Het gebeurt in ons land zelden dat er nog uitgebreid en langdurig aan echte onderzoeksjournalistiek wordt gedaan. Pano zal nog de beste uitzondering leveren op ons scherm. In het boek De vrienden van het vastgoed wordt een stevig en gedetailleerd dossier gepresenteerd over de collusie tussen bouwpromotoren en toppolitici. Met als, in alle betekenissen van het woord, belangrijkste casus hoe het bestuur van de stad Antwerpen alle mogelijke hand- en spandiensten levert aan een paar bevriende vastgoedondernemers. Door alle processen die de auteurs hierover al moesten doorstaan, weten we meteen dat de rechtbanken hun artikels ook als correct beoordeelden.

Tom Cochez kon al tien jaar aan dit onderzoek werken voor Apache; David Leloup is een freelance journalist bij Le Vif/L’Express. Die intergewestelijke samenwerking zal misschien ook wel verklaren hoe het toch zeer merkwaardige bondgenootschap in immobiliën tussen kopstukken van N-VA en PS werd blootgelegd.

Trouwe lezers van Apache zullen veel van wat wordt voorgesteld wel herkennen uit het digitale tijdschrift zélf, maar het boek is door alles samen te brengen extra onthutsend (pun intended, Fernand Huts verschijnt ook even in beeld).

De who’s who van de Belgische (nee, niet enkel de Vlaamse) bouwpromotoren is welkom op het Antwerpse Schoon Verdiep. En lopen die daar zelden ontgoocheld buiten.

Over die ganse periode worden een flink aantal dossiers gepresenteerd, met vaak als protagonist Land Invest Group van Erik Van der Paal. Maar met enkel die twee namen te noemen, doe ik het boek oneer aan. Eigenlijk is de who’s who van de Belgische (nee, niet enkel de Vlaamse) bouwpromotoren welkom op het Antwerpse Schoon Verdiep. En lopen die daar zelden ontgoocheld buiten. Waar je als eenvoudige burger al eens problemen krijgt als je verbouwing een halve meter boven het gabarit van de buren uitkomt, kan je als miljonair vlot het aantal door de stad toegestane bouwlagen laten verdubbelen. In een geval zelfs vlak nadat de vorige eigenaars, overheidsdiensten, hun vraagprijs hadden berekend op basis van de bestaande bouwrichtlijnen. Zo doe je eerst een koopje en verdubbel je nadien je winst.

Als in een Britse tv-serie heeft Apache veel actoren samen kunnen filmen toen ze een feestje gingen vieren in het Antwerpse restaurant ’t Fornuis. Als het Grote Geld trakteert zijn ideologische, nationalistische of separatistische meningsverschillen wel vaker weg bij de eerste hap kaviaar. Toen het Antwerpse Integriteitsbureau aanstipte dat er geen gedragscode was om zo’n restaurantbezoeken te evalueren, werd er snel eentje geschreven.

Ik ben die voor mijn plezier gaan opzoeken:

“Een mandataris accepteert uitnodigingen (lunches, diners, recepties en andere) die door anderen betaald of gefinancierd worden enkel wanneer aan volgende voorwaarden voldaan wordt:
- Ingaan op de uitnodiging behoort tot de normale uitoefening van het werk van de mandataris.
- De uitnodiging vertegenwoordigt een waarde van maximaal 250 euro.
- Er valt de mandataris redelijkerwijs geen (schijn van) corruptie of beïnvloeding te verwijten.”

Klinkt stevig, maar het blijft allemaal vaag genoeg om alles toe te staan. Uiteindelijk oefent een mandataris dag en nacht zijn werk uit, en wie kan zeggen dat iets niet normaal is. En aangezien een gewone klant in ’t Fornuis ook al geen menu met prijzen te zien krijgt, kon de mandataris toch niet weten dat het misschien meer dan 250 euro kostte. De chef-kok komt je daar vertellen wat hij aan het bekokstoven is en de rekening krijg je na de pousse-café, typisch het soort restaurant voor mensen die de rekening niet uit eigen zak moeten betalen. En in Antwerpen is er, zoals bekend, pas een schijn van corruptie als een schepen de rekening met een Visa-kaart betaalt. (Geheel terzijde, maar er is overal wel een probleem als de deontologische code moet worden goedgekeurd door de onderworpenen zelf.)

