We staan voor een gigantische omwenteling. Ook de economische wereld beseft dit. Ze leest de IPCC-rapporten en merkt ook de toenemende gevolgen in de vorm van extreme droogte, hittegolven, overstromingen en andere rampen. Het ene na het andere alarmerende rapport komt uit, geschreven door zeer gedegen instellingen zoals de Wereldbank, de OESO en het Wereld Economisch Forum.

De belangrijkste actoren die we nodig hebben, namelijk de nationale overheden, blijven echter nog al te vaak met de voeten slepen. Terwijl net zij richting en stuwing moeten geven aan de transitie waar we voor staan, leveren ze vooral veel lippendienst aan de klimaatzaak. Eén van de meest opvallende symptomen is het subsidiebeleid.

KOSTPRIJS VAN HET DECARBONISEREN

In opdracht van het Wereld Economisch Forum berekende het studiebureau McKinsey vorig jaar hoeveel het zou kosten om tegen 2050 de wereld op net-zero te krijgen. Dat is immers de doelstelling van het klimaatakkoord van Parijs: om tegen dat jaar de volledige wereldeconomie te decarboniseren en alles wat niet koolstofvrij kan worden gemaakt te compenseren door extra koolstof uit de lucht te halen.

Volgens McKinsey kost het 3,5 biljoen dollar per jaar om tegen 2050 naar net-zero te gaan.

Volgens McKinsey kost het 3,5 biljoen dollar per jaar om tegen 2050 naar net-zero te gaan. Ze voegt daaraan toe dat daarvoor een fundamentele transformatie van de mondiale economie nodig is. Het gaat over een stijging van 60% ten opzichte van het huidige investeringsniveau en staat gelijk aan de helft van de wereldwijde bedrijfswinsten, een kwart van de wereldwijde belastinginkomsten en 7% van de gezinsuitgaven. In ieder geval zal de kost van niets doen deze kosten vele malen overtreffen, stelt het rapport nog. Maar hoe geraken we aan zulke sommen geld?

LAAGHANGEND FRUIT

Als er geld nodig is, wordt vaak eerst naar het laaghangend fruit gekeken. Op de tafel van overheden wereldwijd ligt één dossier te blinken, waarover doorgaans zedig wordt gezwegen door politieke mandatarissen of waarvan het bestaan soms simpelweg wordt ontkend. Het duikt echter steeds meer op in rapporten en aan ronde tafels allerhande, omdat het stilaan gaat om een anachronisme dat ieder mens met gezond verstand spontaan in de haren doet krabben. ‘Bestaat dat nog?’ Jazeker, en het gaat om duizelingwekkende getallen: minimum 577 biljoen dollar ging in 2021 naar kolen-, gas- en olieprojecten. Het is de Wereldbank die op 15 juni met de cijfers kwam. Uit de studie blijkt ook dat landen maar liefst zes maal meer besteden aan de subsidiëring van fossiele brandstoffen dan aan hun beloften voor het akkoord van Parijs om klimaatverandering in te dijken.

In 2021 ging wereldwijd minimum 577 biljoen dollar naar kolen-, gas- en olieprojecten.

Ook ons eigen land ontsnapt niet aan het probleem. Voor het tweede jaar op rij liet de federale overheidsdienst Financiën de ‘federale inventaris voor fossiele brandstoffen’ opmaken. Daaruit blijkt dat er niet minder dan 13 miljard euro per jaar gaat naar subsidies en allerhande belastingvoordelen voor fossiele brandstoffen. Het gaat om vrijstellingen zoals voor brandstoffen voor de binnenvaart, voor baggerwerkzaamheden, vrijstelling van accijnzen op kerosine (één van de redenen waarom u die citytrip naar Barcelona zo goedkoop kon doen), enzovoort. Ook zijn er verlaagde diesel- en aardgastarieven voor de industrie, vrijstellingen voor stookolie in gebouwen, enzovoort. Een speciale vermelding nog voor tankkaarten (492 miljoen euro) en bedrijfswagens (1.947,2 miljoen euro), unieke Belgische fenomenen die een grote aanjager zijn van onze fileproblematiek.

