Dat het economisch moeilijke tijden zijn, en dat de overheid maatregelen moet nemen, daar twijfelt niemand aan. Ook sp.a niet, laat dat duidelijk zijn. Alleen mist deze nieuwe Vlaamse meerderheid van N-VA, CD&V en Open VLD de moed om dat op een rechtvaardige en eerlijke manier te doen. Ze voert dan wel geen verhoging van de personenbelasting door, maar laat de prijzen stijgen van zowat alle essentiële gemeenschappelijke voorzieningen zoals onderwijs, openbaar vervoer, huisvesting, kinderopvang, energie en water. Zo evolueren we traag maar zeker naar een overheid die zich terugtrekt op domeinen die het hart van de publieke dienstverlening uitmaken. Een overheid die de publieke dienst overlaat aan de markt en de financiering ervan aan de burger, net op die domeinen waarvan we weten dat de markt faalt. Een overheid die één centrale boodschap heeft voor de Vlaming: trek uw plan, als mijn rekening maar klopt. Hetzelfde verontrustende geluid hoorden we aan de federale onderhandelingstafel: een indexsprong en de verhoging van accijnzen en BTW staan op stapel, waardoor gezinnen hun zuurverdiende centjes nog een tweede en jawel, zelfs een derde keer in waarde zien dalen.

Met al deze eenzijdige maatregelen schuift dit nieuwe rechtse beleid de begrotingsinspanningen door naar miljoenen gezinnen in dit land. Zonder omzien en zonder pardon doet ze dat in de vorm van vele kleine en grote facturen. Als het over belasten gaat, werkt de nieuwe Vlaamse meerderheid alvast in de geest van Ling Chi. Dat is jammer genoeg niet de naam van een Chinese wijsgeer, maar van de lugubere techniek van ‘death by a thousand cuts’ of vrij vertaald: trage dood. Een opeenvolging van kleine, geniepige sneetjes die de weerstand van het slachtoffer ondermijnen tot hij eraan sterft.

Belastingverhogingen of extra facturen. Voor een gezin maakt dat aan het einde van de maand niets uit. Want onderaan de rekening is een euro een euro. De nieuwe regeringen zorgen er enkel voor dat hun rekening klopt, terwijl die van de gezinnen hen worst zal wezen. Week na week snijden de nieuwe maatregelen steeds dieper in het maatschappelijk weefsel. Er is een nieuwe visie op de samenleving op komst: eentje waar we allemaal meer voor onszelf moeten zorgen en zelf beschutting moeten zoeken. Trek uw plan, dat is het nieuwe credo. Die verwrongen en middeleeuwse maatschappijvisie deelt sp.a alvast niet. Verbinden doe je niet door fors te snoeien in de zaken die we allemaal samen delen.

ZES THEMA’S

Onderwijs en opvang

Deze nieuwe Vlaamse regering sluit niet alleen deuren voor veel kinderen en gezinnen door ze een resem facturen voor te schotelen, ze creëert niets minder dan een samenleving met twee snelheden. Bourgeois I gaf deze zomer al aan dat ze kinderopvang duurder wil maken en het inschrijvingsgeld voor studenten in het hoger onderwijs fors wil optrekken. Tot enkele maanden geleden was onderwijs nog hét middel waarmee je kansen en toekomst schept, waarmee je ongelijkheid bestrijdt. Is het niet mooi dat universitair onderwijs vandaag binnen het bereik ligt van elk kind dat over de talenten beschikt om verder te studeren? En heeft dat niet voor een groot stuk te maken met de bewust laag gehouden financiële drempels? Inkomen mocht in Vlaanderen geen rol spelen bij de vraag of een jongere verder zou studeren. Dat staat nu flink op de helling. Elke maatregel die de groei van het aantal studenten afremt, doet onze samenleving als geheel een paar stappen achteruit zetten. Welkom in het tweestromenland waar tegenover die extra facturen geen bijkomende ondersteuning en/of investering staat. Een extra studiebeurs voor wie slim genoeg is, maar het thuis niet breed heeft? Vergeet het. Kinderopvang voor wie een laag inkomen heeft? De factuur verdrievoudigt. Scholen die extra ondersteuning en middelen nodig hebben, omdat ze gelijke kansen willen bieden op uitstekend onderwijs? Ook die smelten als sneeuw voor de zon. Het zijn maar enkele voorbeelden van de omgekeerde herverdeling waar dit nieuwe beleid voor staat. Europa toonde de voorbije jaren al aan tot welke schrijnende toestanden zo’n omgekeerde herverdeling leidt.

