Onze generatie staat voor grote uitdagingen. De klimaatcrisis tekent zich steeds duidelijker af. Ze gaat gepaard met een al even bedreigende crisis van de biodiversiteit. Het overleven van de menselijke beschaving, zoals wij die kennen, staat op het spel. Het is een kwestie van hooguit enkele decennia. En toch is er één risico dat zelfs nog groter is en dat nadrukkelijk terug op de voorgrond treedt: het gevaar van een kernoorlog. Dan gaat het om een spel van minuten voor het meeste leven op aarde kan worden weggevaagd, zoals recent beschreven in de bloedstollende thriller ‘Nuclear War. A Scenario’ van Annie Jacobsen.¹ Zelfs een beperkt nucleair treffen tussen India en Pakistan zou verwoestende gevolgen hebben voor het gehele noordelijke halfrond. Zelfs een kleinschalige inzet van tactische kernwapens zou rampzalig zijn voor beide strijdende partijen en hun ruime omgeving.

Het Nobelprijscomité zette dit recent extra in de verf door de Nobelprijs voor de Vrede 2024 toe te kennen aan de Japanse organisatie van slachtoffers van atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, Nihon Hidankyo.

Het geloof dat de wereld kernwapens kan aanhouden en ontwikkelen zonder ze ooit te gebruiken, is even irrationeel en gevaarlijk als het geloof dat we eindeloos olie en gas kunnen blijven verbranden zonder gevolgen voor ons klimaat. De theorie van nucleaire afschrikking is irrationeel, net als de vele vormen van klimaatnegationisme in het oog van zoveel stormen, overstromingen, hittegolven en vuurzeeën.

GROENE VREDE

We kunnen het ons niet langer veroorloven om beide uitdagingen apart te zien en in verspreide slagorde aan te pakken. Historisch horen de strijd voor groen en voor vrede samen. ‘Green-peace’ ontstond in 1971 door het verzet tegen kernproeven en groeide uit tot een internationale organisatie die het opneemt voor milieu en klimaat.

Green-peace’ ontstond in 1971 door het verzet tegen kernproeven.

Wereldwijd zoeken vredes-, natuur-, milieu- en klimaatbewegingen mekaar weer op, omdat men beseft dat de strijd tegen fossiele brandstoffen en tegen kernwapens één strijd is.

Oorlogen, en zeker een kernoorlog, vormen de grootste bedreiging voor mens en planeet. Vredesorganisaties zoals Pax in Nederland² en ‘Conflict and Environment Observatory’ in het VK³ beschrijven de vernietigende gevolgen van oorlog voor mensen, maar ook voor milieu en klimaat. Denk aan de maandenlang brandende oliebronnen in Irak tijdens de Golfoorlog, de totale verwoesting in Gaza, de dambreuk van Nova Kachovka en de beschietingen van kerncentrales in Oekraïne, de gigantische methaanemissies door de sabotage van de Nordstream pijplijn, enzovoort.

Omgekeerd zorgt de klimaatontwrichting in steeds meer landen voor rampen, onzekerheid en schaarste. In veel gevallen leidt dit tot naijver en nieuwe conflicten. Harald Welzer en Gwyn Dyer hebben het in hun boeken over het gevaar van ‘klimaatoorlogen’. Honey Rand, en vele anderen, waarschuwen voor het toenemend risico op ‘wateroorlogen’.

We hebben geen tijd te verliezen. We moeten dringend alle tijd, geld, kennis en skills mobiliseren om de strijd aan te gaan tegen de klimaatchaos. En dat kan alleen door samenwerking tussen alle landen op wereldvlak. Er is geen tijd meer voor geopolitieke machtspellen, voor veroveringsoorlogen, laat staan voor het aanrichten van zinloze bloedbaden en genocide. Als we als mensheid willen overleven, is het dringend nodig dat de wapens zwijgen en dat we de krachten bundelen om samenlevingen te vergroenen en de transitie in te zetten van onze economieën naar vredeseconomieën.

OORLOG TEGEN HET KLIMAAT

‘No Warming, No War’⁴ is de titel van een rapport van het Amerikaans Institute for Policy Studies, waarin het de band legt tussen militarisme en klimaatvernietiging. Prof. Neta Crawford berekende de kost van de militaire uitgaven in haar Climate War Project.⁵

Maar dé ‘inconvenient truth’ vandaag is dat door de opgedreven spanningen tussen landen en grootmachten, een nieuwe funeste bewapeningswedloop op gang is gekomen. De Amerikaanse en Russische wapenindustrieën draaien op volle toeren. China ontpopt zich als nieuwe militaire grootmacht. De nieuwe Europese Commissie wil de Green Deal afzwakken en tegelijk veel meer geld uitgeven aan defensie. Ook in eigen land willen de Arizona-partijen die weg op.⁶

Investeren in klimaat wordt ineens verdacht en riskant, investeren in wapentuig is plots weer bon ton.

