Kinderen voelen zich aangetrokken tot de natuur, maar spelen minder buiten dan hun ouders. Tijdens de coronapandemie werden we ons bewuster van onze nood aan verbondenheid met de natuur. Cecil Konijnendijk kwam in die periode tot de 3+30+300-regel voor een beter mentaal welzijn: zicht op 3 bomen, 30% bladerdek binnen de wijk en binnen de 300 meter een wijkpark van minstens 1 ha groot. De Nederlands-Canadese ecologisch ingenieur en schrijfster, Nadina Galle, spreekt wereldwijd met mensen die technologische innovatie inzetten als een middel om de natuur in onze steden en onze band daarmee te herstellen.

In de proloog schetst Nadina Galle een stad zonder natuur. Het is evident dat we de natuur nodig hebben om ons te beschermen tegen hitte en tegen overstromingen, maar ook voor ons psychisch welbevinden. Waar we wonen heeft een grote invloed op onze levensduur. De natuur is een krachtig wapen tegen klimaatverandering en gezondheidsproblemen.

Galle beschrijft hoe de natuur vaak moet wijken voor economische belangen. Zo werd de aanleg van een viervaksbaan dwars door Maastricht eind jaren 1950 gevierd als het begin van een nieuw tijdperk voor mobiliteit. Huizenblokken en bomen werden opgeofferd en het sociale leven binnen de wijk nam af terwijl het aantal astmapatiënten steeg. De snelweg trok alsmaar meer verkeer aan en er kwamen plannen voor een verbreding. Dit werd door de buurt niet als vooruitgang gezien en na tientallen jaren van actievoeren werden de plannen omgezet naar een ondertunneling. Om een echt slimme stad te bouwen, moeten we voorrang geven aan een gezonde omgeving. Nu gaat de snelweg ondergronds en is er een lokale weg bovengronds met nieuwe bomen. De nieuw aangeplante bomen krijgen het moeilijk tijdens langere droogteperiodes. Een systeem van sensoren die de bodemvochtigheid meten, kan de overlevingskansen verhogen. Nadina Galle spreekt over het Internet of Nature, waarin artificiële intelligentie, machine learning, enzovoort ons helpen om de natuur te herstellen. Er hoeft geen tegenstelling te bestaan tussen technologie en natuur.

Nadina Galle spreekt over het Internet of Nature, waarin AI en machine learning ons helpen om de natuur te herstellen.

Bomen leveren allerlei ecodiensten: van de opname van koolstofdioxide en het zuiveren van de lucht tot verkoeling op hittedagen en bescherming tegen wateroverlast. Veel mensen voelen zich beter in de buurt van bomen. In de stad hebben bomen niet altijd de ideale omstandigheden en de levensduur van een straatboom is niet optimaal. Voor een goed beheer van het bomenbestand in een stad is het nuttig een bomeninventaris te hebben. De input voor die inventaris kan komen van satellietbeelden, maar ook van lidarapparaten op auto’s en rugzakken die de straatbomen in detail in kaart brengen. Met een groep vrijwilligers is het mogelijk om alle straten af te lopen. Dit werkt voor bomen op het openbaar domein, maar de bomen op privédomein blijven buiten beeld. In veel steden verdwijnen er meer bomen op privédomein dan er bomen bijkomen op het openbaar domein.

Op snikhete dagen kreunen de steden onder het hitte-eilandeffect: de temperatuur is er aanzienlijk hoger dan in het omringende buitengebied, ook en vooral ‘s nachts. Hoe groter de verharde oppervlakte, hoe meer warmte er geaccumuleerd wordt. Binnen een stad kunnen de verschillen in temperatuur aanzienlijk zijn. Hoe meer ontharding en vergroening, hoe lager de temperatuur. Groendaken en klimplanten tegen de muren hebben een merkbare impact. In kansarme buurten is er doorgaans minder groen en lopen de temperaturen hoger op. Door de weersomstandigheden te meten op wijkniveau wordt duidelijk hoe groot deze temperatuurverschillen wel niet zijn: tijdens de hittekoepel in Portland in 2021 werd op dezelfde dag in groene wijken een temperatuur gemeten van 37 graden en in verharde gebieden 51 graden. De voorspelde temperatuur voor Portland was 45 graden, maar voor sommigen was het dus veel erger dan dat.

