Aan wie vertrouwt een samenleving best de distributie van elektriciteit en gas toe? Hun belang is zo groot dat de toegang ertoe voor iedereen verzekerd moet zijn. De vraag is mee op scherp gezet toen Eandis Chinees kapitaal wilde binnenhalen. Of hoe een mondiale trend heel lokaal toeslaat, en niet de beste keuze is om onze welvaart in de toekomst te vrijwaren: niet om het meest sociaal rechtvaardige energiebestel uit te bouwen, niet om de transitie naar een ecologisch duurzaam en slim energiesysteem met vertrouwen tegemoet te zien, en niet om samenleving en burgers samen aan het stuur van die omschakeling te krijgen.

OFWEL EEN ONLEEFBARE WERELD...

De discussie over netbeheerder Eandis, dat elektriciteit en gas in 229 Vlaamse gemeenten verdeelt, maakt deel uit van een groot verhaal: hoe zullen wij morgen onze welvaart creëren? Want het is voorlopig nog goed leven in de welvaartsstaten die de vorige eeuw ontstonden. We kenden een sterke economische groei en ontwikkelden de nodige sociale intelligentie om de vruchten ervan te verdelen. Maar dat goede leven loopt tegen de eindigheid van onze aarde aan.

We staan immers voor verschillende uitdagingen die zich gelijktijdig manifesteren: klimaatverandering, uitputting van grondstoffen, hongersnood, ongelijkheid, falende economie, een afwezige overheid, oorlogen, de vluchtelingencrisis, enzovoort. Op allerlei vlakken worden de grenzen van wat aarde, samenleving en democratie kunnen verdragen in ijltempo doorboord. En zo belanden we in een wereld waarin het moeilijk en onaangenaam leven is.

... OFWEL OMSCHAKELEN NAAR EEN DUURZAME SAMENLEVING

Als zowat alle systemen waarop we vertrouwen voor een goed leven in crisis verkeren, moeten we ze allemaal aanpakken en verduurzamen. We moeten daarbij oog hebben hoe ze elkaar beïnvloeden en versterken. Dat hele proces noemen we transitie. Het is de volledige en coherente ombouw van onze huidige economie en samenleving - die een onhoudbare ecologische voetafdruk hebben, sociaal onrechtvaardig en vaak ook ondemocratisch zijn - naar een sociaalecologische en democratische economie en samenleving.

Om daar te geraken, zijn radicale veranderingen nodig. Het gaat eigenlijk om een revolutie die een lange, volgehouden inspanning vergt. Want de job die wacht, is niet min. Die omschakeling moet uiteindelijk gebeuren in AL haar systemen: energie, water, voedsel, mobiliteit, geld, werk, inkomen, wonen, onderwijs, democratie, reizen, informatie, biodiversiteit, veiligheid, kennis, fiscaliteit, gezondheidsvoorzieningen, sociale zekerheid, cultuur, enzovoort.

HOW TO AVOID TOO MUCH OF A GOOD THING

Nu we beseffen dat Eandis een belangrijke rol moet vervullen in de energietransitie, zijn we beter gewapend om terug in te zoomen op dit bedrijf. Het is een heel verdedigbare redenering dat elektriciteit of gas distribueren een algemene dienstverlening betreft die volledig thuishoort in publieke handen. Zo kan een samenleving best garanderen dat iedereen er gebruik van kan maken. Het is daarom dat Eandis helemaal eigendom is van de gemeenten.

Sinds een nieuwe globaliseringsgolf de wereld overspoelt, gaan er stemmen op om de privésector toegang te geven tot sectoren waar tevoren publieke bedrijven de dienstverlening volledig verzekerden (denk aan de spoorwegen of de post), of om privébedrijven te laten oprukken waar overheden en ook de samenleving sterk actief zijn of waren (bijvoorbeeld in de banksector, rusthuizen, of ook onderwijs en media).

Dat privéondernemers de vrijheid genieten om welvaart te scheppen op een vrije markt met duidelijke spelregels heeft de wereld al veel voordeel opgeleverd. Maar het is wijs om inzake privatisering extremisme te vermijden. We nemen best de les ter harte van Ernst von Weizsäcker e.a. die wordt uitgewerkt in het zeer aan te raden boek The Limits to Privatization. How to avoid too much of a good thing (2005).¹ Zou er na de financiële crisis van 2008 nog iemand durven beweren dat een door enkele grootbanken gedomineerd geldlandschap stabieler en betrouwbaarder is dan wat we tevoren kenden? Toen deden heel wat goed presterende overheidsbanken, coöperatieve banken en spaarbanken vooral geen gekke dingen. Ze zorgden voor financiële gerustheid en brachten geld waar het economisch en maatschappelijk nuttig was.

