De voorbije maanden toonden onze kwetsbaarheid aan. Een klein, onzichtbaar virus stak een stok vanjewelste in de wielen van de samenleving, wereldwijd. De coronaperiode was hard en blijft duren. Oneindig, zo lijkt het soms. Je zou voor minder beginnen te wanhopen. Maar de lente is in het land. De zon schijnt. Het is hét seizoen van hoop, vernieuwing en vooruitgang. Het is tijd voor een nieuwe lente, zeker voor onze jongeren.

OP NAAR EEN EEUW VAN ZEKERHEID

Zekerheid is meer dan ooit nodig. Zelfs al voor de coronacrisis raakte onze samenleving al in panne. De manier waarop we leven heeft immense effecten op onze planeet, op landen en volkeren wereldwijd, op globale productieprocessen en de wijze waarop we internationaal met elkaar omgaan.

Na de val van de muur in 1989 werd het 'einde van de geschiedenis' afgekondigd. De wereld met haar liberale democratieën was volmaakt, zo schreef men. Iedereen leefde in de 'best mogelijke wereld'. Neen. De planeet warmt op, de ongelijkheden en schulden nemen toe, de biodiversiteit neemt af. We zitten op een kruispunt, tussen nationalisme en kosmopolitisme, tussen autocratie en democratie, tussen waardeloze en efficiënte regeringen.

Een diep gevoel van onrechtvaardigheid, machteloosheid en wantrouwen ten aanzien van de elites heeft het vertrouwen in onze democratische instellingen uitgehold. De grove en ronduit boertige machodemagogen, zoals Trump, Orbàn of Bolsonaro, maken hier gretig gebruik. Ook in ons land resoneert bij sommige partijen en politici hun manier om aan politiek te doen.¹ Het doet mij denken aan M: de zoon van de eeuw, het bejubelde boek van de Italiaanse schrijver Antonio Scurati over de gestage opkomst van dictator Mussolini.² Voor je het weet, zitten we in de penarie. Ik neem vaak het voorbeeld van het waardevolle werk van de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Adern. Zo kan het ook.

We kunnen en moeten het beter doen. Anders leven onze kinderen en kleinkinderen in een wereld die gemiddeld 3 graden warmer is, waar minder dieren en planten zijn én die gedomineerd wordt door een minieme bovenlaag van extreem rijken. Daar willen we toch niet naar toe?

De coronacrisis die we nu meemaken brengt perspectieven met zich mee in hoe we onze wereld anders kunnen invullen. Daar dient het socialisme van de 21e eeuw voor. Het socialisme wordt anno 2021 vaak als iets ouderwets begrepen. Niet langer actueel. 'Links, ja! Maar ik wil er geen label op plakken.' Dat riedeltje.

De digitale 1 meiviering, die we net achter de rug hebben, maakte voor mij één ding duidelijk: het socialisme was nodig in de 19e eeuw, het was broodnodig in de 20e eeuw en het socialisme is extreem noodzakelijk in de 21e eeuw.

OP NAAR EEN EEUW VAN TEVREDENHEID

De situatie lijkt voor heel wat jongeren uitzichtloos. Door de coronacrisis zitten ze muurvast. Ze hebben nood aan perspectief, visie, een kijk over hoe het anders kan.

Alles begint hier met het 'goede leven'. De Griekse filosoof Aristoteles was de eerste om het daarover te hebben, het goede leven. Een leven zonder zorgen. Het doel van het leven, voor Aristoteles, is een gelukkig leven. Een leven waar je gemoedelijk en gezapig kunt genieten van een flinke dosis zekerheid. En dat voor iedereen. Want iedereen is van tel.

Daarom is het zo belangrijk om mensen, en dus ook jongeren, te voorzien van genoeg inkomen, een goed pensioen, werk waar je ten volle van kan genieten en je voldoening geeft. Geluk wordt een belangrijke drive in de 21e eeuw. We onderschatten dat soms. Maar gelukkige mensen zijn goed voor de samenleving. Als je kijkt naar de cijfers over het mentaal welzijn door corona, daar word ik niet gelukkig van. Dat is een belangrijke les uit deze coronacrisis. Het belang van je goed te voelen.

We moeten afstappen van een mentaliteit waarin we zogenaamde winnaars en verliezers hebben. Zoiets creëert onnodige concurrentiedwang en dat merken we in de cijfers over depressie, angst en burn-outs. Laat ons collectief ophouden met onszelf zo voorbij te willen rennen. Het mentale welbehagen van een bevolking moet prioritair zijn in onze samenleving. Ook voor ons, politici.

Het mentale welbehagen van een bevolking moet prioritair zijn in onze samenleving. Ook voor ons, politici.

