In de fantastische podcast De Rudi & Freddie Show van het Nederlandse journalistieke platform De Correspondent is een aflevering gewijd aan De 13 leefregels van Rudi en Freddie. De eerste leefregel: 'Grote verhalen zijn overgewaardeerd'. Volgens Jesse Frederik, de sidekick van Rutger Bregman in deze podcast, worden grote ideeën overschat. Iedereen denkt altijd maar na over de grote principes, maar te weinig over de concrete toepassing ervan. Zijn stelling is dat we geen probleem hebben met het formuleren van wélke betere wereld we willen, maar wel met hóe er te geraken.

De voorbije periode bekroop me een soortgelijk gevoel. Na de lockdown werden allerhande initiatieven genomen die nadenken over hoe deze gezondheidscrisis een trigger zou kunnen zijn voor verandering. Actoren uit het middenveld, academici, experts en geïnformeerde burgers formuleerden een indrukwekkende hoeveelheid aan ideeën en voorstellen. Aan de einder lonkte een betere wereld. Zo las u in de Zomerreeks 2020 #BeterNaCorona van dit blad onder andere hoe het ideale voedselbeleid, woonbeleid, klimaatbeleid, industrieel beleid, armoedebeleid, ouderenbeleid, zorgbeleid, ontwikkelingsbeleid, cultuurbeleid, fietsbeleid, … er moet uitzien.

Wat blijkt? Eigenlijk weten we min of meer wat op die domeinen moet gebeuren. De wetenschappelijke rapporten zijn al jaren gekend. Alleen ligt het pad naar een betere wereld bezaaid met wolfijzers en schietgeweren. Meer dan zes maanden ver in dit coronatijdperk wordt stilaan duidelijk dat er ten gronde... niets zal veranderen. Het zorgt voor een gevoel van moedeloosheid dat velen op links herkennen. De impact van het vele denkwerk is beperkt. Niet verwonderlijk dat de vele coronacoalities kampen met moeheid. Het is maar zeer de vraag wat er gaat worden van #BeterNaCorona, Post Corona Talks, The Post Corona Movement en Sophia (kent iemand dit Franstalige initiatief?). Allemaal coalities die niet ingebed zijn in stabiele structuren, maar opgezet als losse allianties. Wellicht sterven ze een stille dood.

Dat er zo weinig beweegt, heeft natuurlijk veel verklaringen. Niet in het minst omdat veel dossiers gewoonweg erg complex zijn

Dat er zo weinig beweegt, heeft natuurlijk veel verklaringen. Niet in het minst omdat veel dossiers gewoonweg erg complex zijn. Als een stad tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn, klinkt dat prachtig. Maar om daar te geraken is een omslag nodig in het mobiliteits-, woon-, industrieel-, economisch en nog ander beleid. Het systeem is zo complex geworden dat het niet volstaat om aan wat radertjes te draaien. De grote moeilijkheid is dus dat je het systeem moet veranderen. Dat lijkt vandaag schier onmogelijk. Eigenlijk is er recent slechts één succesvol voorbeeld van hoe we wel een pad hebben weten uit te stippelen voor een betere toekomst: de Europese Green Deal. Dat is een samenhangend plan met zowel oog voor de sociale impact als de energietransitie. Al is er over deze Deal – zo is de linkerzijde dan ook wel weer – veel discussie over hoe 'systemisch' ze wel is. Eveneens vermoeiend.

Dit alles leidt tot de dramatische vaststelling voor de linkerzijde dat de bevolking meer dan ooit haar ideeën ondersteunt (een vermogensbelasting, een sterke sociale zekerheid, een goede gezondheidszorg, een aanpak van de klimaatproblematiek, een goede balans tussen werk en privé), maar dat de partijpolitieke verwezenlijking ervan verderaf lijkt dan ooit. Op het moment dat we deze regels schrijven, is het Vivaldiakkoord in de maak. Goed dat deze lelijke formatieperiode hiermee tot een einde komt, maar ook dit akkoord zal ons geen reuzestap dichter brengen bij een betere wereld.

Vroeger wisten we wel hoe vooruit te geraken. Zo was het Sociaal Pact van 1944 een groot akkoord tussen werknemers (arbeid) en werkgevers (kapitaal). Dat verbond is echter al decennia opgeblazen. Waarom ook zou het kapitaal nog een pact sluiten met arbeid in het gemondialiseerd kapitalisme van vandaag? Hoe moeilijk zo'n verbond is, bleek nogmaals bij de federale regeringsonderhandelingen. De deal tussen Bart De Wever en Paul Magnette had zo'n groot akkoord kunnen zijn tussen kapitaal (N-VA) en arbeid (PS), maar de deal bleek niet levensvatbaar. Dat was om die reden best jammer. Anderzijds zou dat akkoord de facto ook geleid hebben tot een verzwakking van links in Vlaanderen: gezien de krachtsverhoudingen zou het sociaal beleid een ruk naar rechts nemen, de splitsing van de gezondheidzorg voor meer besparingen zorgen en de splitsing van justitie leiden tot meer aanvallen op de rechtsstaat. Ook die analyse is dus ... complex.

Als links echt weer op veranderingen met een systemisch karakter wil mikken, moet het meer de krachten bundelen met politiek gelijkgestemden

Daarmee komen we bij het politieke luik van het verhaal. Als links echt weer op veranderingen met een systemisch karakter wil mikken, moet het meer de krachten bundelen met politiek gelijkgestemden, middenveldactoren, burgerinitiatieven en andere partners. Vandaag opereert de linkerzijde in Vlaanderen elk op haar eigen eilandje. Dat maakt systeemverandering onmogelijk, hoogstens kan het beleid wat bijgestuurd worden. Bijsturingen die bij de eerste de beste verkiezingen kunnen worden teruggedraaid. Kijk naar de pensioenbonus, een trofee binnengehaald door Pensioenminister Bruno Tobback in Verhofstadt II maar weer teruggedraaid door Daniel Bacquelaine in Michel I.

Dit alles geeft te denken. Gezien de grensoverschrijdende akkoorden en de grote pacten steeds onwaarschijnlijker worden, zou het dan niet beter zijn om eerst te focussen op de versterking van de linkerzijde om sterker aan de onderhandelingstafel te komen? Het is daarom dat Sacha Dierckx in dit nummer pleit voor een Sociaal-Ecologisch Pact tussen de arbeidersbeweging en de klimaatbeweging. Het is ook daarom dat het vervellen van sp.a van partij tot beweging een stap in de goede richting kan zijn, op voorwaarde dat ze écht een beweging wordt waar middenveld van onderuit mee kan werken aan het project en niet zomaar de partijlijn moet volgen.

Samen met gelijkgestemden, je eigen kompas ontwikkelen. Tiens nog zo'n leefregel van De Rudi & Freddie Show.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 8 (oktober), pagina 2 tot 4

• edito
• vooruitgang
• links