We beleven de grootste energiecrisis sinds de jaren 1970. De energieschok is het gevolg van een perfecte storm. Het begon met de naschokken van de pandemie. Door het snelle post-corona economisch herstel steeg de energievraag enorm snel in 2021 terwijl het aanbod moeite had om te volgen, bijvoorbeeld omwille van uitgestelde onderhoudswerkzaamheden aan gasvelden, pijpleidingen en elektriciteitscentrales.

Daarbovenop kwamen dan nog uitzonderlijke weerfenomenen, gelinkt aan klimaatverandering. De afgelopen zomers waren ontzettend droog en heet. Dat had verstrekkende gevolgen voor de elektriciteitsproductie in Europa, van Noorse waterkrachtcentrales (verminderde regenval), over Franse kerncentrales (onvoldoende koelwater), tot Duitse steenkoolcentrales (bevoorradingsproblemen door lage waterstanden op de Rijn).

Alsof dat nog niet genoeg was, zonk de Franse nucleaire sector weg in een diepe crisis. Vanaf eind 2021 werden corrosieproblemen vastgesteld bij een aantal reactoren. Tegen april 2022 was meer dan de helft van het Franse nucleaire park offline. Op dit moment werken nog steeds slechts 28 van de 56 reactoren. Daar waar Frankrijk in juli 2021 nog bijna 20% van zijn elektriciteitsproductie kon exporteren, moest het een jaar later 12% van zijn stroombehoeften importeren (nota bene uit Duitsland en België, twee landen die een – gedeeltelijke – kernuitstap nastreven).

Maar veruit de belangrijkste oorzaak was de Russische manipulatie van zijn gasexporten. Die manipulatie begon reeds lang voor de invasie en leest als een tragedie in vier bedrijven.

RUSSISCHE GASMANIPULATIES

De eerste fase begon in maart 2021. Op het moment dat Rusland troepen begon op te bouwen langs de grenzen van Oekraïne, begon Gazprom minder gas op te slaan in zijn ondergrondse reserves in Europa. Omdat de gasvraag hoger is in de winter dan in de zomer, leggen we tijdens de zomermaanden een voorraad aan. Een aantal van die opslagplaatsen in Duitsland, Nederland en Oostenrijk waren tot voor kort in handen van Gazprom. Maar terwijl de andere opslagplaatsen in Europa werden gevuld, bleven de Gazpromsites grotendeels leeg. Daardoor moesten we het verwarmingsseizoen van 2021 ingaan met historisch lage reserves.

De tweede fase begon in het najaar van 2021. Ondanks de stijgende gasprijzen weigerde Gazprom extra gas te verkopen bovenop de volumes die het contractueel verplicht was te leveren aan Europa. Nochtans had het dat de voorgaande jaren altijd gedaan en zou die verkoop door de hoge prijzen bijzonder lucratief zijn geweest. Het gevolg was dat de Russische gasexporten naar Europa een kwart lager waren in het laatste kwartaal van 2021 vergeleken met een jaar eerder. Het zorgde voor de eerste prijsopstoten en katapulteerde de energiecrisis naar de top van de politieke agenda.

De derde fase vond enkele weken na de invasie plaats. Vanaf april eiste Rusland dat er voor zijn gas betaald zou worden in roebel. Europese bedrijven die niet plooiden voor de Russische eis kregen de rekening gepresenteerd. De kraan werd achtereenvolgens dichtgedraaid naar Bulgarije, Polen, Finland, Nederland, Denemarken en Letland.

De vierde fase ging midden juni van start en trof de landen die wel in roebel betaalden. De Nordstream 1 pijpleiding via de Baltische Zee viel eerst terug op slechts 40% van zijn capaciteit in juni, vervolgens op 20% in juli, om ten slotte volledig en voor onbepaalde duur te worden stilgelegd op 2 september. Volgens Gazprom zijn er technische problemen met de turbines en verhinderen Westerse sancties het onderhoud of de reparatie ervan, maar dat argument neemt niemand serieus.

