-EU coalitie, roept op tot een breed en ambitieus actieplan.⁶ Dit plan bevat het beter uitrusten van EU-instellingen om onafhankelijkheid te verzekeren en minder afhankelijk te zijn van externe expertise. Het rapport benadrukt dat er voor sommige beleidsterreinen bijkomende maatregelen nodig zijn om de besluitvorming te beschermen van ongepaste bedrijfsinvloed. Zo limiteert DG SANTE, dat bevoegd is voor het beleid op het gebied van volksgezondheid en voedselveiligheid, nu al de inmenging van de tabaksindustrie in de beleidsvorming rond volksgezondheid; een benadering die spijtig genoeg niet wordt gevolgd door de rest van de Commissie.

Een gelijkaardige benadering is nodig voor beleidsvorming over klimaat. De fossiele brandstofindustrie maakt gebruik van haar geprivilegieerde toegang tot beleidsmakers om de ambities zo beperkt mogelijk te houden en te verhinderen dat de fossiele brandstoffen in de grond blijven. De Fossil Free Politics campagne, gelanceerd in de herfst van 2019, dringt erop aan dat zowel de VN-klimaatgesprekken als de EU-klimaatbeleidvorming worden beschermd via belangenvermengingregels die een firewall instellen tussen beleidsmakers en lobbyisten.⁷

DE COMMISSIE VON DER LEYEN: BUSINESS AS USUAL?

Sterke politieke wil is nodig om het algemeen belang te beschermen en bedrijfslobby tegen te gaan. Zowel de EU als de lidstaten moeten strengere regels opstellen die het einde van de bedrijfsprivileges betekenen. De nieuwe Commissie onder leiding van Ursula Von der Leyen heeft een krachtige transparantieretoriek aangenomen. Ze stelde met Vera Jourová een vicepresident voor 'Waarden en Transparantie' aan (hoewel ze werd voorgesteld als Tsjechisch Commissaris door de oligarchische premier Andrej Babiš). Maar het is hoog tijd dat de Commissie voorbij louter transparantie gaat.

Spijtig genoeg geeft Ursula Von der Leyen niet meteen de indruk dat ze bezorgd is over de macht van de lobbyisten. Eerst stelde ze de Franse Sylvie Goulard aan als Commissaris voor de Eengemaakte markt met een uitgebreide portefeuille waaronder digitale en defensiemarkten, enkele van de zwaarst gelobbyde beleidspunten. Dit ondanks Goulards problematisch staat van dienst als Europarlementslid, waaronder een lopend politieonderzoek voor het misbruiken van EU-fondsen en een controversiële, hoogbetaalde bijjob als adviseur bij een Amerikaanse denktank.⁸ Nadat Goulard door het Europees Parlement werd weggestemd, gaf von der Leyen dezelfde portefeuille aan Thierry Breton, de CEO van de Franse digitale gigant Atos. Breton werd uiteindelijk goedgekeurd door het Europees Parlement, ondanks grote bezwaren over belangenconflicten. Atos ontvangt veel EU-financiering en is actief op bijna alle gebieden die Breton nu moet reguleren.⁹

Een bijkomende bezorgdheid is dat de Commissie Von der Leyen de EU-uitgaven op grensbeheer en defensie wil verhogen, waaronder een nieuw Europees Defensiefonds van 13 miljard euro. Het veiligheid- en defensiebeleid staan onder grote druk van de bedrijfswereld. Met een influx aan investeringen in deze industrie waarschuwen velen dat het Europese vredesproject wordt bedreigd.¹⁰ Verbazend genoeg hanteert de Commissie Von der Leyen een 'één in, één buiten'-principe, een radicalere versie van het eerdere Better Regulation Programme. Deze benadering betekent dat bestaande EU-regulering moet worden ingetrokken voor nieuwe regulering kan worden voorgesteld. De vakbondsfederatie ETUC noemde dit al 'een gevaar voor de gezondheid en veiligheid van werknemers'.

Hoewel velen de Commissie Von der Leyen beschouwen als 'relatief progressief met oog voor sociale rechten', is de neoliberale agenda van de vorige Commissies verre van weg. Het inperken van de macht van de lobbyisten is helaas afwezig in Von der Leyens programma.

VOETNOTEN

1. 'Lobby Planet: guide to the murky world of corporate EU lobbying', Corporate Europe Observatory (2017); https://corporateeurope.org/lobbyplanet.↑
2. 'Corporate capture in Europe - When big business dominates policy-making and threatens our rights', ALTER-EU (2018); https://www.alter-eu.org/corporate-capture-in-europe-when-big-business-dominates-policy-making-and-threatens-our-rights-0.↑
3. 'Vetoes to please lobbyists: Corporations behind services power grab by Commission', Corporate Europe Observatory (2019); https://corporateeurope.org/power-lobbies/2019/02/vetoes-please-lobbyists-corporations-behind-services-power-grab-commission.↑
4. 'Captured states - When EU governments are a channel for corporate interests', Corporate Europe Observatory (2019); https://corporateeurope.org/power-lobbies/2019/02/captured-states.↑
5. Zie ook: https://www.changefinance.org/wp-content/uploads/2019/04/Implementing-the-Pledge.pdf.↑
6. 'Corporate capture in Europe - When big business dominates policy-making and threatens our rights', ALTER-EU (2018); https://www.alter-eu.org/corporate-capture-in-europe-when-big-business-dominates-policy-making-and-threatens-our-right-0↑
7. https://corporateeurope.org/en/fossilfreepolitics↑
8. 'New Commission: Shadows of corruption and conflicts of interest', September 2019, see: https://corporateeurope.org/en/2019/09/new-commission-shadows-corruption-and-conflicts-interest.↑
9. 'Thierry Breton, the corporate commissioner?', November 2019, see: https://corporateeurope.org/en/2019/11/thierry-breton-corporate-commissioner.↑
10. 'Open Letter to Members of the European Parliament - The EU peace project is under threat', September 2019, zie: http://enaat.org/wp-content/uploads/2019/09/Letter-to-new-EP_EU-Peace-Project-under-Threat_02.09.2019.pdf.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 1 (januari), pagina 25 tot 30

• bedrijfsleven
• EU
• lobby
• Brussel

DE ECHTE MACHTHEBBERS: HET BEDRIJFSLEVEN

Bedrijven en overheidssteun: a love story

Philippe Diepvents

Brussel, lobby­hoofdstad van Europa

Olivier Hoedeman

Vijandige overname van de staat

Geert Mareels

De onderneming is nog steeds een autocratie

Patrick Humblet

Hoe bedrijven klimaatbeleid in de weg staan

Marc Maes en Lien Vandamme

Werk aan mensenrechten op het werk

Huib Huyse en Boris Verbrugge

Bedrijven verdrinken in hun eigen cash

Lars Vande Keybus

Kalkoenen stemmen niet voor Kerstmis

Wouter Lips

In de greep van investerings­fondsen

Alexis Walckiers en Jeroen Vander Cruyssen

De truc met de advertentie

Karl Van den Broeck