In november stonden de Vlaamse kranten vol berichten over de overstromingen in de Westhoek. De West-Vlaamse boeren zaten met hun handen in het haar, want een deel van hun oogst zat nog in de grond en zou verrotten. Net twee maanden ervoor trokken de agrarische bedrijven uit dezelfde regio aan de alarmbel omdat de groenteteelt, het visitekaartje van het gebied, langzamerhand door de droogte niet meer rendabel zou worden. Je hoorde van alle kanten dat West-Vlaanderen misschien helemaal anders zou moeten worden ingericht, met een ander model voor het natuurbeheer en ook met andere gewassen.

Ik dacht toen aan de watermeloen, het symbool van Cherson in het zuiden van Oekraïne waar ik ben opgegroeid. Elke augustus at iedereen, en zeker de kinderen, er dagelijks hun buik van vol. Een hoek van het balkon van mijn ouders veranderde elke zomer in een opslagplaats voor deze gestreepte vruchten. Ik nam er steevast een grote van een kilo of 10 mee als zuidelijk souvenir voor mijn vrienden in Kiev waar ik later ging studeren. Anno 2020 waren de watermeloenen uit Cherson niet alleen een plaatselijke mythe, maar exporteerde Oekraïne ze ook naar diverse landen van Denemarken tot Roemenië.

In de zomer van 2022 merkte men voor het eerst sinds decennia een gebrek aan de beroemde vrucht op de binnenlandse markt: de regio van Cherson was onder de Russische bezetting. De veldenop de westelijke oever van de Dnjepr lag vol landmijnen en alles wat werd geoogst op de oostelijke oever werd afgevoerd naar Rusland. Volgend jaar, misschien over een paar jaar, na de bevrijding komt het weer allemaal goed. Gewoon nog even volhouden, dachten de inwoners en de boeren toen. Tot nog een half jaar geleden was het klimaat in de regio ideaal voor de teelt van, naast watermeloenen, diverse groentesoorten zoals tomaten, paprika's en aubergines.

Op 6 juni 2023 echter verwoestten de Russische troepen de Kachovkadam in het noorden van de regio. Enorme gebieden liepen onder. Erger nog: het Kachovkastuwmeer liep leeg. Er is nu geen water meer om de akkers mee te besproeien. In de regio van Cherson zijn 94% van alle irrigatiesystemen niet meer bruikbaar. De oppervlakte van het hele gebied in het zuiden van Oekraïne dat zonder water voor de landbouw kwam te staan, is tien keer de oppervlakte van West-Vlaanderen. Geen water betekent geen watermeloenen en geen andere groenten. Door het toedoen van de Russische bezetter is mijn regio in een klap van de groentetuin van het land in de oorspronkelijke dorre steppe veranderd. Hadden we maar, net als in West-Vlaanderen, tenminste een beetje tijd om over andere modellen voor natuur- en landbouwbeheer te debatteren en te beslissen.

CHERSON: STAD VAN KOMEN EN VOORAL GAAN

Ik hang aan de lijn met één van mijn weinige vrienden die nog in Cherson is gebleven. Hij heet Dmytro Kozlov, we zaten nog samen op school. In de afgelopen twintig jaar werkte hij in het management van diverse supermarktketens en horecabedrijven in de regio. Ook vandaag, na één jaar te zijn gestopt vanwege de bezetting, werkt hij weer voor een supermarkt. Alleen is de stad helemaal anders.

'Kijk', laat hij mij via de videoverbinding zien. 'Dit zijn de straten van de Tavriski wijk. Je herkent ze, toch? Kijk, daar rijdt een auto'.

Ik herken de straten van de wijk waar ik opgroeide, en die ik door en door ken, amper. De brede boulevards zijn leeg.

Nee, ik herken de straten van de wijk waar ik opgroeide, en die ik door en door ken, amper. De brede boulevards zijn leeg. Geen mens te bekennen. De zeldzame auto was het enige wat in het beeld bewoog.

'Maar heb je nog werk? Ik zie niemand. Komt er nog iemand naar jouw supermarkt?', wil ik weten. Ja hoor, luidt het antwoord. In de stad is minder dan 30% van de oorspronkelijke bevolking van ruim 300.000 inwoners gebleven, je ziet voornamelijk oudere mensen in wat vroeger een studentenstad was, veel winkels zijn gesloten maar zíjn supermarkt blijft nog open. In cafés en restaurants mag vanaf 15 uur geen alcohol meer worden verkocht, in de namiddag rijden er geen stadsbusjes meer, van 20 tot 6 uur geldt een avondklok. Het leven is heel anders geworden, maar het gaat gewoon door.