Investeren in klimaat of natuurherstel wordt ineens verdacht en riskant, investeren in wapentuig is plots weer bon ton. Meer zelfs. Na jaren van ontwapeningsverdragen en het effectief afbouwen van kernwapenarsenalen, investeren alle kernmachten opnieuw in het ‘moderniseren’ van hun kernwapens. Bijna alle verdragen zijn opgezegd. Er wordt opnieuw gedacht aan het uitvoeren van kernproeven. Op de nieuwe kernwapenwedloop staat geen limiet meer. De aantallen stijgen opnieuw.

Gelukkig groeit het verzet. In september vonden klimaat- en vredesactivisten mekaar wereldwijd in een Globale actieweek voor Vrede en Klimaatrechtvaardigheid.⁷ ‘Divest from War - Invest in Climate Justice’, was hun leuze.

In eigen land loopt bij Vrede vzw een petitie tegen de verhoging van de defensie-uitgaven ten koste van sociale verworvenheden.⁸

VAN KERNKOPPEN NAAR WINDMOLENS

Directeur van Nuclear Ban USA, Timmon Wallis, werkte in zijn recente boek Warheads to Windmills⁹ de grote lijnen uit voor de nieuwe wereldwijde beweging die volgens hem nodig is om tegelijk fossiele brandstoffen te bannen én kernwapens uit te faseren. We moeten tegelijk streven naar een Nuclear Ban Treaty én naar een Fossil Fuel Treaty.

Wallis maakte de rekensom voor de VS. De directe uitstoot van broeikasgassen door de Amerikaanse wapenindustrie wordt geraamd op 24.000 megaton. Daar moeten ook nog een grote hoeveelheid indirecte emissies worden bijgeteld. De militaire uitstoot wordt niet meegerekend in de emissierapportering van landen. Maar veel belangrijker nog is de kost van de investeringen in (de modernisering van) kernwapens. Die zou de komende tien jaar in de VS oplopen tot 1.319 miljard dollar. Volgens de Atomic Audit zou de VS tussen 1940 en 1996 zo’n 5.500 miljard dollar uitgegeven hebben aan kernbewapening. De totale extra kost om de Amerikaanse klimaatdoelstellingen alsnog te halen en van de groene transitie een succes te maken, zou 3.100 miljard dollar bedragen. Een groot deel van dit bedrag moet komen van het uitdoven van alle fossiele subsidies. Daarnaast zou het logisch zijn geen geld meer te vergooien aan wapensystemen die de meervoudige vernietiging van onze beschaving impliceren, maar om dit geld te besteden aan het veiligstellen van mens en planeet.

Volgens de Atomic Audit zou de VS tussen 1940 en 1996 zo’n 5.500 miljard dollar uitgegeven hebben aan kernbewapening.

Het Transnational Institute berekende op zijn beurt dat de verhoging van de NAVO-doelstelling om 2% van het bnp te investeren in bewapening, leidt tot een meeruitgave van 2.570 miljard dollar tegen 2028, geld dat dan niet meer beschikbaar is voor klimaatinvesteringen.¹⁰

Op de klimaattop in Dubai (COP 28) ondertekenden 92 landen (waaronder België) de ‘Declaration for Climate, Recovery, Relief and Peace’, met een oproep voor vrede, demilitarisatie en klimaatrechtvaardigheid als essentiële onderdelen van het internationaal klimaatverdrag (UNFCCC). Het was de eerste keer dat vrede officieel op de agenda werd gezet op een klimaattop.¹¹

Timmon Wallis pleit in zijn boek voor een dubbele strategie:

• 1/ Kernwapens en fossiele brandstoffen buiten de wet stellen

Internationaal moeten politieke leiders gaan voor sterke verdragen. Het TPNW verdrag (Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons ) werd onder meer onder impuls van ICAN¹² goedgekeurd door 122 staten en is reeds ondertekend door 94 staten en geratificeerd door 73 staten, onlangs nog door Indonesië, een land dat ooit zelf de ambitie had om een kernstaat te worden.¹³ Door dit verdrag zijn kernwapens illegaal geworden (althans voor die staten die het verdrag ondertekenen), zelfs het meewerken of indirect financieren van kernwapens alsook dreigen met gebruik. De negen kernmachten¹⁴ zouden op korte termijn kunnen toetreden tot dit verdrag en een tijdspanne kunnen overeenkomen om hun arsenalen effectief af te bouwen, met als ultieme deadline 2050. Eenzijdige, vertrouwenwekkende stappen zetten om te komen tot tweezijdige ontwapening – het fameuze GRIT-principe¹⁵ - kan zo eindelijk in de praktijk gebracht worden. Als eerste stap zou de ontwikkeling van nieuwe kernwapensystemen kunnen worden voorkomen, en zouden mechanismen van internationale en wederzijdse controle kunnen worden hersteld.

