"Internationale solidariteit is meer dan ooit nodig", stelt Els Hertogen. "Honger en armoede waren voordien natuurlijk ook al een uitdaging, maar door de Covid-crisis en de klimaatcrisis gaat het nu echt mis. Daar komt nog eens de oorlog in Oekraïne bij, waardoor wereldwijd 250 miljoen mensen extra in extreme armoede worden geduwd. Bijna 40 landen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten importeren minstens de helft van hun graan uit Rusland en Oekraïne. Benin en Somalië zijn volledig afhankelijk van hen."

Niet verwonderlijk titelde 11.11.11 zijn recente Trendrapport 2022: Van crisis is naar crisis. Ziekte, oorlog, klimaatverandering en honger: als vier ruiters van de apocalyps geselen ze vandaag de mensheid en vagen ze jaren van vooruitgangswinst weg. Deze vier gelijktijdige crisissen zetten onze planeet onder hoogspanning. Deze vaststelling noopte de regering-De Croo echter niet om een versnelling hoger te schakelen inzake ontwikkelingssamenwerking. In de federale begroting voor 2023 en 2024 werd een schamele 20 miljoen extra per jaar ingeschreven. "Het is pijnlijk te zien hoe de regering-De Croo naar de eigen navel staart. Op dit kritieke moment terugplooien onder de eigen kerktoren is een complete miskenning van wat er op internationaal vlak gebeurt."

Een grote teleurstelling?

"Eerder dit jaar stelde minister van ontwikkelingssamenwerking, Meryame Kitir, meermaals expliciet dat deze regering voor een trendbreuk zou zorgen in de begroting. In het regeerakkoord stond ook het voornemen van een groeipad richting 0,7% tegen 2030. 20 miljoen extra per jaar voor ontwikkelingssamenwerking is geen trendbreuk, maar de facto een achteruitgang. Om een stap richting 0,7% te zetten, was er jaarlijks 250 miljoen extra nodig. En om louter en alleen de inflatie voor de werking van ngo's te dekken, was 42 miljoen extra nodig. Met die 20 miljoen extra kunnen de ngo's hun huidige werking zelfs niet op dezelfde manier verderzetten."

Waarom is het pad naar de beloofde trendbreuk verlaten?

"Een manifest gebrek aan politieke wil bij sommige partijen. Zo pleitte MR er openlijk voor om te besparen op Ontwikkelingssamenwerking. Waardoor de status quo door sommige partijen als een overwinning geframed wordt. Maar wij zien toch vooral dat dit groeipad onvoldoende serieus werd genomen, onvoldoende werd voorbereid op voorhand en dan tijdens de onderhandelingsnacht het gelag moest betalen voor andere politieke prioriteiten. Het is alleszins duidelijk dat premier De Croo – nochtans minister van Ontwikkelingssamenwerking in het verleden – geen voortrekkersrol heeft opgenomen. Integendeel. We kijken naar de voltallige regering als verantwoordelijke voor het niet waarmaken van de beloofde trendbreuk."

We kijken naar de voltallige regering als verantwoordelijke voor het niet waarmaken van de beloofde trendbreuk.

Wat is uw bilan van minister Kitir, die nu voor onbepaalde tijd out is?

"Inhoudelijk positief. Haar speerpunten waren anders dan die van De Croo. Ze had aandacht voor sociale bescherming, gezondheidszorg, publieke diensten, mensenrechtenactivisten. Daar stonden wij achter. Kitir was ook authentiek. Ze rammelde in de diplomatieke geplogenheden. Op bezoek bij een partnerland stond ze erop de lokale bevolking écht te kunnen spreken of om een nacht door te brengen in een opvanghuis. Kitir sprak zich ook sterk uit voor de tijdelijke opheffing van de patenten van de Covid-vaccins. Iets waar 63% van de Belgen ook voorstander van is. Maar ook hier volgde de regering haar niet. Hopelijk kan zij er de komende periode als minister toch nog voor zorgen dat enkele van haar engagementen effectief kunnen worden hardgemaakt."