Openbaar vervoer

Een ander geliefkoosd slachtoffer is het openbaar vervoer. Maar liefst 61 miljoen wil Bourgeois I de komende jaren besparen bij De Lijn. En ook daar geldt het devies: als onze rekening maar klopt. Hoe De Lijn dat moet klaarspelen, mag ze zelf uitkiezen. De gevolgen zijn navenant: minder bussen die ook nog eens minder frequent aan uw halte passeren. En voor die slechtere service moet u bovendien meer betalen, zeker als u die bus of tram ‘s avonds neemt. ‘Een gedifferentieerd tarief’ heet dat zo mooi in de nieuwspraak van de nieuwe meerderheid. Sinds de jaren 1980 is het idee gegroeid dat het openbaar vervoer de hefboom moet zijn om ons vastlopend verkeer weer vlot te trekken. Bourgeois I draait de klok nu 30 jaar terug. En de 1 op 5 Vlamingen die geen auto hebben? Jawel, trek uw plan.

Lastenverlagingen en jobcreatie

Tijdens de voorbije campagne troefden de nieuwe regeringspartijen elkaar af met een opbod aan lastenverlagingen. De miljarden vlogen daarbij in het rond, the sky was the limit. Amper vier maanden later blijft van die beloftes nog één duidelijk staan: een lastenverlaging die enkel voor de grootste werkgevers is weggelegd. Pijnlijk om te zien is hoe gewone kmo’s, die nochtans het kloppende hart zijn van onze economie, schromelijk over het hoofd worden gezien. De subsidies aan bedrijven in de afgelopen 10 jaar is de sterkst gestegen uitgavenpost op de begroting. Ons voorstel: vereenvoudig het kluwen aan subsidies, waardoor de totale uitgaven dalen, en geef het verschil terug aan bedrijven via een rechtstreekse lastenverlaging. Dat is veel eerlijker tegenover de kmo’s, die anders dan de multinationals niet over een batterij consultants beschikken om hun weg te vinden in het bos aan subsidies.

En de werknemers dan? Opnieuw, trek uw plan. Van de Vlaamse regering krijgen ze op het einde van de legislatuur nog wel een borrelhapje in de vorm van een beperkte werkbonus, maar die wordt dan weer tenietgedaan door de indexsprong die de federale onderhandelaars voor ogen hebben. Kan het cynischer? Vóór 25 mei liet rechts nochtans een ander geluid horen: CD&V, N-VA en Open VLD beloofden toen lastenverlagingen voor werknemers van 3,6 miljard tot zelfs 5,8 miljard. Over de drie partijen heen was dat gemiddeld 4,5 miljard. Nu ze hun lot aan elkaar verbonden hebben, wordt de kiezer bedrogen. Die krijgt de factuur voorgeschoteld om het onevenwicht weer recht te trekken en de rekeningen te doen kloppen. Helaas niet zijn of haar persoonlijke rekening.

Energie

Ook wat onze kostbare energie betreft, doet rechts een beleid uit de doeken waaruit geen enkele toekomstvisie spreekt, laat staan maatschappelijke versterking biedt. Zo is het afgelopen met de gratis KwH die gezinnen ontvangen. Dat betekent voor alle gezinnen in Vlaanderen een belangrijke prijsstijging, ook voor wie zuinig is en energie bespaart. Grote bedrijven hoeven zich geen zorgen te maken, want voor hen komt er een energienorm die bepaalt dat de prijs niet sneller mag stijgen dan in onze buurlanden. Voor gezinnen en kmo’s is van zo’n norm geen sprake. En wie wil investeren in energiebesparing, wordt ook niet langer ondersteund.