Dat vertaalt zich in werkzekerheid, waardige pensioenen en welvaartsvaste uitkeringen, mooie lonen, vaste contracten, goed onderwijs, een vrijetijdsaanbod om van te likkebaarden, een goede gezondheid, je goed in je vel voelen en veiligheid. Ik hoor je nu al zeggen: 'Maar mevrouw Lalieux, u bent minister, doe er wat aan'. Dat begrijp ik. En dat doen we ook, met onze partij, met de ministers die we hebben in de verschillende regeringen, met onze collega's uit andere partijen. Uiteraard kun je eisen niet altijd direct vertaald zien. Maar dat neemt niet weg dat het belangrijk is om de richting te tonen waar je naartoe wil.

OP NAAR EEN EEUW VAN DE OVERHEID

Een sterke overheid is hierin onontbeerlijk. De overheid toonde haar meerwaarde tijdens deze coronacrisis. Eigenlijk heeft ze altijd een ongelofelijke meerwaarde gehad. Als je het eerdere werk van de Italiaans-Amerikaanse econome Mariana Mazzucato erop naslaat, dan weet je het wel.³ De smartphones die we zo graag gebruiken, haast alles daarin werd uitgedokterd door De Ondernemende Staat. Ja, een bedrijf als Apple bracht daarvan wat samen, met de eerste iPhone. Maar de basis werd wel degelijk gelegd door het R&D-departement van het Amerikaanse defensie-afdeling.

De tweedeling tussen enerzijds een ontvette, uitgeklede overheid en sterke markt met een automatische trickle-down-effect gaat niet langer op. Dat beseft het IMF.⁴ Dat lezen we in het nieuwe boek van professor Paul De Grauwe.⁵ Dat schrijft ook Mazzucato naar aanleiding van de coronacrisis en hoe we de samenleving, het kapitalisme, kunnen veranderen. Haar laatste boek is een echte aanrader.⁶

De overheid heeft meer dan ooit haar meerwaarde getoond. Nog steeds. Het is dankzij haar dat heel wat mensen kunnen terugvallen op een goede gezondheidszorg en een sterke sociale zekerheid. Dit moeten we koesteren en, ja, zelfs uitbreiden. Het is hoog tijd om af te stappen van het idee dat de overheid een melkkoe is waar je los op kunt besparen. Daar schieten we onszelf mee in de voet. Dat bewees corona.

OP NAAR EEN EEUW VAN RECHTVAARDIGHEID

Een typische rechtse, neoliberale kwakkel die we vaak voorgeschoteld krijgen is 'En wie gaat dat betalen?'. Of het nu gaat om degelijk openbaar vervoer, minimumlonen of pensioenen, de bevolking moet wijsgemaakt worden dat er geen geld is. Corona doet ons begrotingstekort toenemen. Ja, maar we zitten nu in een heel andere constellatie.

Mijn collega Thomas Dermine, staatssecretaris voor Relance, heeft het al genoeg herhaald: nu investeren is later renderen. Daarbovenop staat de rente heel laag. We moeten de economie aanzwengelen zodat ze het volgende decennium robuust genoeg is om mensen en gezinnen zekerheid te bieden. Het plan-Biden, Build Back Better, kan daarvoor als inspiratie dienen.

Het is in deze ook van belang dat elke deelstaat mee investeert. Enkel samen komen we er. Het antwoord op de betaalvraag ligt eveneens vervat in dat woord samen. We betalen allemaal braaf onze belastingen. Ieder betaalt zijn of haar deel. En dat is goed. We krijgen daar mooie dingen voor terug. Maar sommigen betalen net geen belastingen, of veel te weinig. Dat is zéér problematisch. Multinationals ontspringen de dans. Dat kan niet. Alle achterpoortjes voor belastingontduiking en -ontwijking, fiscale fraude moeten dicht.

Alle achterpoortjes voor belastingontduiking en -ontwijking, fiscale fraude moeten dicht.

OP NAAR EEN EEUW VAN SOLIDARITEIT

De olie van dit alles dat ik hierboven al beschreef – een sterke overheid, fiscale rechtvaardigheid, het goede leven – is solidariteit. Dat blijft een ongelofelijk krachtig woord dat heel wat inhoud met zich meedraagt. Solidariteit is dé manier waarop we van de 21e eeuw een aangename eeuw kunnen maken.

Solidariteit, dat vertaalt zich in hoe we met elkaar wereldwijd omgaan. Corona bewees nogmaals hoe hard we verbonden zijn met elkaar. Ontwikkelingssamenwerking, internationale projecten, de blik die verder gaat dan de eigen achtertuin.

