De afgelopen tien jaar is de ongelijkheid in rijkdom sterk toegenomen.¹ Dit gebeurde dankzij neoliberaal beleid en het falen van overheden om geld en macht te herverdelen via progressieve belastingen. De recente explosie in rijkdom werd versterkt door het beleid van regeringen en centrale banken die na de financiële crisis van 2008 en sinds het begin van de Covid-pandemie biljoenen dollars aan overheidsgeld in de wereldeconomie injecteerden. Grote delen van de stimuleringspakketten werden in de financiële markten gestoken, waardoor de prijzen van activa omhoog gingen en daarmee het fortuin van de rijksten.² Hoewel overheden die het zich konden veroorloven er goed aan deden hun economieën door de crisis heen te helpen, deden ze onvoldoende om het ongelijk effect van bepaalde stimuleringsmaatregelen te remediëren.

Ondertussen is de situatie van de meerderheid van de wereldbevolking verslechterd. De oorlog in Oekraïne, de klimaatcrisis en de bevoorradingsketens die door de pandemie haperen hebben de voedsel- en energieprijzen tot ongekende hoogte opgedreven. De armsten in de wereld, die ongeveer twee derde van hun inkomen aan voedsel besteden, krijgen daardoor een nieuwe klap. Volgens het VN-ontwikkelingsprogramma zouden door de stijgende inflatie in het eerste halfjaar van 2022 zo'n 71 miljoen mensen in armoede zijn beland.³ Tegelijkertijd stak de rijkste 1% bijna twee derde van alle nieuwe rijkdom van de afgelopen 2 jaar in hun zak - bijna twee keer zoveel als de rest van de wereldbevolking.⁴ De rijksten dragen zo ook verder bij aan het vergroten van de klimaatcrisis: de rijkste 1% van de wereld veroorzaakt dubbel zoveel CO₂-uitstoot als de armste helft. 50% tot 70% van de CO₂-uitstoot van de rijksten is het gevolg van hun investeringen. Tegelijkertijd valt op dat hun investeringen in vervuilende industrieën zoals fossiele brandstoffen en cement dubbel zo hoog zijn als het gemiddelde van de Standard & Poor 500 index van 500 bedrijven met een grote marktkapitalisatie op de Amerikaanse beurs. Aangezien miljardairs grote belangen hebben in veel van 's werelds grootste en machtigste bedrijven, hebben ze ook de macht om de manier waarop deze bedrijven opereren en investeren te beïnvloeden.⁵

De rijkste 1% stak bijna twee derde van alle nieuwe rijkdom van de afgelopen 2 jaar in hun zak - bijna twee keer zoveel als de rest van de wereldbevolking.

In het verleden gaven wereldwijde crisissen meermaals aanleiding tot het verhogen van de belastingen voor de rijksten, zoals een uitzonderlijke vermogensbelasting na de Tweede Wereldoorlog in België. Maar na de pandemie zagen we geen gelijkaardige fiscale solidariteit. 95% van de landen heeft de belastingen op rijke mensen en bedrijven na de Covid-crisis niet verhoogd of zelfs verlaagd.⁶ Een minderheid van de landen is er wel in geslaagd de belastingen op de rijksten (tijdelijk) te verhogen. Een aantal Latijns-Amerikaanse landen voerden een vermogens-of een (eenmalige) solidariteitsbelasting in voor hun rijkste burgers.⁷ Dit zijn het soort herverdelingsmaatregelen die nodig zijn om de buitensporige rijkdom en macht van enkelen te beteugelen en de overheidsuitgaven voor velen te verhogen.

TAX ME IF YOU CAN

Volgens het zakentijdschrift Forbes waren er in 2022 2.668 miljardairs. De top 10 rijksten zijn allemaal mannen. De Verenigde Staten en China voeren die lijst aan, maar Europeanen moeten niet onderdoen, met de Fransman Bernard Arnault die wedijvert met Elon Musk voor de eerste plaats. De rijkste Belg, Eric Wittouck, duikt op op plaats 212. België wordt vaak gezien als een egalitair land, maar als we kijken naar de verdeling van de rijkdom onder de bevolking, zien we volgens recent onderzoek dat de top 1% van de Belgen bijna een kwart (24%) van de netto rijkdom van ons land bezit .⁸ Dit toont dat ook in België de rijkdom zeer ongelijk verdeeld is.

