SAAMO, voorheen Samenlevingsopbouw, werkt al meer dan 20 jaar rond energiearmoede. Wanneer leef je in energiearmoede? Als er ofwel te weinig geld is om de facturen te betalen, ofwel als je zo veel op energie bespaart dat je niet meer menswaardig kan leven. Energiearmoede is niet nieuw. Maar de energiecrisis zorgt ervoor dat deze winter zoveel meer mensen energiearmoede zullen ervaren. Als opbouwwerker horen we al jaren van mensen hoe dat voelt:

• 'We slapen met het hele gezin in de living tijdens de winter'.
• 'Ik verwarm slechts tot 16°C'.
• 'Het waakvlammetje van de kachel geeft voldoende warmte'.
• 'Ik neem 1x per week een bad om mijn haren te wassen. De andere dagen was ik me aan de lavabo'.
• 'Ik heb een petroleumvuurtje in huis en ik weet dat het ongezond is'.
• 'Nee, ik zet de ramen niet open om te verluchten. Dan verlies ik te veel warmte'.
• 'Het is makkelijker om een boterham te laten dan in de kou moeten te zitten'.
• 'Ik zet enkel 's avonds of wanneer er bezoek komt eventjes de verwarming op'.

Wat nu gebeurt met de energiecrisis is werkelijk ongezien en hallucinant. Mensen zijn in paniek of slapen niet van de onzekerheid. 'Mag ik me ook verwachten aan een jaarafrekening van duizenden euros'?

Wie in 2022 er nog niet in is geslaagd om in een energiezuinige woning te wonen – en dat is de meerderheid van de Vlamingen – is nauwelijks beschermd tegen een energiecrisis van deze omvang. De hoge voorschotten zorgen ervoor dat het besteedbaar budget of de spaarcenten bij gezinnen smelt als sneeuw voor de zon. Steeds meer mensen zullen in een schuldenproblematiek tuimelen omwille van energie, nochtans een basisrecht.

Niet alleen bij de opbouwwerkers van SAAMO, maar ook bij de maatschappelijk werkers van het OCMW ligt de druk hoog. Er komt iets op hen af waar velen onzeker, of angstig, op reageren. We mogen niet vergeten dat dit de derde crisis is op korte tijd. Welke adviezen kan je als maatschappelijk werker nog geven, als je jezelf zo onzeker voelt? Niemand wil een cliënt op kosten jagen door verkeerd advies te geven. Terwijl we net paraat moeten staan als we willen dat de maatschappelijk kwetsbare gezinnen zo goed als mogelijk deze crisis doorkomen.

Word ik er moedeloos van? Soms wel. Maar we moeten de signalen blijven opvangen en doorseinen naar het beleid, samen met de mensen. Dat is de taak van een opbouwwerker. We moeten blijven aantonen hoe hard deze energiecrisis weegt bij vooral de 40% laagste inkomens. Onze aandacht gaat in de eerste plaats naar de groep die recht heeft op het sociaal tarief. Maar we hebben ook aandacht voor werkende alleenstaanden, al dan niet met gezinslast, die momenteel de volle commerciële marktprijs betalen. Of voor gezinnen in collectieve schuldenregeling, een groep die trouwens vaak wordt vergeten in de wetgeving.

Als de prijzen niet zakken, zal de schuldenindustrie straks op volle toeren gaan draaien.

Er bestaat geen twijfel over: als de prijzen niet zakken, zal de schuldenindustrie straks op volle toeren gaan draaien. Voor menig gezinnen zal het de eerste keer zijn dat ze kennismaken met het leven in schulden. Dat levert enorm veel stress op. Je staat ermee op en je gaat ermee slapen. Het beheerst een groot deel van je dagelijks leven. Het zorgt voor onzekerheid en raakt aan een menswaardig leven.

We moeten bescherming bieden tegen een crisis als deze. Proactief werken en mensen structureel helpen. Naast het sociaal tarief, is een energiezuinige woning de grootste bescherming tegen de ongeziene prijzen. Daarom moet de hamvraag van het beleid zijn: hoe krijgen we álle gezinnen – en dus ook maatschappelijk kwetsbare gezinnen – in energiezuinige woningen tegen 2050?

