De Beyond Growth conferentie in het Europees Parlement van enkele weken geleden heeft behoorlijk wat stof doen opwaaien. Dat is goed nieuws. Nog beter zou zijn, mocht ze ook sneller tot haalbare oplossingen leiden. Dat is minder zeker.

Ik wil in dit artikel reageren op het essay van Dirk Holemans en het artikel van Daan De Zutter in Samenleving & Politiek. Niet om kritiek te geven, want Holemans en De Zutter leggen correct uit waarom de huidige groei niet houdbaar is. Wel om te pleiten voor een meer concrete en conceptuele aanpak. Als je mensen wil overtuigen, moet je klare taal spreken. Mensen moeten meteen begrijpen wat er nodig is en wat van hen wordt verlangd. Doe je dat niet, dan blijft het hele verhaal in het luchtledige hangen.

CONCEPTUELE VERSCHILLEN

Mijn eerste punt is het conceptuele. Ik schreef het al in Uitpers: de-growth, post-growth, beyond growth, economie van het genoeg, groene groei, ... het zijn vele vlaggen die erg veel ladingen dekken en noodgedwongen tot verschillende doelstellingen met verschillende strategieën leiden.

Niets daarvan werd duidelijk op de Beyond Growth conferentie, noch in de stukken in Samenleving & Politiek. Ik was linguïst vóór ik socioloog werd, vandaar misschien dat ik het wel belangrijk vind.

'De-growth' heet 'krimp' in het Nederlands. Het betekent onvermijdelijk minder groei en eigenlijk zelfs negatieve groei. De vraag is of dat wenselijk is, gelet op de grote ongelijkheid in de wereld. Ik kom er nog op terug.

'Post-growth' kijkt al iets verder. Het spreekt over het economisch system dat kan worden ontwikkeld als de centrale groeidoelstelling wordt opgegeven.

'Beyond growth' kijkt ook naar een andere economische toekomst, hoewel er niet automatisch van uitgegaan wordt dat er geen groei meer zal zijn.

De 'economie van het genoeg' is al iets duidelijker, hoewel meteen de vraag moet worden gesteld wie zal bepalen hoeveel 'genoeg' is en genoeg 'van wat'? Het is een vraag waar filosofen al bibliotheken over vol geschreven hebben. Denk maar aan het zogenaamd 'algemeen belang'. Van wie?

'Groene groei' is voor groenen verwerpelijk. Dat blijkt ook uit de stukken van Dirk Holemans en Daan De Zutter. Groene groei wordt gedefinieerd als 'nieuwe verdienmodellen' voor diegenen die geloven dat er een ontkoppeling mogelijk is tussen groei en de uitstoot van broeikasgassen. Je kan dan groeien en toch minder uitstoten.

Je woorden moeten zeggen wat je bedoelt, als je enige geloofwaardigheid wil behouden.

Wie die conceptuele verschillen over het hoofd ziet en spreekt over de-growth en dan meteen moet uitleggen dat het niet gaat over negatieve groei maar over een ander economisch system, heeft het debat van tevoren verloren. Je woorden moeten zeggen wat je bedoelt, als je enige geloofwaardigheid wil behouden.

WAAR IS DE HAALBARE STRATEGIE?

Mijn tweede punt vloeit logisch voort uit het eerste. Ik ben er zelf rotsvast van overtuigd dat we de economie op een ander spoor moeten brengen dan wat de groei-ideologie aangeeft. Maar, gaat het dan niet noodzakelijk, zo niet uitsluitend, over materiële groei? Over het grondstoffengebruik? Waarom zou niet-materiële groei moeten beperkt blijven? Denk aan de zorgsector waar de behoeften immens groot zijn. Waarom wordt dit nooit vermeld? Waarom doet men alsof alle groei verfoeilijk is? De reden kan zijn dat veel groenen nog steeds een gemeenschapsvisie – zeg maar dorpsvisie – in het achterhoofd hebben waarin zorg gratis wordt verstrekt. 'We moeten goed kunnen gedijen in ondersteunende gemeenschappen', stelt Holemans. En 'we kunnen waarde creëren op tal van niet-monetaire vlakken'. Hhmmm. Hij stelt verder dat een drastische arbeidstijdverkorting de gendergelijkheid bevordert. Dat valt nog te bezien, zo denk ik.

Terecht wordt ook onderstreept dat landen in het Zuiden wél moeten kunnen groeien. Goed, maar dat betekent dan wel dat de landen van het Noorden toch zeer ernstig zullen moeten krimpen. Bestaan daar berekeningen ervan? Ik ken ze niet.