Maar, solidariteit, dat vertaalt zich ook in hoe je dichterbij huis omgaat met elkaar. Samen instaan voor elkaars pensioen. Samen zorg dragen voor elkaar. Samen elkaar zekerheid bieden. Dat is waarop onze sociale zekerheid stoelt. Het is dus primordiaal van belang dat we die niet lossen. Het is een fantastisch systeem dat ons behoedde voor heel wat ongemakken. Ik ga in deze volledig akkoord dat het het toppunt is van onze Europese beschaving, zoals essayist Geert Van Istendael dat lyrisch beschreef in zijn boek De grote verkilling.⁷

OP NAAR EEN EEUW VAN KLIMAATRECHTVAARDIGHEID

Over killer worden gesproken, de planeet die wordt niet kouder op. Integendeel. Ze warmt op. Het is iets waar de jonge generatie van wakker ligt. Dat zag ik ook in Brussel met de verschillende grote #ClaimTheClimate-manifestaties. Hard nodig, dat luiden van die klimaatbel. Want we kunnen hier wel praten en schrijven over lonen, pensioenen, het goede leven. Want wat doe je eens het land waar je woont onder water staat, of gewoon veel te droog is om in te overleven. Wat doe je als het water op is? Of de knol in de grond geen wortel meer wil schieten?

Dan kom je in vrij gevaarlijke, conflictueuze situatie terecht. Klimaat doet mensen grijpen naar extremen. Daar moeten we geweldig goed voor opletten. De wereldeconomie moet een groene shift doormaken, eentje dat verder gaat dan naar een koolstofarme economie. We moeten in deze verder kijken dan enkel naar de strapatsen van Big Oil. Ons economische model moet anders, de financiële sector is nog te almachtig en heeft nog té veel in de klimaatpap te brokken.⁸

Een radicale hervorming van de financiële sector is de enige oplossing.

Hoe kunnen we hoop bieden aan onze jongere generatie? Wel, door duidelijkheid. Een radicale hervorming van de financiële sector is de enige oplossing. De Britse econome Ann Pettifor heeft daar zeer intelligente dingen over geschreven. De hele manier waarop deze industrie werkt is nefast voor het voortbestaan van ons manier van leven. Blinde consumptie en onophoudelijke groei, daar gaan we een prijs voor betalen.

Het is hoog tijd om op internationaal vlak schoon schip te maken met dit dolgedraaide internationale financialisme. Dit is enkel goed voor de happy few. Een sterke en zelfvoorzienende overheidseconomie mag niet afhankelijk zijn van de grillen van dit internationaal financieel kapitalisme. Dit bemoeilijkt eerlijke herverdeling in vele, eigenlijk, in elk land. Het is dé grote stoorzender om tot een sociaal rechtvaardige klimaatomslag te komen.

OP NAAR EEN EEUW VAN EENHEID

Ik maak deel uit van een regering die voor altijd verbonden zal blijven met de vier seizoenen van Vivaldi. De lente is daarin voor mij betekenisvol. We zijn in staat om hoop te bieden aan de mensen, aan onze jongeren. Dat is nu broodnodig. Dat bewees corona. De lessen die we trekken uit de coronacrisis bieden de perspectieven waarop we de samenleving van morgen bouwen. Dit tracht ik dagelijks te doen in mijn werk als minister. Concrete maatregelen die mensen vooruit helpen doen ertoe. Maar ook idealen. Ik strop als minister de mouwen op en zet alles op alles om deze idealen te bewerkstelligen. Ik ga voluit voor een beleid dat goed is voor de mensen, een beleid waar iedereen in telt.

VOETNOTEN

1. Zie het themanummer 'De extreemrechtse dreiging' van Samenleving & Politiek (april 2021).↑
2. Antonio Scurati (2019), M: de zoon van de eeuw, Podium Uitgeverij.↑
3. Mariana Mazzucato (2013), The Entrepreneurial State: Debunking Public vs. Private Sector Myths, Anthem Press. Mariana Mazzucato (2018), The Value of Everything: Making and Taking in the Global Economy, Public Affairs.↑
4. IMF, Fiscal Monitor Report, April 2021. https://www.imf.org/en/Publications/FM/Issues/2021/03/29/fiscal-monitor-april-2021.↑
5. Paul De Grauwe (2021), De limieten van de markt: De slinger tussen overheid en kapitalisme. (nieuwe editie na corona), Lannoo.↑
6. Mariana Mazzucato (2021), Mission Economy: A Moonshot Guide to Changing Capitalism, Allen Lane.↑
7. Geert Van Istendael (2019), De grote verkilling, Atlas contact.↑
8. Ann Pettifor (2019), The Case For The Green New Deal, VersoBooks.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 5 (mei), pagina 28 tot 32

• Corona
• jongeren
• socialisme
• podcast