LNG TO THE RESCUE

Het Russische aandeel in de Europese gasvoorziening is inmiddels teruggevallen van 40% vorig jaar naar slechts 9%. Op dit moment levert Gazprom nog via twee routes: Oekraïne en Turkije. Het is niet zeker hoe lang die leveranties nog zullen doorgaan. Noorwegen is onze belangrijkste leverancier geworden met een aandeel van 29%, maar zit aan zijn plafond. Nóg belangrijker is LNG, inmiddels goed voor 36% van onze bevoorrading.¹ Het grootste deel van die LNG komt uit de Verenigde Staten.

De Amerikanen voeren sinds juni meer aardgas per schip naar Europa dan Rusland via pijplijn.² Er werd in Europa vaak geringschattend gedaan over Donald Trump. Meestal terecht, maar op één punt had hij wel gelijk: door mee te stappen in het Nordstream 2 verhaal met Rusland, en de NAVO-doelstellingen inzake defensie-uitgaven naast zich neer te leggen, ondermijnde Duitsland zijn eigen veiligheid en die van Europa. Zelfs Trumps opschepperige leuze 'molecules of freedom' – zijn omschrijving van de Amerikaanse LNG exporten – klinken nu toch wel iets anders in de oren dan toen. Vorige winter zijn we gered door een armada aan Amerikaanse LNG schepen die koers zette richting Europa, en ook door de milde temperaturen. In Ukkel was de dagtemperatuur op de eerste dag van dit jaar 14,3°C, de warmste 1 januari ooit. We gaan natuurlijk niet elk jaar zoveel geluk hebben. En inmiddels zijn de Russische gasexporten met 75% gedaald.³

Eén van de weinige lichtpunten is dat we er in Europa deze zomer beter in geslaagd zijn onze voorraden te vullen voor komende winter.

Eén van de weinige lichtpunten is dat we er in Europa deze zomer beter in geslaagd zijn onze voorraden te vullen voor komende winter. Momenteel zijn deze voorraden voor 84% gevuld, tegenover een vullingsgraad van 70% exact een jaar geleden.⁴ Maar er zijn nog grote verschillen tussen lidstaten. Oostenrijk, bijvoorbeeld, zit pas op een vullingsgraad van 70%.⁵ Bovendien waarschuwt het IEA dat de EU tekorten en rantsoenering riskeert tegen het einde van de winter, zelfs als de voorraden tot 90% gevuld raken, indien Rusland vanaf 1 oktober de kraan volledig zou dichtdraaien.⁶

Ander lichtpunt: er komt nieuwe LNG importcapaciteit bij. In september werd een nieuwe, drijvende hervergassingsinstallatie in gebruik genomen in Eemshaven, Nederland. Drie zo'n drijvende schepen zouden deze winter nog LNG moeten beginnen injecteren in het Duitse gasnet. Dat is broodnodig, want Duitsland heeft tot op heden nog geen enkele LNG importterminal, ook al is het de grootste gasverbruiker in Europa. Het voordeel van die offshore LNG terminals is dat je die voor korte periodes kunt leasen, bijvoorbeeld 5 jaar. Daardoor is de kans op een lock-in van fossiele gasinfrastructuur kleiner dan bij het bouwen van nieuwe onshore LNG terminals of pijpleidingen.

NEVENEFFECTEN VAN DE DASH FOR GAS

Europa's massale jacht op gas veroorzaakt wel probleemverschuiving. Europese bedrijven kopen al maanden elke beschikbare cargo LNG op. Landen met minder financiële slagkracht zoals Pakistan, Bangladesh, Thailand en Argentinië kunnen daardoor niet de nodige LNG opkopen. Pakistan schreef deze zomer verschillende tenders uit voor LNG importen, maar er werd geen enkel bod uitgebracht. Het land kampt al maanden met black-outs en afschakelingen. Mede als gevolg van de Europese dash for gas schiet het wereldwijde steenkoolverbruik omhoog, en zou dit jaar het record van 2013 kunnen evenaren.

