De volledige kandidatenlijsten voor de verkiezingen van 9 juni zijn nu officieel bekend. Lang ervoor was er in de media al veel aandacht voor de lijsttrekkers van de verschillende partijen. Er werd in de pers al likkenbaardend uitgekeken naar een strijd tussen Jan Jambon (N-VA), Tom Van Grieken (VB), Tom Ongena (Open VLD), Caroline Gennez (Vooruit) en Jos D’haese (PVDA) voor het Vlaams Parlement in de kieskring Antwerpen, of tussen Alexander De Croo (Open VLD), Petra De Sutter (Groen) en Vincent Van Peteghem (CD&V) voor de Kamer in de kieskring Oost-Vlaanderen. Ook nu gaan die lijsttrekkers en kopstukken met de meeste aandacht lopen.

Maar eigenlijk is dat naast de kwestie. We hebben immers geen presidentieel systeem waar de regeringsleider in een rechtstreeks duel wordt verkozen, maar een parlementair systeem waarbij de kiezers parlementsleden aanduiden, die naderhand op hun beurt het vertrouwen aan een regering en een regeringsleider kunnen geven. Door het systeem van evenredige vertegenwoordiging dat in België gehanteerd wordt, is de kans zeer groot dat al deze lijsttrekkers verkozen zullen raken in het parlement. Het aantal voorkeurstemmen dat ze daarbij halen is mooi voor de ranglijstjes waar de media graag mee uitpakken, maar is vaak gewoon afhankelijk van de grootte van hun partij en heeft weinig impact op wie er wel of niet verkozen raakt (aangezien – bijna – alle lijstttrekkers van grote, middelgrote en zelfs kleine partijen verkozen raken).

De kiezer brengt massaal een voorkeurstem uit voor de lijsttrekkers, terwijl toch al quasi zeker is dat die verkozen zullen geraken.

En toch gaat de aandacht van de media en van de kiezers vooral naar die lijsttrekkers, en dan nog vooral naar de meest prominente daarvan zoals partijvoorzitters en regeringsleden. De kiezer volgt. Zo brengt die massaal een voorkeurstem uit voor die lijsttrekkers, terwijl toch al quasi zeker is dat die verkozen zullen geraken. Bij gemeenteraadsverkiezingen brengt ongeveer 45% van de kiezers een voorkeurstem uit voor de lijsttrekker, bij parlementsverkiezingen (waar meer lijststemmen uitgebracht worden) is dit nog altijd bijna 30%.

Het is zelfs zo dat die prominente politici hun partijgenoten ook overvleugelen als ze niet op de kandidatenlijst staan. Zowel in 2014 als in 2019 brachten N-VA-kiezers massaal een voorkeurstem uit als Bart De Wever lijsttrekker was (in de kieskring Antwerpen), maar in de andere kieskringen bracht de helft of (vaak) meer dan de helft van de N-VA-kiezers een lijststem uit, als een soort surrogaat-stem voor de afwezige Bart De Wever daar. Dit fenomeen dat we in iets mindere mate ook terugvinden in andere partijen heeft ervoor gezorgd dat in 2019 maar iets meer dan de helft van de kiezers een voorkeurstem uitbracht, terwijl dit twintig jaar geleden nog ongeveer twee op drie was.

Door te stemmen voor lijsttrekkers en kopstukken die toch al (bijna) zeker verkozen zijn, en door een lijststem uit te brengen bij gebrek aan kopstukken op de kandidatenlijst in een bepaalde kieskring, maken kiezers niet ten volle gebruik van de inspraak die hen geboden wordt.

Wik en weeg de tweede, derde, vierde, … zeventiende kandidaat op lijst. Door daar een bewuste keuze te maken, kan je als kiezer echt een impact hebben op de samenstelling van het parlement.

Immers, waar de kiezer echt een verschil kan maken, is bij de vraag wie van de lager gerangschikte kandidaten in het parlement geraakt. Daarom mijn stemadvies: kijk verder dan de kopstukken en lijsttrekkers. Wik en weeg de tweede, derde, vierde, … zeventiende kandidaat op lijst. Door daar een bewuste keuze te maken, kan je als kiezer echt een impact hebben op de samenstelling van het parlement, wat uiteindelijk de essentie is van parlementsverkiezingen. En zelfs als de kandidaat niet verkozen raakt, heb je nog impact. Onderzoek heeft immers aangetoond dat kandidaten die niet verkozen raken, maar wel veel voorkeurstemmen halen een grotere kans maken om bij de volgende verkiezingen door de partij beloond te worden met een mooie plaats op de lijst

• column
• verkiezingen
• lijsttrekkers