Daar blijft het niet bij. Door meer in te zetten op totaalrenovatie van een woning laat de Vlaamse regering het jonge gezin - dat stap voor stap zijn woning tot een droomwoning verbouwt - letterlijk in de kou staan. Bovendien worden de voorwaarden voor een premie enorm verstrengd. Zo lijkt die enkel nog weggelegd voor wie het écht niet kan betalen. Samengevat zegt deze Vlaamse regering eigenlijk: je krijgt pas een subsidie voor dakisolatie als je dakloos bent. Waarom trekt de overheid zich terug, precies op een domein waar nog zoveel vooruitgang te boeken is? En dat zowel om de factuur van de gezinnen te verlagen als om milieudoelstellingen te bereiken.

Tot slot dreigt rechts de klok terug te draaien en te kiezen voor dure en gevaarlijke technologie uit het verleden om energie te produceren. Blijkbaar overtuigen de vele lekken en scheurtjes in kerncentrales de Zweedse onderhandelaars niet om resoluut te kiezen voor betrouwbare energieproductie. Zelfs de bouw van een nieuwe kerncentrale ligt op tafel. Zo ontkennen ze ook de realiteit. Daar waar nieuwe kerncentrales worden gebouwd, blijken ze veel duurder dan begroot, en veel duurder dan een echte energie-wending, zoals de Duitsers een tijd geleden wel hebben ingezet. Vindt Peeters I het veiligstellen van de financiële zekerheid van enkele energiereuzen echt belangrijker dan de bevoorradingszekerheid van vele gezinnen en bedrijven?

Welzijn – zorgpremie

Ook wat welzijn en zorg betreft wordt het mes bovengehaald. Een verhoging van de zorgpremie staat immers in de steigers. De premie zal wellicht oplopen van 25 euro naar 50 euro of meer. En ook daar zien we hetzelfde mechanisme opduiken van het zoveelste geniepige sneetje. De Vlaming betaalt meer voor hetzelfde. En of je nu miljonair of magazijnier bent, maakt niets uit. Iedereen evenveel. Het principe van ‘sterkste schouders-zwaarste lasten’ wordt stelselmatig uitgehold.

FACTUURREGERING

De slotsom is duidelijk: uit al deze voorbeelden blijkt dat beide regeringen een richting inslaan die de gezinnen keer op keer doet bloeden. Door de facturen integraal door te schuiven naar jongeren, gezinnen en ouderen sluit ze onherroepelijk deuren. Deze factuurregering dwingt iedereen een inspanning te doen, alleen niet iedereen evenredig. Het is de man of de vrouw in de straat die de rekening dubbel gepresenteerd krijgt: één keer via de belastingen en nog één keer om toegang te krijgen tot de gemeenschappelijke voorzieningen die ze nodig hebben, zoals openbaar vervoer, zorg of toponderwijs. Bovendien is deze rechtse beleidslijn niet alleen sociaal onrechtvaardig - omdat zulke facturen zwaarder wegen op gezinnen met een kleiner budget - maar ook fundamenteel pervers omdat ze financiële drempels legt voor de deur van voorzieningen die toegang bieden tot economische welvaart en vooruitgang. De economie zwengel je helemaal niet aan door hard en blind te besparen, maar net door te investeren. Dat doe je door inspanningen in de eerste plaats rechtmatig te verdelen, door aan te moedigen, door deuren te openen of open te houden en door in te zetten in de zaken die we samen delen.

IEDEREEN EN ONVERMIJDELIJK?

‘Iedereen zal onvermijdelijk een bijdrage moeten leveren, iedereen zal een inspanning moeten doen’. Zo verdedigt rechts tot treurens toe de besparingen, zowel op Vlaams als op federaal niveau. Het klopt dat de budgettaire uitdagingen niet min zijn. Maar toch zijn er alternatieven. Zo zou er een meer evenwichtige spreiding kunnen komen van de inspanningen. Zowel de Vlaamse regering als de federale onderhandelaars viseren keer op keer dezelfde doelgroep: de gezinnen.