Ook op vlak van bevoorradingszekerheid zijn alternatieve leveranciers niet altijd beter dan Rusland. In april dreigde Algerije de gaskraan naar Spanje dicht te draaien, indien Madrid het gas zou re-exporteren richting Marokko. Algerije en Marokko hebben een dispuut over het statuut van de Westelijke Sahara, waardoor de gaspijpleiding van Algerije naar Marokko en Spanje sinds eind vorig jaar niet meer wordt gebruikt.

Of neem de recente escalatie van geweld tussen Azerbaijan en Armenië. Deze zomer nog kondigde Commissievoorzitter Von der Leyen triomfantelijk een nieuwe gasdeal aan met Azerbaijan, waarbij die laatste de gasexport naar Europa zou verdubbelen tegen 2027. Opvallend aan de oplaaiende gevechten in september is dat die niet plaatsvonden in de betwiste enclave Nagorno-Karabach, maar in Armenië zelf. We willen van Russisch gas af omwille van de illegale invasie van Rusland in een ander land, maar is die redenering dan ook niet van toepassing op onze gasafhankelijkheid van Azerbaijan?

EEN CRISIS VAN BETAALBAARHEID

In elk geval, dankzij de instroom van LNG zijn er voorlopig geen problemen qua leveringszekerheid, maar wel qua betaalbaarheid. De groothandelsprijs van gas is nu 6 à 7 keer hoger dan een jaar geleden. Hoge gasprijzen drijven ook de elektriciteitsprijs op, die wordt bepaald door de duurste centrale, en dat zijn vandaag gasgestookte centrales. Ook de prijzen van steenkool, CO2 en aardolie zijn enorm gestegen.

De olieprijs krijgt minder aandacht omdat hij de afgelopen weken wat is gezakt (vooral uit vrees voor een wereldwijde groeivertraging) en omdat hij, uitgedrukt in Amerikaanse dollar, de recordniveaus van 2008 niet heeft gebroken. Door de zwakke euro is de olie echter enorm duur voor Europa. Midden juni betaalden we bijvoorbeeld 116 euro per vat, de hoogste (nominale) prijs ooit.⁷ De Europese economie krijgt dus niet alleen een gasschok te verwerken, maar ook een olieschok. En dan moet het Europese olie-embargo tegen Rusland nog in werking treden (vanaf 5 december voor ruwe aardolie, aangevoerd over zee, en vanaf februari voor olieproducten).

Met de groothandelsprijzen voor gas en elektriciteit moet je echter opletten. Je mag de spotprijzen niet zomaar lineair extrapoleren in de toekomst. Eind augustus berichtte de VRT dat een gemiddeld gezin nu 10.000 euro per jaar moet betalen voor gas en elektriciteit.⁸ Dat was gebaseerd op de prijzen van toen. Inmiddels zijn ze met ongeveer 30% gedaald. Bovendien worden de groothandelsprijzen ook niet volledig doorgerekend aan iedereen. Bijna 1 miljoen gezinnen, zo'n 2 miljoen Belgen, genieten van het sociaal tarief en recent besliste de federale regering om dat uit te breiden. In augustus betaalden mensen die genieten van het sociaal tarief 80% minder voor hun aardgas dan de gemiddelde prijs voor niet-beschermde verbruikers.⁹ De automatische loonindexatie beschermt ook voor een stuk de koopkracht van gezinnen.

De overheidssteun voor kwetsbare gezinnen en bedrijven is noodzakelijk, maar ze weegt op de overheidsbudgetten. Lidstaten in Europa spenderen tot 3,5% van hun bbp (Griekenland en Litouwen) aan deze steunmaatregelen.¹⁰ Wat begon als tijdelijke maatregelen dreigen structurele maatregelen te worden, want de termijnprijzen blijven hoog. Handelaars zijn momenteel bereid om €200/MWh te betalen voor elektriciteit in de winter 2024/25, terwijl prijzen in de winters vóór Covid-19 typisch rond de €60/MWh schommelden. We gaan dus nog een poos moeten leven met hogere energieprijzen.