Na de begroting stelde Kitir dat België een betrouwbare partner blijft voor de internationale gemeenschap. Akkoord?

"Op budgettair vlak alvast niet. Al zien we ook in andere landen een negatieve trend; zelfs Zweden laat nu de 1% los. Wel positief is dat de Belgische ontwikkelingssamenwerking blijft kiezen voor samenwerking met fragiele staten, daar waar andere landen wegtrekken."

Volgens het Trendrapport 2022 van 11.11.11 zetten vier gelijktijdige crisissen onze planeet nu onder spanning.

"Vier ruiters van de apocalyps – ziekte, oorlog, klimaatverandering en honger – zorgen voor een perfecte storm. We zijn meer dan ooit verbonden, maar minder dan ooit solidair. De pandemie zorgde voor veel leed in zowel hoge als lage inkomenslanden. De klimaatcrisis zorgt voor overstromingen in Pepinster en Pakistan. De oorlog in Oekraïne zorgt voor hoge energieprijzen hier en hoge voedselprijzen elders.

Deze crisissen lijken ons nu te overspoelen, maar ze zijn helemaal niet zo onvoorspelbaar. We hebben te weinig gedaan om deze situatie te vermijden. De zwarte olifanten in de kamer groeiden uit tot zwarte zwanen. Nu moeten we fundamentele keuzes maken. Om rechtvaardigheid te creëren, maar ook uit zelfbehoud. Het is geen idealisme, maar noodzaak. Ons lot is onlosmakelijk met elkaar verbonden. Al kunnen wij de gevolgen van deze crisissen nog wel opvangen en kunnen ze dat elders niet."

We zitten in dezelfde storm, maar niet in hetzelfde schuitje?

"Europa kan zich aanpassen aan de klimaatopwarming, andere continenten zullen niet meer leefbaar zijn. Nederland en Bangladesh liggen op dezelfde hoogte tegenover de zeespiegel. Nederland trekt de volgende 15 jaar 25 miljard euro uit voor de natuurcrisis en de landbouwtransitie. In Bangladesh moet de bevolking zelf zandzakjes leggen.

De klimaatcrisis is niet alleen een verhaal van ongelijkheid, maar ook van klimaatónrecht. Tussen 1990 en 2015 waren de 10% rijksten in de wereld verantwoordelijk voor meer dan 50% van de globale uitstoot van broeikasgassen. Afgelopen zomer liep Pakistan onder water, terwijl het land voor slechts 0,28% van de broeikasgassen verantwoordelijk is. Logisch dat de Pakistaanse bevolking boos is en wil dat de rest van de wereld financieel over de brug komt."

Welke akkoorden zijn er op vlak van klimaatfinanciering reeds afgesproken?

"Er is het engagement om vanaf 2020 jaarlijks 100 miljard dollar vrij te maken om de lage inkomenslanden te ondersteunen, zowel om minder uit te stoten als om de gevolgen van klimaatopwarming op te vangen. Die belofte is helaas nog altijd niet waargemaakt. Volgens formele cijfers werd tot nog toe 70 miljard dollar vrijgemaakt. Maar volgens Oxfam, die er alle dubbeltellingen uithaalde, gaat het over slechts 20 miljard dollar.

Ook problematisch is dat de middelen vaak worden besteed via grote internationale instellingen, of grote projecten zoals infrastructuur of het aanleggen van grote energieparken. De huidige klimaatfinanciering komt slechts voor één vijfde terecht bij de minst ontwikkelde landen. En al zeer zelden bij de lokale gemeenschappen. In Zambia is 80% van de mensen niet aangesloten op een energienet."

Hoe zijn uw verwachtingen voor de Klimaattop COP27?