Waar de meeste mensen het grootste deel van hun inkomen verwerven via werk, halen de superrijken het grootste deel van hun inkomen uit de financiële waarde en stromen die het resultaat zijn van hun activa zoals onroerend goed, bedrijven en aandelen. Bijvoorbeeld, de 10 rijkste Amerikanen zijn ook oprichter, CEO of bestuurder van de grootste multinationals waaronder de techgiganten. Deze 10 bezitten meer dan 1.000 miljard dollar, voornamelijk in de vorm van aandelen in de bedrijven die ze controleren. Door rente, dividenden en waardestijgingen van het kapitaal dat ze bezitten, kunnen rijken inkomen verdienen zonder daar een grote inspanning voor te leveren. Hun inkomen wordt doorgaans tegen een veel lager tarief belast dan het loon van werknemers. Er zijn dan ook verschillende manieren voor de zeer rijken om niet hun eerlijke deel aan belastingen te betalen.

Achterpoortjes en fiscale vrijstellingen

Een element zijn de achterpoortjes en fiscale vrijstellingen waar de rijken gretig gebruik van maken.

Een eerste voorbeeld is dat rijken die activa bezitten, zoals een bedrijf en aandelen, belastingen proberen te vermijden op waardestijgingen van hun aandelen. Eén manier om dat te doen is door hun aandelen niet te verkopen, maar wanneer ze geld nodig hebben een lening aan te gaan met aandelen als onderpand voor die lening. Zo kunnen ze toch gebruik maken van de waarde van hun aandelen zonder ze te moeten verkopen. In 2022 kon Musk het sociale mediaplatform Twitter kopen in een 44 miljard dollar deal, waarbij hij onder meer zijn aandelen als onderpand gebruikte om te lenen.⁹

Een andere manier om een dergelijke meerwaardebelasting te vermijden, is door aandelen in een land te verkopen waar die niet of laag belast worden. In België, naast nog 5 andere EU-landen, worden de meerwaarden op de verkoop van aandelen niet belast.¹⁰ Zo werd Marc Coucke in één klap miljardair door zijn bedrijf OmegaPharma te verkopen zonder een cent belasting op de meerwaarde te betalen. In België bezit slechts 10% van de Belgen 80% van de aandelen.

Een ander voorbeeld is de erfbelasting. Veel landen in de wereld kennen geen dergelijke belasting,¹¹ terwijl successierechten net een doeltreffend herverdelingsinstrument zijn om te voorkomen dat rijkdom van generatie op generatie aan de handen van een elite blijft plakken. In België betaal je in principe wel erfenisbelasting, maar via fiscale planning valt die makkelijk te ontwijken voor de rijksten. Eén voorbeeld daarvan is het vermijden van successierechten door activa (vooral onroerend goed) in een vennootschap of stichting onder te brengen.

Belastingparadijzen

Ten tweede: de rijken maken schaamteloos gebruik van belastingparadijzen. Ze worden bijna uitsluitend gebruikt door de rijkste 0,01% ter wereld, waardoor ze ongeveer een kwart van hun belastingen ontduiken.¹² Omdat ze mobieler zijn, en omdat ze zich de hulp van juridische en fiscale adviseurs kunnen veroorloven, richten ze allerlei entiteiten en constructies op zoals vennootschappen en stichtingen, met activa, zoals een Zwitserse bankrekening, een villa in Italië, een renpaard in Monaco, … waarvan de uiteindelijke eigenaar, de werking en het doel geheim gehouden wordt. Een voorbeeld:De LuxLeaks toonden aan dat de De Spoelberch familie (mede-aandeelhouders van AB Inbev met Grégoire de Spoelberch als tweede rijkste Belg) 2 miljard euro via Ierland en Luxemburg verplaatsten, om minder belastingen te betalen. Uit de Panama Papers bleek dat dezelfde familie een reeks holdings in Panama bezat en in de SwissLeaks doken ze op met een offshore structuur op de Britse Maagdeneilanden.¹³

De LuxLeaks toonden aan dat de De Spoelberch familie 2 miljard euro via Ierland en Luxemburg verplaatsten, om minder belastingen te betalen.

De gewone sterveling kreeg toch een beetje inzage in deze parallelle offshore wereld via goede onderzoeksjournalistiek, die zich baseerde op datalekken of publieke toegankelijke registers in de EU met info over de ultieme begunstigde eigenaars van (bepaalde van) die structuren. Die laatste bron (EU UBO-registers) werd recent naar de vuilbak verwezen. In een arrest eind november 2022 haalde het Europees Hof van Justitie die cruciale fiscale transparantie tool onderuit. Het besluit van het Hof werpt ons terug in 'de donkere eeuwen van dirty money'. Het maakt dat het zo wel zorgeloos toeven is in belastingparadijzen zonder pottenkijkers.