DE NOODZAAK VAN ENERGIEBESPARING

De politieke druk om iets te doen groeit met de dag en zo ook het potentieel voor sociale onrust. De 'gele hesjes' zijn ooit ontstaan als protestbeweging omwille van een lichte accijnsverhoging op brandstof, klein bier vergeleken met de energieschok die we nu mee maken. Tienduizenden mensen kwamen begin september op straat in Praag om te betogen tegen de hoge energieprijzen, in het Verenigd Koninkrijk wordt massaal opgeroepen om de energiefacturen niet meer te betalen, en in Napels kwamen mensen op straat om hun facturen te verbranden.

Het grote probleem is dat we zitten met een aanbodschok. Er is te weinig gas. Daardoor stijgt de prijs, wat in principe de vraag moet doen dalen. Maar de vraag is relatief prijsinelastisch. Een gezin dat verwarmt met gas kan niet van vandaag op morgen stoppen met gasverbruik. Een bedrijf dat produceert met gas idem. Bovendien zijn, zoals gezegd, veel gebruikers afgeschermd van hoge prijzen met maatregelen zoals het sociaal tarief. Mede daarom zie je ook dat gasverbruik niet overal in Europa evenveel is gedaald. In de eerste helft van dit jaar is het gasverbruik in België met bijna 15% gedaald, maar in Italië, Spanje en Griekenland was er zelfs een lichte stijging.¹¹

De ongemakkelijke waarheid is dat we deze crisis enkel kunnen bezweren door de energievraag naar beneden te halen.

De ongemakkelijke waarheid is dat we deze crisis enkel kunnen bezweren door de energievraag naar beneden te halen. Veel politici delen liever geld uit dan op te roepen om de thermostaat lager te zetten, korter te douchen, of de snelheid te beperken tot 90 km/h op de autosnelweg. Tijdens de olieschokken van de jaren 1970 gaf de pas verkozen Amerikaanse president Jimmy Carter zijn beruchte cardigan speech, waarbij hij getooid in een warme trui opriep tot energiebesparing. Zijn populariteit kreeg meteen een fikse knauw.

In juli zijn de EU-lidstaten wel overeengekomen om hun gasverbruik met 15% te verminderen tot eind maart, maar dit is slechts een engagement, geen bindende doelstelling. Bovendien hebben verschillende lidstaten, zoals Spanje, al laten verstaan dat ze zich niet gebonden voelen door deze doelstelling. Spanje heeft 6 LNG terminals (tegenover nul in Duitsland) en geen onmiddellijke bevoorradingsproblemen. Na jaren de les te zijn gespeld door Duitsland omdat ze 'boven hun stand' zouden leven, zien sommige zuiderse landen in deze energiecrisis een kans om Berlijn lik op stuk te geven.

Als overheden geen gasbesparing opleggen, dan zal de markt het wel doen. In tal van sectoren zijn de productielijnen nu reeds stilgelegd vanwege de hoge energiekosten, gaande van de metaalnijverheid (50% van de aluminium en zinksmelters in Europa ligt momenteel stil), chemie (onder andere kunstmestfabrikanten), de glas- en papierindustrie, de glastuinbouw, enzovoort. Dat is pijnlijk voor onze economie, maar wel noodzakelijk om vraag en aanbod weer in evenwicht te brengen en de prijzen te drukken. Deze situatie kan niet te lang aanhouden om te vermijden dat het industriële weefsel van Europa doodbloedt.

WAAR IS EUROPA?

De nationale regeringen zijn in het begin van deze energieschok elk voor hun eigen oplossing gegaan. Europa reageerde slechts heel traag. Vorig jaar lanceerde het een 'toolbox', een gereedschapskist van maatregelen die regeringen konden gebruiken om de energiefacturen goedkoper te maken. Op 18 mei publiceerde het de RePowerEU strategie, een heel pakket aan maatregelen om ons los te koppelen van Russische fossiele brandstoffen, en aardgas in het bijzonder, tegen 2027. Tegen de zomer was er dan de verplichting om de gasvoorraden in Europa te vullen tot 80% tegen eind oktober 2022 en de lancering van het Energieplatform, een mechanisme om groepsaankopen van gas te faciliteren.