Vandaag worden er geen inspanningen gevraagd aan de mensen die heel wat inkomsten halen uit kapitaal. Nochtans zijn we met België één van de weinige OESO-landen die geen inspanning vragen van mensen die meerwaarden op aandelen boeken. Dat is ook wat de Hoge Raad voor Financiën adviseert als ‘voornaamste bewegingsmarge om een daling van de belastingdruk op inkomsten uit arbeid te financieren’. Een studie van Kuypers en Marx geeft aan dat 15% van de bevolking aandelen bezit. Frappanter echter is dat 85% van de totale Belgische aandelenportefeuille toebehoort aan de 10% rijkste aandeelhouders. Met andere woorden: 85% van alle aandelen wordt beheerd door 1,5% van de Belgen. En toch blijven zij buiten schot. Hoe krijg je dat in godsnaam uitgelegd aan al die gezinnen die bijna dagelijks een nieuwe factuur in hun brievenbus krijgen?

Nu de sociaaldemocraten geen deel meer uitmaken van de regering is ook de focus op fraudebestrijding helemaal verdwenen. Nochtans maakt een correcte belastinginning het net mogelijk om de budgettaire doelstellingen te halen en ruimte te creëren voor een algemene lastenverlaging waar ook werknemers van kunnen profiteren en niet alleen werkgevers.

Last but not least: de federale regeringsonderhandelaars maken vreemde, dure keuzes voor toekomstige uitgaven. Zo willen ze maar liefst 5 miljard investeren in gevechtsvliegtuigen. Dat die aankoop niet kadert in een breder Europees perspectief en dat er al een grote bestelling is geplaatst van militaire transportvliegtuigen - waarvan de factuur ook nog wacht - blijken vreemd genoeg geen argumenten. Nochtans berekende het Rekenhof dat die 5 miljard voldoende is om alle uitkeringen drie (3!) keer boven de armoededrempel te tillen. Het nieuwe beleid windt er geen doekjes om: zonder enige vorm van schaamte of terughoudendheid maakt rechts duidelijk bij wie ze het geld haalt, en meer en meer wordt duidelijk wat ze met dat geld van plan is.

GEEN COHERENTIE TUSSEN NIVEAUS

Al te gek wordt het helemaal wanneer we zien hoe dezelfde partijen, die elkaar zowel Vlaams als federaal vinden, tegenstrijdigheden creëren tussen diezelfde niveaus. Enige vorm van coherentie tussen beide projecten is ver te zoeken. Zo willen de federale onderhandelaars de accijnzen op diesel verhogen om de mensen uit hun auto te jagen, maar tegelijk beslissen ze op Vlaams niveau het openbaar vervoer fors in te krimpen. Waar is de logica? Een ander voorbeeld is de niet meer zo geheime afspraak om op het einde van de legislatuur 500 miljoen vrij te maken voor een werkbonus/jobkorting. Op die manier krijgt de hardwerkende Vlaming een extraatje met de nieuwe verkiezingen op komst. Maar datzelfde extraatje wordt federaal opnieuw in veelvoud wegbelast. Voor wie is dat cadeau dan eigenlijk? In elk geval niet voor de miljoenen gezinnen. Maar ook binnen hetzelfde niveau spreekt de nieuwe meerderheid zichzelf tegen. Enerzijds beweert ze de toekomstige generaties niet met schulden te willen opzadelen, - nog zo’n mantra -, anderzijds vindt ze het geen probleem dat studenten voortaan studieleningen moeten aangaan om hun opleiding te financieren. Wat onrechtvaardige maatregelen betreft, spant een studielening trouwens de kroon. Want ook daar bepaalt het loon van je ouders hoeveel je moet lenen. Waardoor studenten met minder fortuinlijke ouders zullen afstuderen met een veel grotere schuld. Dag gezin, dag huisje, dag toekomst. Het enige wat overblijft in zo’n scenario is een mooi diploma aan de muur.