"Groot, zoals altijd. Op de vorige COP werd de doelstelling van 1,5° graden herbevestigd, deze COP moet dat concreet maken. Ook moeten we het engagement van 100 miljard euro klimaatfinanciering waarmaken. Concreet vragen wij dat België jaarlijks 500 miljoen euro jaarlijks vrijmaakt, nu is dat jaarlijks 135 miljoen. 500 miljoen lijkt veel, maar weet dat België jaarlijks 13 miljard uitgeeft aan directe en indirecte subsidies voor fossiele brandstoffen. Ook moet dwingender gehoor worden gegeven aan de stem van inheemse bevolking uit lagere inkomenslanden. De vorige COP was schrijnend. Hun vertegenwoordigers mochten, netjes opgetooid en goed voorbereid, op het podium staan, maar werden niet aanzien als geloofwaardige gesprekspartners. Er gaan bij hen steeds meer stemmen op om niet meer deel te nemen aan de COP."

500 miljoen voor klimaatfinanciering lijkt veel, maar weet dat België jaarlijks 13 miljard uitgeeft aan subsidies voor fossiele brandstoffen.

Begrijpelijk, maar wat is het alternatief?

"Sowieso heb je een internationaal forum nodig hebt, dat klopt. Het probleem is niet alleen de herverdeling van middelen, maar vooral van macht. Tijdens de discussie over de Covid-patenten zag je in de Wereldhandelsorganisatie even een andere blokvorming ontstaan, maar Europa wist dat tegen te houden."

Ook in het dossier van de schulden zit weinig beweging. Die hangen nochtans als een molensteen om de nek van veel lage inkomenslanden.

"Er waren de voorbije jaren wel wat initiatieven om de schuldenlast draaglijker te maken, maar die schoten hun doel voorbij. Het Debt Service Suspension Initiative van de G20, een pauze tussen mei 2020 en december 2021 in de afbetaling van de schulden, sloeg op nog geen 2% van de terugbetalingen die lage inkomenslanden verschuldigd waren. Het is een peulschil. In Senegal, dat kampt met droogte en honger, besteedt de regering meer dan drie kwart van haar bbp aan de aflossing van buitenlandse schulden. Geld dat ze niet kan investeren in voedselproductie en openbare diensten."

Wat is de oplossing? Gewoon alle schulden kwijtschelden?

"Zoals de keizers en koningen vroeger, toen ze aan de macht kwamen (lacht). Met de boodschap: blanco blad. Ik hou wel van die gedachte. Illegitiem opgebouwde schulden moeten sowieso worden kwijtgescholden. Maar we moeten ook het debat durven voeren over wat de waarde van die schulden nog is en wat het verlies voor ons zou zijn als we die vanuit een solidariteitsgedachte zouden kwijtschelden. Maar ik maak me geen illusies: zelfs tijdens de Covid-pandemie werd dat niet echt ter harte genomen. Het gedeelde lot van de pandemie leidde niet tot meer internationale solidariteit."

Ook op de private sector moeten we niet rekenen, zo bleek. De farmareuzen zagen de pandemie vooral als een opportuniteit om grote winsten te maken.

"Ik hoor vaak de opmerking dat je niet van een bedrijf kan verwachten dat het denkt in functie van het algemeen belang. Toch wel. Waarom kan elke vaccin-producent niet meer zijn zoals Volvo? In 1959 vond de Zweedse Volvo-ingenieur, Nils Bohlin, de driepuntsgordel uit. Een vondst die tegelijk logisch en knap was, perfect afgestemde op de lichaam de inzittende. Volvo zette het patent onmiddellijk ter beschikking van alle andere autofabrikanten. De uitvinding heeft sindsdien honderdduizenden levens gered en miljoenen letsels voorkomen. Farmagiganten Pfizer, Moderna of AstraZeneca kunnen er nog wat van leren."

Waarom kan elke vaccin-producent niet meer zijn zoals Volvo?

Ontwikkelingssamenwerking is maar een kleine hefboom. Moeten niet vooral stappen worden gezet op vlak van internationale fiscaliteit?