Europa stond dus niet stil maar het is allemaal onvoldoende gebleken, of zelfs contraproductief. De vullingsplicht voor onze gasopslagplaatsen was wellicht mede verantwoordelijk voor de hausse in de gasprijzen van augustus. Het Energieplatform blijft vrijwillig en wordt tot op heden niet gebruikt. De grote spelers geven de voorkeur aan bilaterale deals: Olaf Scholz is al op bezoek geweest in Qatar, Senegal en Canada, Emmanuel Macron en Mario Draghi in Algerije, en ga zo maar door. Dat is jammer want Europa is met 342 miljard m3 veruit de grootste gasimporteur ter wereld, vóór China (162 miljard m3) en Japan (101 miljard m3).¹² We zouden die marktmacht kunnen uitspelen, maar enkel als we met één stem spreken.

Nadat wekenlang ballonnetjes werden opgelaten voor verdere hervormingen, kwam Commissievoorzitter Von der Leyen midden september met drie concrete voorstellen om op korte termijn de pijn te verzachten: een overwinstbelasting (zonder het zo te noemen) op fossiele brandstofbedrijven (olie, gas, steenkool, raffinaderijen) en op goedkope elektriciteitsproducenten (hernieuwbaar en nucleair), gekoppeld aan een voorstel om het elektriciteitsverbruik tijdens piekmomenten te verminderen (en zo ook de gasvraag te doen dalen, want de dure gasgestookte centrales worden vooral gebruikt tijdens deze piekmomenten).

Deze drie voorstellen zouden via een speciale verdragsclausule (artikel 122 TEU) via een gekwalificeerde meerderheid goedgekeurd moeten worden, en dan heel snel in werking kunnen treden (zeker nog deze winter). Er zijn echter nog heel wat juridische, praktische en politieke obstakels. Valt dit voorstel niet eerder onder de fiscale regelgeving en is daarom unanimiteit vereist? Veel elektriciteit wordt goedkoop ingekocht en dan weer doorverkocht: hoe kan de overheid nagaan bij wie ze precies welke overwinsten moet afromen? Wat met landen zoals Litouwen die heel veel stroom importeren en hun buurlanden de overwinsten zien afromen? Italië is ook niet tevreden. Ongeveer de helft van zijn elektriciteit wordt daar opgewekt met gascentrales, het grootste aandeel van alle EU-lidstaten. Dat betekent dat Rome minder overwinsten kan afromen dan andere regeringen.

PRIJSPLAFOND OP GAS

De laatste weken wordt er ook vaak opgeroepen om een prijsplafond in te stellen voor gas. Eigenlijk zouden we het moeten hebben over 'prijsplafonds', in het meervoud, want er bestaan verschillende versies van. Commissievoorzitter Von der Leyen is voorstander van een prijsplafond voor Russisch pijplijngas. In feite komt dat neer op een importtarief, en het is complementair aan het prijsplafond dat de G7 wil instellen op Russische olie vanaf december. De doelstelling van deze prijsplafonds is niet om de gasfactuur te verlagen, maar om de Russische exportinkomsten te verminderen.

Ons land is al maanden voorstander van een algemeen prijsplafond op gas, dus niet enkel op Russisch gas. Onze ministers hebben lang staan roepen in de woestijn, maar hebben inmiddels genoeg medestanders gevonden om het principe goedgekeurd te krijgen. Het idee is politiek aantrekkelijk: beter de prijzen bevriezen dan de mensen te laten bevriezen. De Europese Commissie 'bestudeert' momenteel de opties. We weten nog niet heel zeker hoe dat prijsplafond er zou uitzien, laat staan of het er komt.

Een prijsplafond is symptoombestrijding. Het doet niets aan de onderliggende ziekte. De prijzen zijn hoog omdat er te weinig gas is.