Als eerste stap zou de ontwikkeling van nieuwe kernwapensystemen kunnen worden voorkomen.

Eenzelfde inspanning is nodig om tot een internationaal wettelijk verbod te komen voor het nog verbranden van fossiele brandstoffen. In 2016 startten veertien eilandnaties uit de Stille Oceaan een beweging om te komen tot zo’n ’Fossil Fuel Treaty’.¹⁶ Denemarken en Costa Rica creëerden de BOGA (‘Beyond Oil and Gas Alliance’) om tot een uitfasering te komen van het verbranden van fossiele brandstoffen. In 2024 maken twaalf landen, drie regio’s, maar ook twee Amerikaanse staten (Washington en Californië) deel uit van deze alliantie. Maar liefst zes EU-lidstaten maken deel uit van BOGA, 3 andere verklaarden zich tot vrienden van BOGA.¹⁷ Maar er is dus nog een lange weg te gaan. In de ‘Vereniging van parlementairen voor een fossielvrije toekomst’ zijn parlementsleden van 85 landen vertegenwoordigd.¹⁸

• 2/ Investeringen in kernwapens en fossiele brandstoffen ombuigen

In afwachting van de totstandkoming van dergelijke wereldwijde verbintenissen, kan voorts worden ingezet op een nu al erg krachtige desinvesteringsbeweging. Niet langer investeren in kernwapens (of bewapening, tout court) of in de exploitatie van fossiele brandstoffen, is de voorbije jaren een krachtig instrument gebleken. Denk aan de desinvestingscampagnes van Bill McKibben en de klimaatorganisatie 350.org, die recent nog de actie ‘Tell President Biden: fund climate solutions, not war’ opzette.¹⁹ Denk aan de internationale ‘Don’t Bank on the Bomb’ campagne²⁰ van onder meer ICAN en PAX. De (kern)wapenindustrie en de fossiele industrie zijn niet onkwetsbaar. Landen, deelstaten, steden, gemeenten, godsdiensten en verenigingen kunnen gezamenlijk tegenwicht bieden.

Maar tegelijk dreigt nu een tegenbeweging: door de internationale polarisatie wordt investeren in wapens weer aangetrokken. Vanuit de fossiele lobby’s wordt niet enkel de transitie naar hernieuwbare energie fors afgeremd, maar wordt opnieuw ingezet op meer middelen voor met fossiel compatibele technologieën zoals CCS, blauwe waterstof of biobrandstoffen. En ja, ook kernenergie plaatst Wallis onder deze noemer. Hij wijst erop dat kerncentrales altijd sterk gesubsidieerd werden, omdat ze als afvalproduct plutonium produceren voor kernwapens.

Kerncentrales werden altijd sterk gesubsidieerd, omdat ze als afvalproduct plutonium produceren voor kernwapens.

Er is nog een meer directe weg om de banken en bedrijven te raken die blijven investeren in kernwapens en fossiele brandstoffen: door hun producten te boycotten. Denk aan de succesvolle boycotacties in de strijd tegen de Apartheid. Ook consumenten met een minder dikke portefeuille kunnen bij hun aankopen een verschil maken. Vredesorganisaties hebben een uitgebreide expertise opgebouwd over bedrijven die wapens of onderdelen van wapens produceren. Milieu-organisaties geven aan welke bedrijven aan greenwashing doen en welke bedrijven echt de transitie naar klimaatneutraal hebben ingezet. Banken aanzetten om niet meer in fossiel te investeren, volstaat niet meer. Reclame voor olie en gas, en producten die ervan afhankelijk zijn, kan worden geweerd. De producten zelf kunnen worden geboycot.

ALLE KRACHTEN BUNDELEN OM TE OVERLEVEN

Er zijn in onze wereld veel problemen die schreeuwen om aangepakt te worden: de toenemende ongelijkheid en armoede, vormen van oud en nieuw kolonialisme, van (neo)kapitalisme, de overname door AI, discriminatie en racisme. Men heeft er zelfs een nieuw woord voor: polycrisis. We leven in een tijd van meervoudige crisissen.

Al deze problemen moeten dringend aangepakt en overwonnen worden, maar eerst moeten we als mensheid (en deels ook als planeet) overleven.