We praten nog een paar uur verder. Dmytro vertelt me allerlei verhalen over mensen die ik persoonlijk ken en over vrienden van vrienden. Ik probeer telkens te begrijpen waarom zo veel mensen zijn vertrokken. En waarom zo veel mensen ook zijn gebleven. Al sinds 11 november 2022, toen Cherson door het Oekraïense leger werd bevrijd, wordt de stad dag in dag uit bestookt. Om een paar dagen hoor je over inslagen op woonhuizen en markten. Er vallen bijna dagelijks dodelijke slachtoffers en er zijn telkens meldingen van meerdere gewonden. Vaak zijn dat mensen die gewoon in hun tuin bezig waren, in een stadsbusje zaten onderweg naar een winkel of met een ambulance naar het ziekenhuis werden gebracht.

Mijn moeder stapte op de laatste civiele trein die in de westelijke richting vertrok. Daarna werden de bruggen door het Oekraïense leger opgeblazen.

Voor sommigen waren de eerste bommen van de Russen in de ochtend van 24 februari 2022 het signaal om te vertrekken. Zo stapte mijn moeder die ochtend op de laatste civiele trein die in de westelijke richting vertrok. Daarna werden de bruggen door het Oekraïense leger opgeblazen in een poging om zo de uit het oosten oprukkende Russische troepen af te remmen. Anderen vertrokken tijdens de Russische bezetting tussen februari en november van 2022, al was het levensgevaarlijk om de frontlinie westwaarts over te steken. 'Het was toen hier echt een Stenen Tijdperk. Je zag hoe de tijd terugkeerde naar de jaren 1990', vertelt Dmytro over die periode. 'De jaren 1990 is een begrip in Oekraïne om de zware economische situatie met veel ontberingen en uitzichtloosheid aan te duiden, die volgde meteen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

Weer anderen gaan ook nu weg als gevolg van de dagelijkse Russische beschietingen sinds de bevrijding van de stad in november 2022. Dmytro vertelt over zijn peter die met zijn gezin in één van de lager gelegen woonwijken van de stad woonde. Eerst kreeg hij een granaat in zijn tuin. Gelukkig is hij toen zelf bespaard gebleven achter de muren van zijn huis. Na de verwoesting van de Kachovkadam stonden beide verdiepingen van zijn woning onder water. Men voer langs de straten in boten als langs kanalen, je kon je huis alleen nog aan het dak herkennen. Toen het water wegebde, hielp Dmytro hem het slijk en de kapotte meubels uit het huis weg te halen en de boel een beetje te organiseren. Een paar maanden later, toen het huis weer bewoonbaar werd gemaakt, sloeg een nieuwe granaat in. Deze keer binnen. Alles werd weer tot puin gebracht. De man zelf was niet thuis, zijn vrouw kon net aan haar lot ontsnappen achter een keukenmuur. Nog maanden later krijgt ze paniekaanvallen bij het horen van harde geluiden. In de zomer 2023 vertrok ook dit gezin.

PATSTELLING: WAT NU?

Ikzelf woon al enkele jaren in het buitenland. Bij elk verhaal dat Dmytro vertelt, vraag ik me af hoe het voor deze mensen, voor hem, is. Hoe denkt hij dat het verder zal gaan? De oorlog die in Cherson zo nabij is – als we praten, hoor ik de geluiden van verre beschietingen – bepaalt hun dagelijkse leven en hun keuzes voor de toekomst. Wat verwacht hij? Hoe zit het met zijn gemoedstoestand? Dmytro reageert droogjes. 'We doen gewoon voort, tot de overwinning'.

Voor de lokale inwoners is het hun 'way of life' geworden. De boeren ploegen hun grond om in de mate van het mogelijke, de trolleybuschauffeurs rijden 's ochtends uit.

Voor de lokale inwoners is het hun 'way of life' geworden. Elke stap die je zet, elke handeling die je doet, doe je in een poging om jouw omgeving zo normaal mogelijk te maken en te houden, die weer een beetje dichterbij het gewone vreedzame en vrije leven van vóór 24 februari 2022 te brengen. De boeren ploegen hun grond om in de mate van het mogelijke, de trolleybuschauffeurs rijden 's ochtends uit 'want de mensen moeten toch kunnen komen waar ze moeten zijn', alis het levensgevaarlijk door beschietingen. Dmytro zorgt ervoor dat de inwoners van de stad die zijn gebleven aan voedsel kunnen komen. Heel veel mensen doneren wat ze kunnen om met zijn allen de nodige elementen aan te kopen voor het Oekraïense leger dat ze als hun beschermer zien.