Wat we wel weten, is dat een prijsplafond eigenlijk een vorm van symptoombestrijding is. Het doet niets aan de onderliggende ziekte. De prijzen zijn hoog omdat er te weinig gas is. Een maximumprijs voor gas lost de schaarste niet op. Integendeel, het zou ertoe kunnen leiden dat LNG tankers Europa voorbij varen. Als de wereldmarktprijs hoger is dan de maximumprijs die wij in Europa bereid zijn te betalen, dan komt er ofwel geen gas meer binnen, ofwel moet de staat het verschil bijpassen met subsidies. Dan krijg je een verschuiving van heel zichtbare kosten (namelijk de gasfactuur), naar onzichtbare kosten (namelijk de begroting). Die zijn minder zichtbaar maar daarom nog niet verdwenen.

Ons land pleit voor een 'dynamisch' prijsplafond waarbij onze prijzen gekoppeld zijn aan die in Azië, om zo de bevoorradingszekerheid niet in het gedrang te brengen. Maar in het slechtste geval gaan ook de landen in Noordoost-Azië, zoals Zuid-Korea en Japan, hun bedrijven subsidiëren om gas aan te kopen, en dan zit je in een subsidie-oorlog verwikkeld die de prijs voor iedereen kan opdrijven.

Een ander neveneffect van prijsplafonds is dat mensen en bedrijven door de lagere prijzen juist méér gaan verbruiken. En zo maak je de schaarste nog erger. Dat zagen we deze zomer ook in Spanje en Portugal, twee landen die al enkele maanden een beperkt prijsplafond voor gas hebben (dat is weer een andere versie van 'hét' prijsplafond). Madrid en Lissabon subsidiëren gasgestookte centrales zodat zij goedkoper elektriciteit kunnen maken. Daardoor is de elektriciteitsprijs flink gezakt, maar het gasverbruik is daar deze zomer ook omhoog gegaan, dus dat is best gevaarlijk.

ANDERE OPTIES OM DE GASPRIJS TE VERLAGEN

Er zijn wel varianten op het prijsplafond die de prijs naar beneden kunnen halen. Eén ervan is een prijsplafond op pijplijnimporten, niet op LNG. De grote pijplijnexporteurs naar Europa (Rusland, Noorwegen, Algerije en Azerbaijan) hebben geen alternatief. Het gas dat ze via pijplijnen naar Europa pompen, kunnen ze niet zomaar aan een andere klant verkopen. De Commissie heeft werkgroepen opgericht om gesprekken aan te knopen met deze leveranciers. Het is een veelbelovende piste, maar de grote lidstaten – Duitsland op kop – moeten er mee hun schouders onder zetten.

Als het niet lukt met alle leveranciers, dan moet er toch vooral naar Noorwegen worden gekeken. Noorwegen voert nagenoeg 100% van zijn gas uit naar de Europese markt. Oslo zal heus niet de kraan dichtdraaien naar NAVO bondgenoten die op de rand van een recessie bengelen. Dat geeft Europa marktmacht, tenminste als het eindelijk werk zou maken van die gezamenlijke gasaankopen, zoals men ook voor vaccins heeft gedaan.

Een andere mogelijkheid is om een nieuwe benchmark te creëren. Momenteel is de Title Transfer Facility (TTF), die wordt verhandeld op een beursvloer in Amsterdam, dé referentieprijs voor de importcontracten van gas in Europa. De gasprijzen in Spanje liggen echter al maanden 30% lager dan de TTF. Spanje voert momenteel het grootste deel van zijn gas in als LNG (waaronder trouwens ook een groeiend aandeel Russisch LNG). We zouden de importcontracten voortaan aan de Spaanse prijs (PVB) kunnen indexeren. Brengt dat onze bevoorradingszekerheid in het gedrang? Neen, want de Spaanse prijs is eigenlijk een proxy voor de LNG prijs. Zorgt dat voor extra gebruik? Dat durf ik te betwijfelen, want we zitten nu met gasprijzen die 7 keer hoger zijn dan een jaar geleden. Doe er 30% af, en ze zijn nog steeds 5 maal hoger. Dat gaat het verbruik niet massaal opdrijven.