Overheidssteun

En tot slot slagen sommige individuen erin hun rijkdom aan te dikken via overheidssteun. Elon Musk zijn bedrijf Tesla ontving tal van subsidies.¹⁴ Jeff Bezos ontving miljarden dollars aan subsidies voor zijn bedrijf Amazon.¹⁵ In België maakte Albert Frère er deel van zijn verdienmodel van. Het was de Belgische staat (en later het Waalse Gewest) die ingreep om de staalindustrie, die hij in eigendom had, te redden. In totaal gaf de overheid daar meer dan 200 miljard Belgische frank aan uit. Met die centen investeerde Albert Frère in verschillende Belgische paradepaardjes (Electrabel, GB, …) die hij later weer zou doorverkopen aan buitenlandse bedrijven.¹⁶

TAX US NOW!

Niet zo raar dus dat er heel wat voorstanders te vinden zijn van meer belastingen op vermogen. 73,9% van de Belgen is voorstander van een belasting op grote vermogens (van meer dan 1 miljoen euro, hoofdverblijfplaats niet meegerekend) om degenen die het zich kunnen veroorloven meer te laten bijdragen, volgens een recente IPSOS-peiling in opdracht van 11.11.11 en Knack.

Ook een groeiend clubje van miljardairs, vindt het zelf niet meer dan normaal dat ze meer belast zouden worden. De oproep van 150 patriotic millionaires tijdens het WEF in Davos in juni 2022 aan overheden luidde: 'Tax us, the rich, and tax us now'. Er zijn dan ook verschillende goede redenen waarom in alle samenlevingen grote vermogens meer belast moeten worden dan lagere inkomens en dat de belastingtarieven sterk moeten stijgen in verhouding tot inkomen en vermogen. In de Engelstalige literatuur spreekt men van de 'R's of tax': Redistribution, Revenue, Representation.

De eerste 'R', Redistribution: een herverdelend belastingstelsel kan een sleutelrol spelen bij het rechtstreeks verminderen van ongelijkheid. Er zijn verschillende manieren waarop vermogen belast kan worden om de nodige herverdeling te realiseren. Een eerste is het globaliseren van inkomen waarbij inkomen uit arbeid en kapitaal samen wordt belast tegen progressieve tarieven met een hoog marginaal tarief (bijvoorbeeld 75%) voor de hoogste inkomensgroepen. Dergelijk marginaal tarief voor de rijksten was tot 1980 nog in voege in het Verenigd Koninkrijk. Tot het begin van de jaren 1960 bedroeg het marginaal tarief op de hoogste schijf in de Verenigde Staten zelfs nog 90%.¹⁷ Een tweede cruciale vorm van belasting op vermogen, zijn hoge belastingen op meerwaarden en dividenden. Die laatste kan bedrijven er toe aan zetten om in plaats van de al volle zakken van aandeelhouders verder te vullen, zoals vandaag bijvoorbeeld in de voedsel- en energiesector, te investeren in betere arbeidsvoorwaarden en groene technologieën. Ten derde, is er nood aan sterke progressieve successie-, grond- en eigendomsbelastingen, om het speelveld gelijk te trekken en de groei van een aristocratische klasse te voorkomen.

De tweede 'R', Revenue: inkomsten genereren, die overheden kunnen besteden aan publieke diensten en beleid voor meer duurzame samenlevingen. In de huidige koopkrachtcrisis vormt een belasting op vermogen een cruciale inkomstenbron om burgers die het zwaarst getroffen worden door prijsinflatie te ondersteunen en zonder bezuinigingsmaatregelen te moeten nemen en het economisch herstel niet te ondermijnen. Het gedachte-experiment van een jaarlijkse progressieve vermogensbelasting voor de allerrijksten op mondiaal niveau zou 2.520 miljard dollar opleveren.¹⁸ Tegelijkertijd kunnen dergelijke belastingen inkomsten genereren om lage-inkomenslanden te ondersteunen in klimaatgerelateerde uitdagingen van humanitaire crises tot klimaataanpassing.

Het gedachte-experiment van een jaarlijkse progressieve vermogensbelasting voor de allerrijksten op mondiaal niveau zou 2.520 miljard dollar opleveren.

