Weet je waarin ondernemers en marxisten op elkaar gelijken? Zelfs fundamenteel gelijk zijn? Ze geloven alle twee dat alles op economie teruggaat. Dat is de basis waarop alles berust. Ze verschillen dan wel van mening over de verdeling van wat die economie opbrengt, maar ze geloven niet dat je het systeem moet veranderen.

Stamvader Marx was daarvan al overtuigd. Hij vond helemaal niet dat je een andere economie nodig hebt. Hij vond integendeel dat het apparaat, dat hij voor de rest uitstekend analyseerde, geperfectioneerd moet worden. Het systeem moet zo consequent en zo ver mogelijk ontwikkeld worden. Je moet zelfs niet te veel syndicale inspanningen doen, want dat kan de ontwikkeling vertragen. Eenmaal volledig ontwikkeld, zal het systeem als een voldragen vrucht in de schoot van de arbeiders vallen. Vanaf dan mag je van socialisme spreken.

Ondernemers denken er uiteraard niet aan om hun eigendom af te geven, maar in regel gaat het hen niet op de eerste plaats daarom. Ook zij willen dat de economie zo goed mogelijk draait, om al de rest te kunnen financieren. De basis is de economie, de rest is luxe. Als de economie het om een of ander reden moeilijk heeft, dan moet de rest even de broeksriem dicht trekken. Zelfs als die economie het moeilijk krijgt omdat de financiers het al te bont gemaakt hebben en de rest van de economie op de rand van de afgrond geduwd hebben. Dan nog moet de factuur betaald worden door te beknibbelen op 'luxe'. Hun enorme rijkdom is immers nodig om de basis in stand te houden. Sterker nog, als zij daarvan een stukje afstaan willen zij het toch nog controleren. Zij willen bepalen waarin geïnvesteerd wordt.

Het is helemaal niet zo verwonderlijk dat ondernemers en marxisten zo goed overeenkomen. Het is gewoon het fundament van onze westerse cultuur. Je mag ook paradigma zeggen. Het is de overtuiging dat je alles moet zetten op ontwikkeling. Je hoeft je geen zorgen te maken over doelen of limieten. Je moet zorgen dat de koek zo groot mogelijk wordt. Dat is gewoon de motor van die economische machine. Het is inderdaad een reusachtige, wereldomspannende machine. Ze is uitgebouwd met behulp van een technologie, die ook aangedreven wordt door een niet te stillen ambitie om steeds verder te gaan, om steeds meer te durven en te kunnen. Ja, dat heet vooruitgang en dat is de erfenis van de Verlichting.

En dan gebeurt iets verschrikkelijk! In China wordt één man aangestoken door een virus, wellicht overgesprongen van een vleermuis, en de wereldwijde pandemie legt de economie gewoon lam. De ondernemers zetten op slag al hun vooroordelen tegenover de overheid opzij. Ze roepen en tieren om steun. En krijgen die massaal. Weg angst voor budgettaire ontsporingen, we moeten dat later maar oplossen. Nu moet de machine gered worden. En dan verwacht je dat ze ook nadenken over die machine zelf. Je hoort het hier en daar wel dat er niets meer hetzelfde zal zijn, maar eigenlijk willen ze zo vlug mogelijk terug naar hun normaal. Ze kunnen zich nu eenmaal niets anders voorstellen. We kunnen ons niets anders voorstellen, van links tot rechts.

In Vlaanderen is een economist lucide genoeg om te beseffen dat er meer aan de hand is. Ik heb het over Paul De Grauwe. Hij geeft toe dat hij in het verleden ook gedacht heeft dat alle problemen wel vanzelf opgelost worden, als je de markt maar vrij genoeg laat. Vandaag zegt hij zijn vertrouwen in de markt niet helemaal op, hij blijft zelfs liberaal, maar de markt heeft de overheid nodig. Hij heeft begrepen dat de basis meer is dan economie. De ondernemers pochen dat alleen zij voor welvaart zorgen. Nu blijkt sociale zekerheid helemaal geen luxe, maar een noodzakelijke investering. Sociale zekerheid is even productief als de markt. Zelfs het management viel door de mand, want niet door hun inspanningen raken we erdoor, maar door de inspanningen van de mensen in de zorg, de bevoorrading, de vuil ophaling, enzovoort.

En toch willen de meeste mensen terug naar zoals het daarnet nog was. Zelfs extreemlinks hoor ik jammeren over de twijfel aan het vooruitgangsoptimisme. En steeds meer mensen vinden dat we nu lang genoeg prioriteit gaven aan gezondheid. We moeten de orde herstellen en opnieuw voorrang geven aan de economie. Spijtig voor de slachtoffers, maar dat is collateral damage. De economische schade moet worden beperkt. Het is weer Paul De Grauwe die erop wijst dat dit een valse redenering is. Wanneer het aantal besmettingen omhoog gaat, worden mensen ongerust en consumeren ze minder. Ze worden vooral angstig om hun toekomst en dat is negatief voor de economie. Het kan zelfs voor een instorting zorgen. Ook buitenlandse ervaringen tonen dat het voor de economie weinig uitmaakt of je harde lockdownmaatregelen toepast of niet. Je moet het virus klein krijgen.

Ondernemers zijn op een fundamenteel vlak marxist. Zij geloven dat een systeem dat alleen maar bezig is met zijn eigen ontwikkeling de enige manier is om welvaart op te bouwen. Maar zijn we, als het erop aan komt, niet allemaal marxist? We zien onder onze ogen specialisten die elkaar verslinden. We zien armoede in sneltreinvaart toenemen. We zijn getuigen van een onvoorstelbare ellende van vluchtelingen, op Lesbos en elders. Er is een enorme klimaatcatastrofe in de maak. Maar we blijven denken dat onze economische machine zo vlug mogelijk weer op gang moet gebracht worden. En o ja, we voeren discussies over onze oudjes. Moeten we ze wel proberen te redden? Moeten we hen eerst vaccineren of pas later? We zijn al lang vergeten dat ons geklungel er de facto voor gezorgd heeft dat velen van hen vroegtijdig gestorven zijn. Als we maar kunnen doen wat we altijd gedaan hebben. De marxisten denken dat ze aan wetenschap doen. Fout, dat is religie. Dat is fanatisme. We moeten naar een systeem dat niet zijn eigen ontwikkeling voor ogen heeft, maar welzijn, dat wat we echt nodig hebben om menswaardig te leven. En dan gaat gezondheid voor.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 8 (oktober), pagina 6 tot 8

• economie
• gezondheid
• Corona