'Hij heeft er zijn hele leven voor gewerkt en afgedragen, terwijl mensen die hier toekomen al op de eerste dag alles op een dienbladje aangeboden krijgen. Zonder een dag te hebben gewerkt, kunnen ze hier leven als god in Frankrijk.' Aan het woord is Vlaams-Belang Kamerlid Dominiek Sneppe; u weet wel, de volksvertegenwoordiger die vindt dat holebi's die trouwen en kinderen krijgen een brug te ver is. De quote is een grove leugen, men krijgt niet zomaar toegang tot onze welvaartsstaat. Maar tegelijk is ze een extreme variant van het vaak gehoord refrein dat 'zij' alles krijgen en 'wij' niets, dat op 26 mei een krachtige electorale motor is gebleken in Vlaanderen waar Vlaams Belang en N-VA in 76 gemeenten samen een meerderheid halen.

Deze verkiezingen kregen we een toxische cocktail van een beleid gericht op werkgevers en multinationals, gecombineerd met een jarenlang migratiediscours vol angst. Dit waren de verkiezingen van het onbehagen. Niet enkel op het vlak van migratie maar evenzeer, of misschien zelfs meer, op socio-economisch vlak. De broeksriem wordt voor sommige groepen steeds strakker aangespannen; het einde van de maand valt almaar vroeger. Voor het 'eigen volk' heeft het vangnet steeds meer gaten, en daar komt dan nog eens het gevaar van de 'Andere' bij. In die optiek creëren de neoliberale voorhoede en extreemrechts samen een perfecte storm. Blauwe hesjes en bruinhemden, één strijd. Vraag is natuurlijk: wat valt hier aan te doen? Eerst en vooral bovenstaand riedeltje blijven weerleggen. Neen, vluchtelingen vallen niet op een berg goud en mogen niet onmiddellijk genieten van 'wat wij hier sinds de oorlog hebben opgebouwd'. Ja, hun integratie is perfect betaalbaar want bedraagt slechts een fractie van onze sociale zekerheid. En tuurlijk moeten de misbruiken er uit, ook al gaat het om uitzonderlijke gevallen. Vraag is echter of dit allemaal veel uitmaakt. De strategie van debunken kent haar beperkingen, zeker in tijden van sociale media waar een eenvoudige leugen het beter doet dan een ingewikkelde waarheid.

De echte uitdagingen om het rechts-populisme te counteren liggen elders. De Amerikaanse politicologen Pippa Norris en Ronald Inglehart schreven daarover een interessant boek: Cultural Backlash. Trump, Brexit and Authoritarian Populism (2019). In het laatste hoofdstuk staat de heilige graal, What to be done? De auteurs zien drie stapstenen: het burgerlijk verzet mobiliseren en de politieke oppositie verenigen; de economische ongelijkheid verminderen; en een antwoord bieden op het cultureel onbehagen. Dit zijn de drie domeinen waarop links ook hier de volgende jaren gezamenlijke antwoorden moet formuleren.

Wat betreft het eerste is de rol van het middenveld, voor wie de politieke omgeving wellicht nog vijandiger wordt, belangrijker dan ooit. Op politiek vlak is het dan weer hoog tijd voor linkse blokvorming, met meer overleg, meer afstemming en meer gemeenschappelijke standpunten; afgelopen verkiezingen bevestigden nogmaals dat afzonderlijk opereren in het Beieren-aan-de-Schelde dat Vlaanderen is nergens toe leidt. Wat betreft het tweede, de strijd tegen ongelijkheid, blijft dat best de basis van de dagdagelijkse politieke strijd. België is een relatief gelijk land, maar onder de oppervlakte zitten diepe kloven. De armoedecijfers verbeteren maar niet, en er is een groeiende groep die steeds harder moet trappen om te blijven stilstaan. Over het derde, het aanpakken van het cultureel onbehagen, lezen we nog het meest in de media. Alleen is het niet zo eenvoudig te luisteren naar de grieven van 'het volk'; ze gaan alle kanten op. De zorgen over het samenleven moeten ernstig worden genomen net als de angst dat de eigen cultuur onder druk staat, dat zeker. Maar feit blijft: pak de economische zorgen aan, kort de wachtlijsten in de zorg in, bouw voldoende sociale woningen,… en ook het cultureel onbehagen zal grotendeels verdwijnen.

'Bij Frans Timmermans weerklonk een appel aan het 'zorgen voor elkaar', bij John Crombez was het vooral 'eerst zorgen voor mijzelf.' Dat schrijft Jan De Meulemeester, die voor VTM de campagne van sp.a van dichtbij volgde. De focus van de partij lag eerder op het particuliere dan op het algemene belang. Het thema 'zekerheid' bleek onvoldoende aan te spreken om kiezers in beweging te brengen. Toch was die campagnekeuze begrijpelijk, gezien de positie waarin de partij zich bevond. Sp.a zet ook de volgende jaren best 'Go Left' verder vanuit de oppositie; regeren met N-VA betekent flirten met de kiesdrempel in 2024. Tegelijk ligt de echte uitdaging voor de partij, maar evenzeer voor links in het algemeen, elders: opnieuw hoop in het maatschappelijk debat krijgen, opnieuw het gevoel installeren dat het beste nog moet komen. Vandaag maken we, in de woorden van Koen Abts in dit nummer, de 'crisis van de toekomst' mee. We kijken niet langer met onvoorwaardelijk vertrouwen naar morgen. Eerder met wanhoop, wrok en nostalgie; het blijken sterke politieke motivatoren. Ook deze verkiezingen stonden in het teken van angst: voor welvaartsverlies, het vreemde, klimaatmaatregelen, besparingen, enzovoort. Links staat nu voor de grote opgave om aan het huidige defensieve discours ook een offensief verhaal te hangen.

Daarin wil ook Samenleving & Politiek een rol spelen. Hou daarom in juli en augustus onze Zomerreeks - Hoop 2019 in de gaten. Daar zal elke dag een gastauteur schrijven over wat hem/haar hoop geeft dat het morgen beter wordt, waar hij/zij kleine stappen en grote kansen ziet op vooruitgang. Want alleen als links de 'crisis van de toekomst' weet te bezweren, heeft het opnieuw een kans.

Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 6 (juni), pagina 2 tot 3

• edito
• verkiezingen
• links
• Vlaams Belang