Bedenk bovendien dat de transitie naar schone energie - de bouw van windmolens en zonnepanelen zeg maar - onvermijdelijk voor erg veel groei zullen zorgen. Het is een gigantische opdracht, die gigantische hoeveelheden grondstoffen vergt. Dat zeggen zowel de Wereldbank als de radicale 'Ecologistas en acción'. Hoe zit het dan met de hele beweging tegen het extractivisme? Wij kunnen in het Noorden best onze energiebehoeften doen krimpen, maar er zijn grenzen. En mensen in het Zuiden komen ontzettend veel energie tekort. 'Duurzame mijnbouw bestaat niet', stelt Holemans. Er is radicale actie nodig. Jawel, maar wat? En hoe? En waar? En met wie? Dit blijft een groot dilemma.

Het is makkelijk de redenering en de doelstelling te aanvaarden, maar een haalbare strategie heb ik nog nergens gezien.

Kortom, het is makkelijk de redenering en de doelstelling te aanvaarden, maar een haalbare strategie heb ik nog nergens gezien. Enkel Kate Raworth komt met haar donutmodel in de buurt, maar wat betekent het concreet?

VERSCHILLENDE ENERGIEBEHOEFTEN

Ten derde kan worden voortgeborduurd op die kleinere energiebehoeften. Ik kan zelf wel wat voorbeelden geven van zaken die we niet echt nodig hebben – pretparken, indoor skipistes, lichtreclame – maar wie ben ik?

Is het vanzelfsprekend dat we het met minder staal kunnen doen? Met minder cement? Er wordt vandaag terecht gewezen op de grote vervuiling door de chemische sector in de Antwerpse haven, maar worden daar producten gemaakt die we totaal niet nodig hebben? Ik weet het niet.

Bovendien weten we sinds de gele hesjes hoe het zit met de draagkracht voor ecologisch gedegen maatregelen. Het moet twintig jaar geleden zijn dat een ernstig ecologist me zei: 'Maatschappelijke draagkracht? Dat is mijn problem niet'. Tja, hoe doe je het dan? Is men bereid de energieslurpende bitcoins en andere artificiële intelligentie op te geven? Het zonder mobiele telefoons en computers te doen? Minder vliegen, wordt altijd gezegd, daar ben ik zelf helemaal geen voorstander van. Mensen hebben uiteenlopende behoeften en verlangens, maar ook dat wordt zelden in het debat gegooid.

Mensen hebben uiteenlopende behoeften en verlangens, maar dat wordt zelden in het debat gegooid.

En nog iets. De helft van de broeikasgassen komt door het verbruik van de 10% rijksten, terwijl de armste helft van de bevolking slechts 10% uitstoot. Aanpakken die rijken, stelt Holemans! Jawel, maar beseft men dat, mondiaal bekeken, zowat de hele Belgische bevolking tot die 10% behoort? Moet iedereen dan afzien van 'private luxe' om het 'publiek welzijn' te bevorderen? Dat is zeer wel mogelijk, maar nogmaals, hoe krijg je dit gedaan?

Ten slotte moet dat dorp toch weer vermeld worden. Zelf ben ik een boomer en heb mijn jeugd in een 'gemeenschap' doorgebracht. Ik wens dat niemand toe. Co-housing kan leuk zijn; communes waren dat na '68 ook, maar duurzaam waren ze niet. Hoe leg je dat uit aan de mensen?

Belangrijker is echter het feit dat de mondiale context volledig uit beeld blijft. Een ander economisch systeem? Hoe pak je de machtige financiële sector aan? De schuldenlast die de grondslag van het kapitalisme vormt?

Wat ik hoorde op de conferentie in Brussel en lees bij Holemans en De Zutter, zijn schitterende ideeën die dringend concrete uitwerking nodig hebben.

Wat ik hoorde op de conferentie in Brussel en lees bij Holemans, De Zutter of Jackson en andere Jason Hickels zijn schitterende ideeën die dringend concrete uitwerking nodig hebben en zeer zeker een politiek debat. Met 'minder minder minder' zal je geen mensen overtuigen. Waar blijft de strategie? Hoe ziet de wereld er uit die we nodig hebben? Moet dat niet klaar en duidelijk aan mensen worden uitgelegd? 'We hangen vast in een blind vooruitgangsgeloof', stelt Holemans. Dat mag zijn, maar zullen mensen volkomen vrijwillig een stap achteruit zetten? De tijd dringt. Er zijn té veel vragen die onder de mat geveegd worden.

• degrowth
• economie
• ecologie