"In een ideale wereld hebben we een globaal register van activa en een betere uitwisseling van financiële gegevens. Ook een unitaire taxatie, wereldwijd of ten minste op EU-schaal, zou goed zijn. Dat zal allemaal niet voor morgen zijn. Het gaat traag, maar je moet blijven knokken. Toen we 25 jaar geleden voor de Tobin Taks (een minieme belasting op beurstransacties, wv) pleitten, werd met ons gelachen. We geloofden zogezegd in sprookjes. Vandaag wordt die vraag niet meer als absurd gezien."

Hoe zorgen we ervoor dat stemmen die vandaag weinig doorwegen op het beleid meer macht krijgen?

"Hier speelt het Belgische en internationale middenveld een cruciale rol. Ik zie het middenveld als een speelveld tussen politiek, burgers en economische actoren, waar mensen krachten bundelen en elkaars stem versterken. De geschiedenis toont aan dat verandering er enkel komt na druk van onderuit. Denk aan de arbeidersbeweging of de vrouwenbeweging."

Voelt 11.11.11 de facturencrisis bij de fondsenwerving?

"Dat zullen we pas weten na onze campagne van dit najaar. Maar, meer algemeen, is aandacht vragen voor internationale solidariteit vandaag een pak moeilijker dan 10 jaar geleden. Het is knokken om een opinie in de krant te krijgen, of op radio of tv aan bod te komen. Zeker omdat de media steeds meer aandacht geven aan de luidste roepers op sociale media."

Aandacht vragen voor internationale solidariteit is vandaag een pak moeilijker dan 10 jaar geleden.

11.11.11 is toch ook actief op sociale media?

"Wij hebben niet de financiële capaciteiten, maar ook niet de mindset om onze boodschap op een simplistische manier te verspreiden. Sociale media dagen onze werking uit. Ze botsen met waar wij voor staan: de dialoog aangaan met verschillende partners. Ook fake news is een grote moeilijkheid. Het is sowieso al niet evident om van mening te verschillen, maar vandaag moet je eerst nog strijden tegen al het fake news vooraleer tot de dialoog te komen."

Voelen dat je minder op de politieke agenda weegt, is een sombere vaststelling.

"De context is niet evident om de boodschap van internationale solidariteit naar boven te krijgen. Maar het positieve is dat we merken dat ons verhaal aanslaat als we de tijd krijgen om het te vertellen. Veel mensen liggen wakker van internationale solidariteit. Dat sterkt ons. Crisistijd brengt onzekerheid met zich mee, maar wakkert ook de strijdkracht aan."

Is ontwikkelingssamenwerking links?

"Wat willen de concepten links en rechts nog zeggen? Er zijn socio-economische, identitaire en wellicht nog andere breuklijnen. Voor mij gaat ontwikkelingssamenwerking over het waarmaken van mensenrechten. En dat is niet links of rechts. De discussie over hoe we de middelen verdelen, en wat daarvoor de beste hefbomen zijn, is wel politiek. Dan zal De Croo zeggen dat we vooral de private sector moeten ondersteunen en Kitir de publieke diensten. Laat ons daarover discussiëren."

En verder de gedeelde belangen tussen Noord en Zuid blijven aantonen?

"Voila. De gele hesjes die hier vechten tegen hoge brandstofprijzen en de 'gele' hesjes in Peru die zich verzetten tegenover mijnbouwbedrijven bedoeld voor de batterijen van onze transitie, voeren één en dezelfde strijd. Ons belang is gedeeld. Onlangs bracht de Keniaanse klimaatactiviste, Elizabeth Wathuti, een bezoek aan Pepinster en Trooz. Daar kwamen VRT en VTM wel op af. We zijn meer dan ooit verbonden, en dat moeten we blijvend onder de aandacht brengen."

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 9 (november), pagina 28 tot 33

• solidariteit
• ontwikkelingssamenwerking
• crisis