Niet alleen wordt hierdoor de fossiele industrie gesubsidieerd (dus ook bedrijven, zoals Shell, die de voorbije twee jaar met exorbitante winstcijfers uitpakken) en de consumptie van de brandstoffen gestimuleerd, deze praktijk zuigt ook inkomsten weg van armlastige overheden. Inkomsten die ze niet kunnen inzetten voor de transitie die we zo dringend nodig hebben.

BELASTINGEN ALS STURINGSMECHANISME

Belastingen zijn niet alleen een vorm van inkomsten voor de staat, ze zijn ook een excellent sturingsmechanisme. Het beleid kan bepaalde gewenste activiteiten of producten stimuleren, door lagere accijnzen of tarieven te hanteren, en anderen hoger te belasten om het gebruik ervan te ontmoedigen.

Eén van de meest actuele voorbeelden is de prijs van elektriciteit en aardgas. De energietransitie vereist dat we de economie en de samenleving zoveel mogelijk elektrificeren en tegelijk decarboniseren. Dat betekent dat we aardgas en petroleum moeten ontraden en hernieuwbare energie aanmoedigen. Dat kan door belasting- en prijsvoordelen voor fossiele brandstoffen af te bouwen en tegelijk investeringen in zonnepanelen en warmtepompen te promoten door begeleiding, voorfinanciering, renteloze leningen eenvoudig beschikbaar te maken. Mensen die geen eigenaar zijn en die niet over een eigen dak beschikken, kunnen zo de mogelijkheid krijgen gemakkelijk en goedkoop in te stappen in gemeenschappelijke projecten in de buurt en mee te profiteren van de voordelen die ze opleveren.

Met het geld dat nu naar fossiele brandstoffen gaat, zou de overheid massale renovatieprogramma’s kunnen opzetten op wijkniveau.

Met het geld dat nu naar fossiele brandstoffen gaat, zou de overheid massale renovatieprogramma’s kunnen opzetten op wijkniveau, waardoor er sneller, goedkoper en efficiënter kan worden gewerkt. Er kan dan ook worden bekeken wat de opportuniteiten zijn van groene (rest)warmte. Daardoor kunnen bewoners profiteren van relatief goedkope warmte die minder afhankelijk is van wereldmarktprijzen, kan een industriële speler uit de buurt extra inkomsten verwerven met warmte die nu gewoon verdwijnt, en vindt bovendien een extra verankering plaats van een belangrijk stuk werkgelegenheid. Met de extra inkomsten kunnen deze bedrijven investeren in groene energie, eventueel gesteund door de overheid.

‘CRUNCH TIME’ VOOR KLIMAAT EN BIODIVERSITEIT

De verkiezingen van 2024 komen er snel aan. WWF vraagt dat de volgende regering van de inventaris van fossiele brandstoffen en belastingvoordelen een jaarlijks weerkerende opdracht maakt en dat ze het publieke karakter garandeert door de inventaris beschikbaar te stellen aan het parlement en aan het brede publiek. En finaal moet de regering een uitfaseringsplan opstellen dat leidt tot het afschaffen van de subsidies voor het einde van de legislatuur, rekening houdend met sociaal corrigerende maatregelen. De vrijgekomen middelen moeten worden ingezet om de transitie te stimuleren.

De volgende regering moet een uitfaseringsplan opstellen dat leidt tot het afschaffen van de subsidies voor het einde van de legislatuur.

De volgende legislatuur (2024-2029) wordt cruciaal om de doelstellingen te halen van zowel het klimaatakkoord van Parijs (2015) als het Kunming-Montreal biodiversiteitsakkoord (2022). Dit laatste akkoord legde een wereldwijd biodiversiteitskader vast voor de periode na 2020 die het verlies aan biodiversiteit moet stoppen en omkeren tegen 2030. Beide doelen zijn existentieel. De verantwoordelijkheid van de partijen die de volgende regering vormen, zal bijgevolg verpletterend zijn.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• 5 minuten politieke moed
• belastingen
• fossiele energie