De nucleaire en klimaatcrisis zijn daarom buiten-gewoon. Voor beide geldt dat we al lang het stadium voorbij zijn dat we de existentiële dreigingen die ze inhouden, nog zouden kunnen oplossen door het zetten van voorzichtige, incrementele ‘babystapjes’. Voor zowel de kerndreiging als de klimaatchaos zijn doortastende radicale ingrepen nodig. Bovendien beseffen we nu dat beide uitdagingen tegelijk moeten worden aangegaan. Daartoe is een wereldwijde mobilisatie en beweging nodig.

OPROEP

Daarom een oproep aan al wie actief is in de brede klimaat-, milieu- en natuurbeweging en al wie zich inzet binnen de vredesbeweging: het is nu of nooit. Laten we de krachten opnieuw bundelen. Laten we samen actie voeren: jonge mensen die nu vooral vertwijfeld zijn door het uitblijven van beslissende klimaatacties, en veteranen uit de vredesbeweging die het werk dat ze vroeger verzet hebben in hun strijd tegen de raketten nu in rook zien opgaan.

Laten we samen actie voeren: jonge mensen die vertwijfeld zijn door het uitblijven van klimaatacties en veteranen uit de vredesbeweging.

Laten we samen strijden voor een kernwapenban en het bannen van fossiele brandstoffen. Voor het stopzetten van alle investeringen in (kern)bewapening en de reconversie van mensen, kennis en gelden naar groene oplossingen voor de klimaatcrisis.

Dat houdt ook in dat we wereldwijd alle stemmen dienen te versterken die aandringen op vrede en het stopzetten van alle oorlogsgruwel, maar ook alle open en heimelijk oorlogsgestook, vanuit het Westen tegen Rusland en China – en omgekeerd. Dat we streven naar nieuwe veiligheidsstructuren binnen Europa (de OVSE in plaats van de NAVO) en wereldwijd (een herorganisatie van de VN). Omdat we overal ter wereld alle tijd en energie vandaag nodig hebben om aan klimaatdefensie te doen, om ons te weren en te wapenen tegen klimaatcatastrofes, om klimaatschade te herstellen, om werk te maken van internationale klimaatrechtvaardigheid en om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, om zo nieuwe klimaatescalaties te voorkomen. De Derde Wereldoorlog moet een collectieve strijd worden tegen de klimaatontwrichting.²¹

EINDNOTEN

1. Jacobsen beschrijft pijnlijk accuraat hoe binnen de 24 minuten een wereldwijde confrontatie met kernwapens zich onherroepelijk kan voltrekken. Zie ook de filmklassieker over dit onderwerp: ‘The Day After’ van Nicholas Meyer (1983).↑
2. https://paxvoorvrede.nl/wat-wij-doen/programmas/conflict-milieu/. ↑
3. https://ceobs.org/. ↑
4. https://ips-dc.org/climate-militarism-primer/. ↑
5. Zie ook haar boek: ‘The Pentagon, Climate Change, and War: Charting the Rise and Fall of U.S. Military Emissions’. ↑
6. Althans volgens de voorbereidende nota van formateur Bart De Wever. ↑
7. https://climatemilitarism.org/weekofaction/. De aangesloten organisaties tot nu toe zijn: https://climatemilitarism.org/#about. ↑
8. https://vrede.be/nl/nieuws/teken-de-petitie-geen-budgetverhoging-leger-ten-koste-van-pensioenen-en-gezondheidszorg. ↑
9. https://warheadstowindmills.org/.↑
10. https://www.tni.org/en/publication/climate-crossfire.↑
11. https://www.cop28.com/en/cop28-declaration-on-climate-relief-recovery-and-peace.↑
12. International Campaign to Abolish Nuclear Weapons.↑
13. Robert M. Cornejo, When Soekarno sought the bomb. Indonesian Nuclear Aspirations in the mid sixties.↑
14. De VS, het VK, Frankrijk, Rusland, China, India, Pakistan, Noord-Korea en Israël.↑
15. GRIT: Graduated, Reciprocal Initiatives to Tension-reduction.↑
16. https://fossilfueltreaty.org/endorsements.↑
17. Naast Denemarken: Frankrijk, Ierland, Portugal, Spanje en Zweden. De vrienden van BOGA: Italië, Finland, Luxemburg. Zie: https://beyondoilandgasalliance.org/who-we-are/.↑
18. https://www.fossilfuelfreefuture.org/.↑
19. https://350.org/divest/.↑
20. https://www.dontbankonthebomb.com/.↑
21. Matthew Huber, Klimaatverandering als klassenoorlog (2024).↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 9 (november), pagina 38 tot 43

• klimaat
• vrede
• protest
• activisme