NOOD AAN PERSPECTIEF

Er is geen magische toverspreuk om de energiecrisis in één beweging te bezweren. Er zijn helaas wel veel 'slechte' oplossingen. Steunmaatregelen die het energieverbruik stimuleren bijvoorbeeld, of die breed uitgesmeerd worden over de bevolking en dus terechtkomen bij mensen en bedrijven die het, strikt genomen, niet nodig hebben. Nog erger is het pure energienationalisme, zoals het Verenigd Koninkrijk dat dreigt de gaskraan naar België en Nederland dicht te draaien, Noorwegen dat zijn stroomexporten misschien aan banden wil leggen of het geteisterde Frankrijk dat de uitvoer van elektriciteit naar Italië eventueel wil beknotten. Zulke signalen beloven weinig goeds voor het geval dat we deze winter echt zullen gaan moeten rantsoeneren en pan-Europese solidariteit moeten tonen.

Het zal van veel kleine oplossingen moeten komen, op de korte termijn vooral energiebesparing en op de middellange termijn vooral het frontloaden van de maatregelen van de Europese Green Deal. Het is hoog tijd voor het invoeren van een basistarief voor elektriciteit en een grondige hervorming van de elektriciteitsmarkt. Het ambitieniveau inzake hernieuwbare energie moet omhoog, vooral op Vlaams niveau. Er is nood aan creatieve oplossingen, zoals prefinanciering door de netbeheerder van isolatie van woningen of gratis zonnepanelen voor kwetsbare gezinnen in plaats van het sociaal tarief.

Het zal enkele moeilijke winters vergen, maar als Europa werk maakt van de energietransitie zal het finaal in een veel betere situatie terechtkomen. Eén met minder importafhankelijkheid, minder emissies, betere luchtkwaliteit, meer lokale jobs, goedkopere energie, en hopelijk ook nieuwe industriële wereldspelers. Het is de verantwoordelijkheid van beleidsmakers om het kompas duidelijk op deze koers gericht te houden en de bevolking perspectief te geven.

VOETNOTEN

1. Cijfers ENTSO-G Transparency Platform. https://transparency.entsog.eu/.↑
2. Anna Shiryaevskaya, For the First Time, US Is Sending More Gas to Europe Than Russia, Bloomberg, 1 juli 2022.↑
3. Daling in gasleveringen tussen 1 oktober 2021 en 1 september 2022. Berekend met data van ENTSO-G.↑
4. https://agsi.gie.eu/↑
5. Onze gasopslag in Loenhout zit op het Europese gemiddelde, 84%, maar kan in de winter onze vraag slechts voor zo'n 12-15 dagen dekken.↑
6. Fatih Birol, Coordinated actions across Europe are essential to prevent a major gas crunch: Here are 5 immediate measures, IEA, 5 juli 2022. https://www.iea.org/commentaries/coordinated-actions-across-europe-are-essential-to-prevent-a-major-gas-crunch-here-are-5-immediate-measures.↑
7. https://www.exchangerates.org.uk/commodities/OIL-EUR-history.html.↑
8. Steven Rombaut, Chris De Nijs, en Vincent Merckx, Jaarfactuur is nu maandfactuur: gemiddeld gezin betaalt bij huidige energieprijzen 10.000 euro per jaar. VRT NWS, 29/8/2022. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/08/29/de-jaarfactuur-is-nu-een-maandfactuur-geworden-gemiddeld-gezin/.↑
9. CREG, Studie over de gevolgen van de aanhoudende hoge groothandelsmarktprijzen voor gas en elektriciteit. 31 augustus 2022.↑
10. Giovanni Sgaravatti, Simone Tagliapietra en Georg Zachmann, Dataset: National policies to shield consumers from rising energy prices, 10 augustus 2022. https://www.bruegel.org/dataset/national-policies-shield-consumers-rising-energy-prices.↑
11. Eurostat, Supply, transformation and consumption of gas - monthly data https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/NRG_CB_GASM__custom_3385424/default/line?lang=en.↑
12. BP. Statistical Review of World Energy. Juni 2022. https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy.html.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 8 (oktober), pagina 16 tot 23

• energie
• energiecrisis
• energieprijzen