Deze vraag stond centraal toen we – nog voor de energiecrisis – werkten aan het project 'De klimaatstem van MIA'. We bekeken samen met deelnemers met armoede-ervaring de klimaattransitie door de armoedebril. Hier is nood aan. Want we merken dat beleidsmakers, middenvelders of milieuorganisaties oprecht willen dat de transitie sociaal is. Maar vanaf het moment dat we vragen hoe ze dat willen doen, wordt het stil.

Samen met de deelnemers – we noemden ze de Experten – maakten we eerst de algemene denkoefening over de transitie. Vervolgens bogen we ons, vertrekkend vanuit de armoedebril, over de vraag: 'hoe denk ik dat ik sneller in een energiezuinige woning geraak?' De voorstellen richtten zich op de drie woonmarkten (sociale huur, laagste segment private huur en laagste segment eigendomsmarkt) en vertrokken veelal vanuit klassieke maatregelen. De Experten gaven ook duidelijk aan: 'Overheid, help ons. Want op ons eentje geraken we niet op de trein van de energietransitie'.

'Overheid, help ons. Want op ons eentje geraken we niet op de trein van de energietransitie'.

Eén maatregel zet ik graag in de verf. Want de overheid kan helpen met een oerdegelijke, klassieke maatregel: de sociale woning. Sociale huisvesting mist haar doel niet als armoedebestrijdingsmaatregel, integendeel. Door de betaalbaarheid en de woonzekerheid kan het armoederisico dalen met 40%. Het is een graag geziene verlichting van de vele kopzorgen die mensen op de private huurmarkt voelen. Het is daarnaast ook een maatregel tegen energiearmoede. Een kwaliteitsvolle, goed geïsoleerde woning zal minder energie verliezen en dus zullen de energiefacturen lager zijn. Op lange termijn biedt het mensen in een precaire situatie een warmere en betaalbare woonst.

En, als laatste, moeten we een energiezuinige sociale woning zien als de sociaalrechtvaardige klimaatregel met de grootste impact op de maatschappelijk kwetsbare gezinnen zelf. Onze sociale huisvestingsmaatschappijen zijn uitermate capabel om in een groot aantal goed geïsoleerde nieuwbouwwoningen te voorzien en diepgaande energierenovaties uit te voeren. Expertise die onderbenut wordt in functie van de klimaatdoelstellingen van 2050.

We beseffen dat de problemen niet op een-twee-drie zijn opgelost. Maar het zou net sociaal zijn hier keihard op in te zetten.

Ronny, een deelnemer van de Klimaatstem van MIA, getuigde over zijn parcours op de private huurmarkt. Je kent het wel: hoge huurprijzen, slechte woningkwaliteit en hoge energiefacturen, met kopzorgen als gevolg. Tot hij het verlossend telefoontje kreeg van de huisvestingsmaatschappij. Hij mocht verhuizen naar een nieuwbouwappartement. Ik hoor het hem zeggen: 'Ik heb precies de lotto gewonnen'. En dat klopt ook. Want ondanks zijn laag inkomen kan hij menswaardig leven. De huur is aangepast aan zijn inkomen, en de energiefacturen zijn betaalbaar omwille van de energiezuinige woning en het sociaal tarief. Omwille van zijn goede woonsituatie is Ronny vandaag beschermd tegen deze energiecrisis. Hij is geraakt waar we met z'n allen tegen 2050 – en liefst vroeger – moeten geraken.

Ik hoor het Ronny nog zeggen na het telefoontje van de huisvestingsmaatschappij: 'Ik heb precies de lotto gewonnen'.

Lieve lezer (beleidsmaker, middenvelder of wie dan ook), dit is waar we naartoe moeten. Wij, opbouwwerkers, pogen de wooncrisis en het tekort aan sociale woningen al jaren op de agenda te zetten. Laten we er ook een klimaatsausje over doen. Mag ik vragen om een energiezuinige sociale woning voortaan als een armoedebestrijdingsmaatregel én tegelijk als een sociaal rechtvaardige klimaatmaatregel te zien?

• energiearmoede
• armoede
• energie