'Klimaatactivisten worden soms afgeschilderd als gevaarlijke radicalen. Maar de echte gevaarlijke radicalen zijn de landen die de productie van fossiele brandstoffen verhogen. Investeren in nieuwe fossiele brandstofinfrastructuur is morele en economische waanzin.' Zo tweette Antonio Guterres, Secretaris-Generaal van de VN op 5 april.

De Russische invasie van Oekraïne veroorzaakt, naast onnoemelijk menselijk leed, ook gigantische economische schokken. De recordhoogtes van de gas- en olieprijzen zijn daar een duidelijk voorbeeld van.

In het eerste kwartaal van 2022 waren de prijzen zesmaal hoger dan vorig jaar. Om de volgende winter door te komen en de industriële activiteit veilig te stellen, nemen de lidstaten en Europa 'kortetermijnmaatregelen'. Terecht, een crisis noopt tot snelle actie. Maar het is cruciaal dat, zelfs met de focus op de ontmijning van de huidige situatie, beslissingen gemaakt worden die ook op lange termijn zinvol zijn. Een paniekreactie vandaag, die ons vastrijdt in vergelijkbare penibele situaties in de toekomst, zou oliedom zijn.

De Europese afhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit Rusland is aanzienlijk. In 2021 importeerden we 155 miljard m³ gas, 880 miljoen vaten olie en 76 miljoen ton kool uit Rusland. Goed voor respectievelijk, 40%, 27% en 45% van onze totale consumptie en een prijskaartje van 100 miljard euro.

Zoals duidelijk werd tijdens de Covid-pandemie, leidt ook deze crisis tot eenzelfde pijnlijke conclusie: we zijn te afhankelijk van problematische regio’s voor onze strategische grondstoffen. Verbazingwekkend genoeg lijkt men echter voor een vervanging van de Russische afhankelijkheid, vooral te kijken naar andere, even problematische, afhankelijkheden.

Alternatieve aanvoerroutes voor olie en gas uit Qatar, Azerbaijan of Algerije verschuiven onze euro’s van de Russische oorlogskas naar ondersteuning van conflict en schending van de mensenrechten elders ter wereld. Maar ook fossiele partnerschappen met vriendelijke regimes leiden tot ongewenste effecten. Zoals bijkomende LNG-aanvoer en terminals met lock-ins en stranded assets of milieuschade door schaliegas uit de Verenigde Staten. Bovendien deinst ook geen van onze bondgenoten ervoor terug om, dankzij torenhoge wereldprijzen, gigantische winsten op te strijken van een 'Europa zonder alternatief'.

Zolang we niet afstappen van onze chronische afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, zal het klimaat opwarmen, de rekening stijgen en onze autonomie onder vuur liggen.

Doordat we afhankelijk zijn van autocratische regimes en onfrisse handelspartners, geven we hen ontzettend veel macht over onze samenleving.

Doordat we afhankelijk zijn van autocratische regimes en onfrisse handelspartners, geven we hen ontzettend veel macht over onze strategische sectoren en bijgevolg heel onze samenleving. Poetin die de gaskraan naar Polen dichtdraait is daar een pijnlijk voorbeeld van.

Op 7 maart sprak Commissaris Timmermans de milieucommissie van het Europees Parlement toe: 'Het zou een historische fout zijn om door deze veiligheidsuitdaging de Green Deal uit te stellen. De enige manier om onder de druk van Poetin uit te geraken is door niet langer zijn klant te zijn. Dat doen we door de duurzame transitie te versnellen.'

Dit betekent de uitrol van hernieuwbare energieproductie verhogen en versnellen (zoals grote projecten van wind op zee, zonneparken en groene waterstof), maar ook de kleinschalige installaties van warmtepompen, zonnepanelen en zonneboilers ondersteunen. Voor de transportsector ligt de focus op een verdere modale shift, een beter ontsloten openbaar vervoersnetwerk en elektrische wagens.

Maar we hebben ook een gigantische impact door ons gedrag te wijzigen. Het gaat om slimme en snelle maatregelen, die meestal gratis zijn, slechts kleine inspanningen vragen en enorm opleveren. Neem het verlagen van je thermostaat met 1 graad: dit drukt je gasrekening met 3% en verlaagt de Europese gasvraag met 10 miljard m³. De maximumsnelheid verlagen op de snelweg met 10km/u bespaart 290.000 vaten olie per dag, vermindert je verbruik én pakt de luchtkwaliteit, verkeersveiligheid en het fileprobleem aan.

Het verlagen van je thermostaat met 1 graad verlaagt de Europese gasvraag met 10 miljard m³.

Dit zijn echte quick wins. Het is ontzettend jammer dat net die zaken, bijvoorbeeld op sociale media, gebagatelliseerd worden en op zoveel weerstand stuiten. Al snel kom je in een ideologische discussie terecht over keuzevrijheid en beslissingsrecht. ‘Ik zal zelf wel bepalen wat ik eet, hoe snel ik rijd en hoe warm ik het thuis maak’. Maar kunnen we niet beter samen de keuzes maken die ons allemaal ten goede komen?

Ik herinner me dat ik in 2003, als staatssecretaris voor Welzijn op het werk, een verbod op roken op de werkvloer lanceerde. Toen kreeg ik ook heel de goegemeente over me heen. Ondertussen is het voor iedereen ondenkbaar dat we op kantoor zouden roken. Tijden veranderen, gewoontes veranderen, we moeten dat debat durven aangaan.

Het creëert ook hefbomen voor mensen om solidair te zijn en een impact te hebben op wat er gebeurt in Oekraïne. Margrethe Vestager, Commissaris mededinging, verwoordde het mooi: ‘Controleer je douches en die van je tieners. Elke keer als je de warmwaterkraan dichtdraait, denk dan 'there, take that Putin!'. Dàt is beslissingsrecht.

Belangrijke elementen hierin zijn kennis en 'ontzorging'. Velen willen wel, maar weten niet waar te beginnen: informatiecampagnes, energiesnoeiers en loketten kunnen hier helpen. Maar ook slimme financiële ondersteuning blijft cruciaal: duidelijke, toegankelijke subsidies, groene leningen, groepsaankopen, on-bill-repayments, fiscale stimuli, enzovoort. Met de juiste ondersteunende en flankerende maatregelen is beleid gericht op duurzaamheid en onafhankelijkheid een op en top sociaal verhaal.

Ik maak me echt zorgen als ik in het Europees Parlement krachten bezig zie die de oorlog in Oekraïne aangrijpen om de Green Deal te vertragen.

We moeten deze crisis aangrijpen om te breken met slechte gewoontes en denkpatronen uit het verleden. Dat betekent dat we radicale keuzes moeten durven maken. Geen enkele euro mag nog vloeien naar fossiele brandstof investeringen.

Ik maak me echt zorgen als ik in het Europees Parlement krachten bezig zie die de oorlog in Oekraïne aangrijpen om de Green Deal te vertragen, onder het mom van het veiligstellen van onze energie- en voedselvoorziening. Het omgekeerde is waar. De enige manier om onze autonomie te verzekeren en onze toekomst veilig te stellen, is door de duurzame transitie ten volle te omarmen.

• column
• energie
• fossiele brandstoffen
• Rusland