In tijden van globalisering horen we evenzeer de roep om vele en zelfs essentiële economische activiteiten vrij te geven voor buitenlandse bedrijven, veelal voor grote multinationals. Dit land heeft daar al pakken ondervinding mee. Maar het zijn niet de beste ervaringen.

Neem de energiesector. Die is in grote mate in buitenlandse, vooral Franse, handen met rampzalige gevolgen op vlak van prijs en zelfs van bevoorradingszekerheid. Zelfs wie ruim 70 jaar oud is, kan zich geen waarschuwingen herinneren voor zware stroomonderbrekingen zoals we die recent wel kregen. Bovenal zijn we zowat de allerlaatste in de Europese klas als het de noodzakelijke transitie richting hernieuwbare energie betreft.

Ook delen van de financiële sector geven we zomaar uit handen. België is het enige land uit de ruime omgeving dat het tijdens de financiële crisis ‘presteerde’ zijn grootste bank uit te vlaggen. En dan nog wel naar Frankrijk, dat op hetzelfde moment een perfide rol speelde in het failliet van die andere grootbank Dexia. België als een Franse kolonie, het is niets overdreven.²

EANDIS: IS ER ECHT GEEN GELD TE VINDEN IN EIGEN LAND?

Ook Eandis wilde zowel gedeeltelijk privatiseren als daarvoor buitenlands kapitaal binnenhalen. Ironisch genoeg was de voorgestelde privépartner een staatsbedrijf, dan nog wel van de andere kant van de wereld. Eandis sprak van een goede keuze, voerde daarvoor argumenten aan³, maar die overtuigden niet. De deal met de Chinese energiereus State Grid sprong gelukkig af. De burgers verdienen beter, op meer dan één manier.

Eén van de argument voor de deal was dat er geen geld te vinden zou zijn bij onze lokale besturen. Het is een Europees pijnpunt dat overheden aan goedkoop geld kunnen geraken, maar dat het tegelijk onmogelijk is om budgettair in het rood te gaan, zelfs niet voor de meest verstandige investeringen. Wie kan begrijpen dat politici zulke val voor zichzelf en voor de samenleving spannen?

Maar zelfs dan: is er echt geen geld te vinden in eigen land? U kan zowat elke dag grootbanken horen klagen dat ze veel geld in reserve hebben waar ze geen goede bestemming voor vinden… als opstap om te bereiken dat u straks helemaal niets meer voor uw spaargeld ontvangt. Waarom kwam Eandis niet met een intelligente formule om de burgers van dit land te laten participeren in het kapitaal? Zij zijn toch hun klanten en dus de eerste belanghebbenden?

Met de intrede van buitenlands kapitaal vloeit hoe dan ook geld weg uit onze economie. Hoe kon dit dan ooit de goedkoopste oplossing zijn? Als de burgers dezelfde garanties krijgen als een buitenlands bedrijf, zullen ze daar financieel wel bij varen. Wellicht willen ze zelfs voor een kleinere opbrengst instappen, dan nog zal die ettelijke malen hoger liggen dan ze voor hun spaargeld ontvangen. In elk geval heeft Ean­dis dan even grote voordelen zonder dat er geld uit onze economie wegvloeit, zoals in het geval van Electrabel of BNP Paribas Fortis; en waarschijnlijk met minder kapitaallasten die het moet doorrekenen aan zijn klanten.

Zelf schuif ik graag nog eens de formule naar voren van de publiekscoöperaties⁴, een mengvorm waarin zowel de overheid als de burgers eigenaar zijn van hun publieke bedrijven en samen in de algemene vergadering en de raad van bestuur zitten. Het zou voor een heel andere participatieve en publieksgerichte dynamiek zorgen in Eandis, maar ook in NMBS, Belfius, Proximus, bpost, enzovoort.

ZORGEN VOOR ONZE EIGEN INFRASTRUCTUUR

Er is meer. Elke samenleving, elke overheid die zichzelf respecteert, neemt de volle verantwoordelijkheid voor haar essentiële infrastructuur. Ze creëert die zelf; ze heeft die in eigen handen - uit principe. Om het even of dat het elektriciteits- en gasnetwerk, de transportcapaciteit inclusief havens of, jawel, de communicatienetwerken zijn. Ook in een globaliserende wereld zijn we maar beter zelfredzaam en bouwen we onze welvaart best van ‘onderuit’. Herinner u dat China, nadat het in de sterke mondialisering van de 19^de eeuw de controle verloor op heel wat belangrijke havensteden, in de 20^ste eeuw alles op alles zette om dit ongedaan en voor altijd onmogelijk te maken. China wilde terug greep hebben op de eigen economie. Dit is niet veranderd in de 21^ste eeuw. Dat er globalisering is, vormt geen argument om de zeggenschap te verspelen over publieke voorzieningen waarmee samenlevingen hun toekomst bouwen.