De derde 'R', Representation: nog een belangrijke reden om rijkdom meer te belasten, is het verminderen van de onrechtmatige invloed die individuen dankzij hun buitensporige economische en financiële macht op de samenleving weten uit te oefenen. In de Verenigde Staten heeft een handvol miljardairs – onder wie Jeff Bezos, Michael Bloomberg en Rupert Murdoch – een groot deel van de Amerikaanse nieuwsindustrie in handen.¹⁹ Elon Musk is ondertussen eigenaar van Twitter. Een aanzienlijk deel van de Mexicaanse media is in handen van de rijkste man van het land, Carlos Slim. De concentratie van media-eigendom in de handen van enkele superrijken geeft hen de macht om de voorwaarden van het politieke debat te beïnvloeden en progressieve hervormingen aan te vechten. Degelijke belastingen op vermogen moeten helpen de politieke machtsgreep van de rijksten te breken.

Het onevenwicht in wie impact heeft op beleid vinden we ook terug in de besluitvorming rond belastingmaatregelen zelf. Lagere inkomenslanden trachten de onderhandelingen over internationale taxatie onder te brengen binnen de VN, omdat hun stem niet voldoende gehoord wordt in het forum binnen de OESO waar de discussies momenteel plaatsvinden. De Algemene Vergadering van de VN nam eind november unaniem een resolutie aan die de VN de opdracht geeft koers te zetten naar een leidende rol op het gebied van wereldwijde belastingen. De eerste hoopgevende signalen dat er mogelijk iets aan het verschuiven is als het aankomt op 'no taxation without representation'?

VOETNOTEN

1. Credit Suisse (20/09/2022). Press release: Global Wealth Report 2022– Record wealth growth in 2021 tapered by challenging 2022 market environment.↑
2. Oxfam (2022). Oxfam Media Brief: Profiting From Pain.↑
3. UNDP. (7/7/2022.). Global cost-of-living crisis catalyzed by war in Ukraine sending tens of millions into poverty, warns UN Development Programme.↑
4. Oxfam (2023). Survival of the richtest.↑
5. Oxfam (2022). Carbon billionaires: The investment emissions of the world's richest people.↑
6. Oxfam (11/10/2022). New index shows governments worldwide stoked an inequality explosion during COVID-19 pandemic.↑
7. Latindadd (2021). Impuestos a la riqueza y grandes fortunas en America Latina.↑
8. Apostel, A. & O' Neill D. (2021). A one-off wealth tax for Belgium: Revenue potential, distributional impact, and environmental effects. Ecological Economics, 196.↑
9. Jin, H.. & Oguh, C. (2022). Explainer: How Elon Musk funded the $44 billion Twitter deal. Reuters, 28/10/2022.↑
10. Enache, C. (2022). Capital Gains Tax Rates in Europe. Tax Foundation, 8/3/2022.↑
11. pwc. (2022) Quick charts. Inheritance and gift tax rates↑
12. Alstadsæter, A., Johannesen, N. & Zucman, G. (2018). Tax Evasion and Inequality. American Economic Review 2019, 109(6): 2073–2103.↑
13. Zie o.a.: Counasse, X. (2014). Quand les de Spoelberch s'envolent vers Gibraltar.Le Soir; Bové, L. (2016). Rijkste Belgische familie de Spoelberch duikt op in Panama Papers.De Tijd; Clerix, K. (2016). De Panamese offshores van Belgiës rijkste familie. MO*.↑
14. McFarland, M. (2021). Elon Musk doubles down on ending subsidies as competitors reap more benefits.CNN Business, 7/12/2021.↑
15. Goodman, J. (2018) Amazon Is Getting at Least $1.7 Billion to Come to Queens. Now Comes the Fight Over Whether It's Worth It. The New York Times, 13/11/2018.↑
16. Houben, H. & Petitjean, O. (2018). Albert Frère et le Groupe Bruxelles Lambert - La véritable histoire d'un 'capitaine d'industrie'.Mirador, 5/12/2018.↑
17. McCarthy, N. (2021). Taxing The Rich: The Evolution Of America's Marginal Income Tax Rate [Infographic]. Forbes, 26/04/2021.↑
18. 'Met een progressieve tariefstructuur: 2% belasting op vermogen boven de 5 miljoen dollar; 3% op vermogen boven de 50 miljoen dollar; 5% op vermogen boven de 1 miljard dollar.' Patriotic Millionaires et al. (2022). Factsheet Report: Taxing Extreme Wealth An annual tax on the world's multi-millionaires and billionaires: What it would raise and what it could pay for.↑
19. Vinton, K. (2016).These 15 billionaires own america's news media companies. Forbes, 1/06/2016.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 1 (januari), pagina 62 tot 67

• 1%
• vermogensongelijkheid
• fiscaliteit