Vanuit mijn veilige woning in het Westen videobel ik met mijn vrienden in Cherson, Kiev, Hamburg, Brugge en Den Haag – waar ze ook zijn aanbeland vluchtend voor het oorlogsgeweld. Ik blijf ook de politieke ontwikkelingen en de verslaggeving erover op de voet volgen. Juist in de laatste weken vallen er steeds vaker woorden 'patstelling', 'vredesonderhandelingen' (lees: gebiedsafstand) en 'oorlogsmoeheid' in de pers. Er wordt verwezen naar het spraakmakende essay van generaal Zaloezjny, de opperbevelhebber van het Oekraïense leger, van 1 november waarin hij stelt dat de Russisch-Oekraïense oorlog nu in een positieoorlog verandert.

Wat men dan vaak vergeet om verder te citeren, is dat er in dezelfde essay een plan staat uitgewerkt van hoe deze impasse kan worden doorbroken en waarom dat belangrijk is. Het gros van het artikel gaat over militaire oplossingen voor concrete gebreken. Wat anders zou je van een professionele militair verwachten? Om maar iets te noemen: luchtoverwicht. Zonder een luchtoperatie en voorbereidende bombardementen is een landoperatie veel minder effectief. Kijk hoe het Israëlischdefensieleger het in Gaza heeft aangepakt. Het is een sterke zet dat er een F-16-coalitie tot stand is gekomen en dat die aan kracht blijft winnen.

Het 'waarom', waarom het ook voor het Westen belangrijk is om de militaire impasse op het slagveld te doorbreken, vat de Amerikaanse president Biden als een ervaren politicus mooi samen, geheel overeenkomstig de geest van generaal Zaloezjny's gedachtegang: 'Hamas and Putin represent different threats, but they share this in common: they both want to completely annihilate a neighboring democracy — completely annihilate it'.

Ik citeer Biden nog iets verder, want ik vind zijn uitspraken cruciaal voor het begrip van de situatie in de context van de zogenaamde 'oorlogsmoeheid': 'So, if we don't stop Putin's appetite for power and control in Ukraine, he won't limit himself just to Ukraine. _Putin has already threated to 'remind' – quote, 'remind' Poland that their western land was a gift from Russia. One of his top advisors, a former president of Russia, has called Estonia, Latvia, and Lithuania Russia's 'Baltic provinces.' These are all NATO Allies. […] And if we walk away and let Putin erase Ukraine's independence, would-be aggressors around the world would be emboldened to try the same. The risk of conflict and chaos could spread in other parts of the world – in the Indo-Pacific, in the Middle East – especially in the Middle East.'_

Als wij nu aan de kant blijven staan, wanend dat ogen sluiten betekent dat het kwaad verdwijnt, geven we het conflict alleen maar aan onze kinderen door, maar dan veel groter.

Ik geloof dat wij als Europeanen nu even geen tijd hebben voor oorlogsmoeheid. Het gaat immers om de veiligheid van de wereld waarin wij leven. Om de afspraken die we maken. Afspraken waarvan we denken dat ze serieus dienen te worden genomen. Om de manier waarop we geschillen oplossen: door overleg. Wij zijn het niet anders gewend. Onze ouders en grootouders zouden het misschien beter weten. Als wij nu verbaasd aan de kant blijven staan, wanend dat ogen sluiten betekent dat het kwaad verdwijnt, geven we het conflict alleen maar aan onze kinderen door, maar dan veel groter.

VEILIGE WERELDORDE

Gelukkig merk ik de laatste tijden niet veel werkelijke afname van steun aan Oekraïne buiten de ruis in de pers. Eigenlijk geen, met uitzondering van het benoemen van een pro-Russische premier in Slowakije waardoor dit land geen militaire bijdrage vanuit de staatskas meer wil leveren. Op dit eigenste moment, als ik deze woorden zit neer te pennen, is Boris Pistorius, de Duitse minister van Defensie, in Kiev om zijn steun te betuigen. Een dag eerder was Lloyd Austin, zijn Amerikaanse collega, er op bezoek. Beiden benadrukten dat Oekraïne op hun steun kan rekenen, 'for the long haul'. En dit is maar een momentopname van deze twee dagen en van deze politici. De plannen en beloftes van andere partners worden ook telkens, zij het soms met vertraging en niet altijd even gemakkelijk maar toch, bevestigd.

Ik kan dit alleen toejuichen en dankbaar zijn aan ons allemaal die samen blijven bijdragen aan wat later wellicht als het in stand houden en verder uitwerken van een veilige wereldorde de geschiedenis zal ingaan. Zodat we weer in staat zijn om overal in Europa over vreedzame onderwerpen zoals natuur- en landbouwbeheer, wel of geen spruitjes in West-Vlaanderen en wel of geen watermeloenen in Cherson, democratisch te discussiëren.

Dus, hoe nu verder? 'We doen gewoon voort, tot de overwinning'. De woorden van mijn oude vriend Dmytro uit Cherson blijven in mijn oren nagalmen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 50 tot 53

• oorlog
• Oekraïne
• Cherson
• Rusland