Apache en de auteurs moesten na die film en andere artikels herhaaldelijk een SLAPP (Strategic Lawsuits Against Public Participation) ondergaan. Ze werden overladen met processen in de hoop dat ze aan de advocatenkosten ten onder gaan. Volgens Wikipedia verwacht de klagers bij een SLAPP zelfs niet om de zaak te winnen, wat ze in de zaken tegen Apache ook niet deden. In een geval waarbij Ogeo een zaak had ingespannen tegen de journalisten en Le Vif, hadden ze zelfs de moeite niet gedaan de zaak op de rol te laten zetten. Dus geen proces.

Land Invest Group is dan wel centrale actor in het boek, maar die verschijnt als een kameleon met in elk dossier telkens weer nieuwe namen van dochterondernemingen. En voor elke samenwerking met andere groepen, wordt er een apart bedrijf opgericht. Doorheen het boek wordt het kluwen van vennootschappen die mekaars aandelen kopen, doorverkopen en terugkopen, en waarvan de bestuurders (via aparte beheersvennootschappen) in mekaars bestuur zitten, tot in detail uiteengezet. Er wordt niets over de fiscale aspecten van die constructies geschreven, maar je kunt wel vermoeden dat er weinig minimaal afdrachten gebeurd zijn naar de fiscus. Het is alvast wettelijk toegelaten om winsten van de ene over te dragen aan een verlieslatende zodat de groep per slot van rekening minder belastingen betaalt.

Voor de Antwerpse dossiers wordt uitgebreid de hoofdrol van burgemeester Bart De Wever en de schepenen van zijn partij vermeld. De andere partijen in zijn College van Burgemeester en Schepenen (Open VLD en respectievelijk CD&V tot 2018, en Vooruit in de voorbije legislatuur) hebben blijkbaar weinig of geen impact (gezocht?) op de dossiers die ze dan toch telkens formeel moeten goedkeuren. In Antwerpen gelden wellicht andere mores, maar dit lijkt haast medeplichtigheid of schuldig verzuim.

De politieke vrienden van het vastgoed zijn vooral de N-VA-burgemeester en -schepenen, maar ook een paar actoren van andere politieke partijen zoals PS worden vermeld.

De politieke vrienden van het vastgoed zijn vooral de N-VA-burgemeester en -schepenen, maar ook een paar actoren van andere politieke partijen worden vermeld. Vooral PS wegens de directe band tussen Land Invest Group en het door de Waalse socialisten gecontroleerde Luikse pensioenfonds Ogeo worden grondig uitgespit. Maar ook de Vlaamse liberaal Geert Versnick en de oude SP.A-minister Luc Van den Bossche duiken op, die allebei via managementsvennootschappen ook flink factureren.

Het doet al vermoeden dat die verwevenheid tussen politici en immobiliënsector niet beperkt is tot Antwerpen, en niet tot N-VA alleen. Ook de Pano-uitzending over ‘Knokke(n) om vastgoed’ was leerrijk, met trouwens Paul Gheysens die zowel in Knokke, Antwerpen en Gent opduikt. Het doet wel de vraag rijzen waarom een toch al bij al goed betaald politicus zich zo vlot laat inschakelen als marionet of lobbyist voor vennootschappen die zelden gezins- laat staan sociale woningen bouwen.

De winsten in de kantorenmarkt (en gooi er nog een paar penthouses bovenop) is natuurlijk veel lucratiever. Al is sinds Covid de vraag naar kantoorruimte wel flink aan het dalen door het vele thuiswerken. In bedrijven met veel kantoorwerk schrapt men vlot een kwart van de werkplekken. Proximus verlaat zelfs één van de twee iconische torens aan het Brusselse Noordstation. Veel van de Antwerpse torens dreigen in de nabije toekomst ook oversized te worden. Uiteraard altijd nog goed bruikbaar voor sociale woningen of asielzoekers.

De verwevenheid tussen politici en vrienden die vlot een paar miljoen kunnen factureren, leert ook wel wat over de motieven waarom een miljonairstaks voor de vrienden er niet zal komen. Inleveringen door werklozen en andere zwakke mensen is maar een statistiekje voor hen. Of waarom een betonstop enkel voor de boekjes is.

De persaandacht voor dit boek is tot vandaag vrij minimaal te noemen, en dan nog vooral opgehangen aan het merkwaardige verhaal dat uitgeverij Houtekiet het boek uit z’n fonds schrapte omdat ze de confrontatie met de politici niet aandurfden. Aangezien een groot mediacomplex aan het Centraal Station ook al een RUP op maat kreeg, zullen nochtans een paar redacties als ervaringsdeskundige de materie kennen.

Geert Mareels

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 6 (juni), pagina 82 tot 84