GEBROKEN BELOFTES

Herinnert iemand zich nog de woorden van Kris Peeters in zijn verkiezingstoespraak eind april? ‘Bij ons is mensen pijn doen geen programmapunt’, riep hij vol overtuiging. Bij deze een tip, mijnheer Peeters: laat dat zinnetje wegnemen op de website van uw partij - die uw toespraak van destijds nog altijd integraal weergeeft - want ze doet pijn aan de ogen en zorgt voor plaatsvervangende schaamte. De ‘geloof ze niet’-zinsnede mag u wel laten staan, want die blijft ook nu (helaas) actueel.

Toegegeven: de nieuwe regeringen gaan wel ‘innovatief’ te werk. De manier waarop ze hun toekomstplannen uit de doeken doen, is ongezien. Sinds WO II heeft geen enkele regering op zo’n brutale manier de stemmen van het middenveld genegeerd. Vakbonden, ziekenfondsen, natuur- en milieuorganisaties, mobiliteitsverenigingen, onderwijsnetten en -koepels maar ook de eigen agentschappen en de provinciale en lokale overheden werden volkomen genegeerd. Het meest prangende voorbeeld is ongetwijfeld Oosterweel in Antwerpen. Uit het MER-onderzoek is vastgesteld dat alleen de overkapping van de Ring de leefbaarheid (fijn stof en geluidsoverlast) merkelijk verbetert. Daarom is het Ringlandproject dat voor de verkiezingen werd voorgesteld zo belangrijk. De initiatiefnemers bepleitten toen een volledige overkapping van de ring en stelden de partijen voor om in eerste instantie te onderzoeken hoe je dit kan realiseren, zonder tijdverlies en op budgettair haalbare wijze. N-VA en CD&V hebben Ringland nooit ondersteund, Open VLD maakte daar een ‘breekpunt’ van. Ringland werd als overleggroep zelfs niet uitgenodigd voor een gesprek tijdens de onderhandelingen.

Via de pers moest het middenveld de nieuwe plannen (druppelsgewijs) vernemen, met grote onrust in alle geledingen van onze samenleving tot gevolg. Al die bezorgdheden weigerde de regering-Bourgeois te temperen met klare en duidelijke antwoorden. Trek voorlopig uw plan en wacht nog tot oktober, was ook daar de boodschap. Op die manier zetten de nieuwe regeringen niet alleen de sociale welvaarsstaat, maar meteen ons zo geprezen overlegmodel bij het huisvuil. Wie wel mee op de schoot van de regeringsonderhandelaars mochten zitten, waren het VBO en het Voka. Of was het omgekeerd?

Sociale welvaart bouw je niet op basis van een beleid dat er zich toe beperkt om overal waar het fatsoen dat vereist, de zwaksten te helpen om hun hoofd boven het water te houden. Liefdadigheid is een mooie deugd maar het is nooit een motor voor inclusieve welvaart. Die creëer je door trappen te bouwen waarlangs iedereen uit het water raakt en deuren te openen voor iedereen. En daar moet een overheid voor zorgen, zeker daar waar de markt faalt. Deze Vlaamse regering trekt zich terug, net op die domeinen waarvan we weten dat de markt faalt, net op die domeinen waarvan we weten dat het alleen beter gaat als we het samen doen. Andere Europese landen toonden aan dat een beleid dat enkel focust op besparingen niet leidt tot groei en vooruitgang. Vooruitgang is pas écht als ze sociaal is en niet gereserveerd blijft voor de zelfverklaarde ‘elite’, ten koste van alle anderen. Naar dat engagement speurt sp.a tevergeefs.

Bruno Tobback
Voorzitter sp.a

Bourgeois I - besparingen

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 7 (september), pagina 64 tot 70

• besparingen
• Bourgeois I

HET VLAAMSE REGEERAKKOORD ONTLEED

De geest van Ling Chi

Bruno Tobback

Het liberaal project van Bourgeois I

Jean-Marie De Baene en Caroline Copers

Breekt Bourgeois I met traditie van sterk verenigingsleven?

Danny Jacobs en Anton Schuurmans

De politieke rol van het middenveld in barre tijden

Pascal Debruyne en Bart Van Bouchaute