Langdurige droogte kan aanleiding geven tot natuurbranden. Het Internet of Nature kan helpen bij het vroeg detecteren van natuurbranden, zelfs ’s nachts. Beeldherkenning speelt ook een rol bij het voorkomen van natuurbranden, bijvoorbeeld door te bepalen welke gebieden voorrang moeten krijgen bij het beheren van de vegetatie onder hoogspanningskabels.

Er bestaat een nauw verband tussen hittekoepels, natuurbranden en overstromingen. Na een natuurbrand is met het verdwijnen van de vegetatie een belangrijke bescherming weg tegen overvloedige regen, wat dan tot overstromingen kan leiden. Bovendien is de bodem door de brand minder waterdoorlatend. De beste bescherming tegen overstromingen zijn de natuurlijke oplossingen: rivieren verbreden en natuur herstellen. In stedelijk gebied moet water vertraagd worden afgevoerd om overstorten van riolen te voorkomen. Slimme afsluitkleppen kunnen worden opengezet op basis van het weerbericht en de waterstand.

Het verlies aan biodiversiteit is een aandachtspunt, maar het is niet makkelijk in kaart te brengen. Vrijwilligers spelen een rol bij het inventariseren en artificiële intelligentie helpt bij het determineren van soorten. Dat levert soms verrassingen op als een soort toch niet uitgestorven blijkt te zijn. Zodra geweten is welke soorten aanwezig zijn, kan de overheid de nodige beschermingsmaatregelen uitrollen. Doordat iedereen kan deelnemen aan het inventariseren van soorten, stijgt de kennis van de natuur en verandert de relatie met de natuur.

Natuurtherapie ontstond in de jaren 1980 in Japan, waar toen een snelle verstedelijking plaatsvond. De kennis van bosbaden helpt mensen om weer in contact te komen met zichzelf in een drastisch veranderd landschap. De natuur heeft een heilzaam effect op mensen en dat inzicht zou een rol moeten spelen in het groenbeleid van elke stad.

In een maatschappij waar de waarde van iets wordt herleid tot financiële waarde, kan het nuttig zijn om de ecodiensten van de natuur uit te drukken in geldwaarde.

In een maatschappij waar de waarde van iets wordt herleid tot financiële waarde, kan het nuttig zijn om de ecodiensten van de natuur uit te drukken in geldwaarde. Een bestaan formules om terugverdieneffecten te berekenen van groene maatregelen.

Om natuur in kaart te brengen, wordt automatische beeldherkenning toegepast op satellietbeelden. Naast vegetatie is er ook niet-groene natuur zoals rotsen, rivieren, enzovoort die in rekening wordt gebracht. Deze natuurgegevens kunnen dan worden aangevuld met gegevens over luchtkwaliteit, lichtvervuiling, enzovoort om zo te komen tot een score. Een lage score betekent dat dit gebied baat kan hebben bij gerichte investeringen in groen.

Om mensen gezonder te laten leven, moet de omgeving aangepakt worden. Mensen individueel verantwoordelijk stellen voor een ongezonde leefwijze werkt niet. Als er veel groen en brede stoepen zijn, gaan meer mensen te voet de straat op.

Om meer mensen aan te zetten tot het beschermen van de natuur, moeten ze er meer mee in contact komen. In verstedelijkte gebieden brengen mensen het overgrote deel van hun tijd binnenshuis door. Mensen zouden in een groene omgeving moeten wonen waar kinderen in de natuur kunnen spelen. Soms kan de technologie helpen om mensen in contact te brengen met de natuur, bijvoorbeeld met games als World Safari of met een wedstrijd om zoveel mogelijk biodiversiteit in kaart te brengen. Onbekend is onbemind.

Nadina Galle ziet technologische innovaties als middel om meer natuur in onze steden te krijgen, maar ook om een goede relatie met de natuur te hebben. Technologie mag echter niet het doel zijn en waakzaamheid is geboden.

Lieve Mertens

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 1 (januari), pagina 66 tot 68