DUURZAME WELVAART BEST VAN ONDERUIT

Laten we ons trouwens niet vergissen in de loop van de mondialisering. Als wij liefst vanaf morgen volop een echt duurzame economie uitbouwen, zal die grotendeels minder mondiaal zijn dan velen zich vandaag inbeelden. Inzetten op hernieuwbare energie betekent dat de wereldwijde stroom van olie en gas drastisch terugvalt, om in een ideaal scenario zelfs stil te vallen. In een circulaire of kringloopeconomie zullen grondstoffen- en voedselstromen er (r)evolutionair anders uitzien en drastisch deglobaliseren. Wie goed kijkt, ziet die trends trouwens al aankomen.

Moet er in tijden van globalisering dan niet samengewerkt met het buitenland, dichtbij maar ook veraf? Natuurlijk. Zeker om infrastructuur en netwerken af te stemmen op die van omliggende regio’s en ze zo samen veerkrachtiger te maken. Zeker ook omdat er elders veel op te steken valt. Maar beiden lukken veel beter voor samenlevingen die hun huishouden op orde hebben en die volledig meester zijn van hun eigen efficiënte, dynamische en transparante publieke voorzieningen. Dat maakt hen net aantrekkelijke partners om internationale samenwerking, voordelig voor alle betrokkenen, te ontwikkelen.

DAAG BURGERS UIT OM TE PARTICIPEREN IN HET KAPITAAL

Niemand zal beter de transitie richting een duurzame welvaartsproductie ter harte nemen dan wijzelf. Het is daarom dat de meest duurzame samenlevingen hun infrastructuur en publieke voorzieningen koesteren. Van hen kunnen we leren dat het veel beter moet. Daarom deze oproep: daag ons, de burgers, uit met een prikkelend voorstel om in te treden in het kapitaal. Daar zijn voor burgers, overheden en bedrijven alleen maar voordelen aan. Of geef de samenleving een redelijke periode om een alternatief uit te werken.

Laten we er samen voor zorgen dat Eandis zich volledig kan concentreren op de energietransitie en zich niet moet verliezen in een zoektocht naar geld. De omschakeling naar hernieuwbare energie is één van de meest dringende zaken. Ons land loopt daarin dramatisch achterop. Ean­dis is een cruciale schakel om elektriciteit uit hernieuwbare energie op het net te krijgen. Het is een belangrijke partner om de snelle uitbouw van een duurzaam energiesysteem vooruit te stuwen.

PARTNERS IN DUURZAAMHEIDSTRANSITIE

Zo past Eandis, in onze trektocht richting duurzaamheid, naadloos in het bredere transitieplaatje. Hernieuwbare energie is cruciaal, maar toch slechts een deel van de stabiele circulaire economie waar we heen moeten. Die circulaire economie is op haar beurt ook maar een deel van de transitie die ons voert naar een sociaalecologische en democratische samenleving en economie.

Haar ecologische dimensie is dat zij onze welvaart moet voortbrengen binnen de grenzen van het ecosysteem ‘aarde’ en van al haar ecosystemen. Haar sociale dimensie is dat zij voor de nodige welvaart zorgt om aan de gerechtvaardigde behoeften van alle wereldburgers te voldoen. Haar democratische dimensie is dat burgers en samenlevingen, van lokaal tot globaal, zeggenschap krijgen over hun nieuwe sociaalecologische economie om ze te kunnen sturen in het algemene belang. Hoog tijd om deze utopie te concretiseren. Dat niet doen zou pas echt gevaarlijk zijn.

Dirk Barrez
Hoofdredacteur van Pala.be. Hij publiceerde in september zijn nieuwste boek Transitie. Onze welvaart van morgen (Pala/Pelckmans Pro)

Noten
1/ Lees hierover de opinie pala.be/opinie/22-als-het-over-privatisering-gaat-zijn-wij-geen-extremisten.
2/ Zie het artikel pala.be/nl/artikel/belgi-kolonie-van-frankrijk.
3/ Zie het Eandis persbericht eandis.be/pers/persberichten/waarom-state-grid-europe-een-goede-keuze-is-voor-eandis-assets-1-september-2016.
4/ Lees meer in pala.be/artikel/publiekscoöperaties-voor-belgacom-belfius-en-vrt-de-betere-oplossing - gebaseerd op hoofdstuk 23 in Barrez Dirk, Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?, Pala.be, 2014, 160 p.

transitie - energie - Eandis

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 8 (oktober), pagina 15 tot 19

• energie
• Eandis
• transitie

BOUWEN AAN EEN WERELD IN TRANSITIE

Samen in de loop

Sam Deckmyn en Jiska Verhulst

Geld als wapen in de strijd tegen klimaatopwarming

Frank Vanaerschot

Onze infrastructuur in eigen handen houden

Dirk Barrez

Cultuur als motor van een paradigmashift

Johan Penson

De slimme stad van de toekomst

Pieter Ballon