De meeste politieke commentatoren zijn stellig: na 9 juni komt er geen staatshervorming en al zeker geen splitsing van de sociale zekerheid om de simpele reden dat er geen tweederdemeerderheid zal zijn om de Grondwet te wijzigen. Deze commentatoren dwalen. De sociale zekerheid kan wel degelijk worden ontmanteld, ook zonder Grondwetswijziging. In 2020 hadden N-VA en PS immers bijna zo’n deal, tot de liberale en groene families er de stekker uittrokken. In Villa Hellebosch in Vollezele werkten Bart De Wever en Paul Magnette aan een akkoord dat voorzag in de splitsing van de gezondheidszorg en het arbeidsmarktbeleid (onder andere de werkloosheidsverzekering). Van de sociale zekerheid bleven zowat enkel nog pensioenen, defensie en staatsschuld centraal. Ook toen was er geen tweederdemeerderheid.

Het is interessant om de startnota van augustus 2020 er nog eens bij te nemen. We citeren uit ‘Hoofdstuk III. Een modern en efficiënt België’. ‘Het nieuwe paradigma is gebaseerd op de principes van subsidiariteit en objectiviteit’ (punt 40). ‘De regeringslijst van voor herziening vatbare Grondwetsartikelen omvat álle artikelen’ (punt 42). ‘Waar deelstaatbevoegdheden relevant zijn voor federale bevoegdheden worden die federale bevoegdheden verder afhankelijk van deelstatelijke voorwaarden’ (punt 43). ‘We bereiden de wetgevende initiatieven voor en zetten die waar mogelijk reeds om in wetgeving, om elke gemeenschap zijn eigen gezondheidsbeleid te laten bepalen’ (punt 46). ‘Er wordt ontdubbeling of bicommunautair beheer van de instellingen voorzien’ (punt 47).

Jean-Luc Dehaene legde in 2007 aan Bart De Wever persoonlijk uit dat je voor de voorbereiding van een staatshervorming geen tweederdemeerderheid nodig hebt.

Vooral dat laatste punt is interessant. Deze startnota uit 2020 volgde immers de tweekoppige methode (‘methode bicephale’ in het Frans). Ook wel de methode-Dehaene genoemd, naar de grondlegger van het Sint-Michielsakkoord in 1993. Bart De Wever had in 2007 goed naar zijn toenmalige kartelpartner Jean-Luc Dehaene geluisterd. Toen Dehaene als koninklijk bemiddelaar een ‘blauw-oranje’ regering probeerde te vormen, legde hij aan De Wever persoonlijk uit dat je voor de voorbereiding van een staatshervorming geen tweederdemeerderheid nodig hebt. Simpel gesteld kan je de bevoegdheden op federaal niveau houden, maar de instellingen ontdubbelen en het geld in aparte enveloppen steken voor elke gemeenschap. Zo worden de federale bevoegdheden in elke gemeenschap op een andere manier uitgeoefend.

Dit systeem is niet minder dan de opstap naar een splitsing. Want na een paar jaar is de breuk compleet. Je krijgt de geest niet meer in de fles. Wat enkel nog overblijft, is de instellingen aanpassen aan de nieuwe realiteit die is gecreëerd. Dit is wat Bart De Wever in 2020 in Vollezele voor ogen had. Dit is wat ook met Onderwijs gebeurde eind de jaren 1960. Vanaf 1969 hadden we twee federale ministers van Onderwijs, voor elke taalgemeenschap één. Dat betekende direct de feitelijke scheiding, hoewel dit pas in 1988 met een tweederdemeerderheid officieel juridisch geregeld werd.

De bijna-deal van Vollezele in 2020 was niet minder dan de opstap naar de ontmanteling van de sociale zekerheid.

De bijna-deal van Vollezele in 2020 was niet minder dan de opstap naar de ontmanteling van de sociale zekerheid. De kans is groot dat die bijna-deal straks weer op tafel wordt gelegd. In de campagne hebben N-VA en CD&V al gesteld dat minstens de gezondheidszorg en de werkloosheidsverzekering moeten worden gesplitst. Straks dreigt een scenario waarin N-VA eist om federaal een groot akkoord te sluiten, of ze gaat Vlaams in zee met Vlaams Belang. De zorgwekkende begrotingstoestand zou dit scenario nog kunnen bevorderen. Meer bevoegdheden voor Vlaanderen in ruil voor meer geld voor de armlastige Franstalige gemeenschap wordt dan verleidelijk. We staan dus voor een perfecte storm.

Het kan niet genoegd benadrukt: de splitsing van de sociale zekerheid is een zeer slecht idee. Je krijgt regionale dispariteiten, verlies van solidariteit, dubbele administratie, problemen met overdracht van rechten, verschillende uitkeringen en bijdragen, regionale polarisatie en verlies van schaaleffecten. De splitsing van de sociale zekerheid zal op lange termijn leiden tot het einde van federale vakbonden, en dus tot een verlies van macht van werknemers en een stijging van de ongelijkheid. Voor de deelstaten zelf zou de splitsing ook een slechte zaak zijn. Zeker, op korte termijn zouden Wallonië en Brussel hiervoor een pak geld krijgen, maar op lange termijn zal ook dat geld uiteindelijk betwist worden. En ook de Vlaming zou verliezen. De machtsverhoudingen zijn voor links op Vlaams niveau minder gunstig dan federaal. De sociale bescherming zal vlug worden afgebouwd. Dat is de les van het Groeipakket. De Vlaamse regering had nog maar net het Groeipakket onder haar hoede en ze voerde in 2015 en 2017 al een dubbele indexsprong door. Sinds de overheveling in 2014, tien jaar geleden, is daar dus al op beknibbeld. Het wordt niet meer betaald uit onze sociale zekerheid van werknemers- en werkgeversbijdragen, maar uit algemene middelen waar altijd geld tekort is. Het gevolg: het Groeipakket ligt regelmatig onder vuur.

De sociale bescherming zal op Vlaams niveau vlug worden afgebouwd. Dat is de les van het Groeipakket.

De verkiezingen van 9 juni zijn van cruciaal belang. Uiteraard moeten regeringen in de mate van het mogelijke de politieke voorkeuren van de kiezers weerspiegelen. Een doorstart van Vivaldi, al dan niet met andere partners, of een groot akkoord tussen PS en N-VA zijn beiden mogelijk. Maar wat niet mag gebeuren, is dat het startsein wordt gegeven voor de splitsing van de sociale zekerheid zoals met de bijna-deal in 2020. Er ligt straks veel werk op de plank: de sociale zekerheid moderniseren, de begroting verbeteren, de pensioenen hervormen, de fiscale hervorming invoeren, de transitie uitrollen. Dat zijn de uitdagingen. Niet het ontmantelen van de sociale zekerheid. Op 20 april 2024 was het precies 80 jaar geleden dat het Sociaal Pact werd ondertekend. We gaan de sociale zekerheid in haar jubileumjaar toch niet splitsen?

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 6 (juni), pagina 2 tot 4

• edito
• PS
• N-VA
• sociale zekerheid