Rechtse identitaire bewegingen zitten in de lift. Ze teren op het sentiment dat mensen hun manier van leven onder druk staat en ze straks zichzelf niet meer mogen zijn. De boosdoeners zijn de migranten, de moslims, het cultuurmarxisme en de gendernieuwlichterij. Zoals Ico Maly aantoont maken ze deel uit van internationale netwerken die erop uit zijn het linkse tij te keren. Onder de afgeborstelde oppervlakte gedijt echter ook racisme, antisemitisme en seksisme.

Na de Pano-reportage over Schild & Vrienden was de verontwaardiging groot. Iedereen was geschokt, sommigen ook verrast. Het leidde tot felle verklaringen en veroordelingen. Minder eensgezindheid bestond er over de vraag in hoeverre men in diezelfde beweging ook N-VA en met name Theo Francken met de vinger moest wijzen.

Zelf denk ik dat we best duidelijk het onderscheid blijven maken tussen het bovengrondse discours van identitaire groeperingen dat blijkbaar wel wat mensen mobiliseert en het achterliggende racisme van een harde kern. Rechts-conservatieve ideeën inzake cultuur, identiteit of onderwijs kan je bedenkelijk vinden maar ze zijn legitiem in een democratisch debat. En wie het racisme terecht en met klem heeft veroordeeld, heeft nog geen antwoord gegeven op de cultureel maatschappelijke onzekerheid die sommige mensen in hun greep heeft en in de handen van identitaire bewegingen drijft. Het zou N-VA sieren mocht ze zelf ook duidelijker dat onderscheid maken naar de eigen achterban toe. Tot nu hebben ze daar geen thema van gemaakt – integendeel. De communicatie van partijleden flirt zelfs soms met de grens van het fatsoenlijke. En het racisme en de moslimhaat bij de achterban wordt onvoldoende scherp en expliciet veroordeeld. Dit maakt dat bepaalde leden van Schild & Vrienden zich thuis zijn gaan voelen binnen N-VA terwijl ze er eigenlijk niet horen. Ik begrijp niet dat er binnen N-VA geen luidere roep is om op dat punt orde op zaken te stellen. Ook electoraal zou de strategie van de dubbelzinnigheid wel eens over haar hoogtepunt kunnen zijn.

Over de strategie die links moet hanteren, lopen de meningen uiteen. Sommigen vinden dat links het rechtse discours te veel achterna loopt en geen eigen verhaal heeft over identiteit en migratie. Anderen, zoals Ewald Engelen in dit nummer, beweren omgekeerd dat links zich te veel heeft ingelaten met identiteit, diversiteit en gender en zodoende de historische bestaansreden heeft veronachtzaamd. Deze analyse gaat alvast niet zomaar op voor sp.a. Dat illustreert de bijdrage van Wim Vermeersch. De partij heeft zich niet in identity politics verloren, heeft een traditie van een streng maar rechtvaardig migratiebeleid en is de sociaaleconomische thema's minder uit het oog verloren dan haar zusterpartijen in de buurlanden.

In heel wat landen krijgen sociaaldemocraten electorale klappen. Dat heeft inderdaad wellicht te maken met het feit dat sociaaleconomische thema's minder aanslaan omdat alles nu rond identiteit draait. Maar wat is de remedie: over identiteit, migratie en diversiteit echt gaan meepraten of zich enkel concentreren op de sociaaleconomische strijdpunten?

Dit is een vals dilemma. Rechts-conservatieve bewegingen en partijen teren op een onzekerheidssyndroom bij een deel van de bevolking. Die onzekerheid populistisch in angst omzetten is gevaarlijk, maar ze negeren is ook geen optie. Wie onzekerheid wil omzetten in vertrouwen in de toekomst, zal zowel op het sociaaleconomisch als op het cultureel-identiteitsthema moeten inzetten.

Waar kan een progressieve insteek het verschil maken? Het moet alvast een verhaal zijn dat het gehakketak over hoofddoeken en boerkini's ver overstijgt. Het moet breed inzetten op inclusie, gemeenschapsvorming en een dynamisch begrip van culturele identiteit.

Nu leeft hier en daar de gedachte dat links alleen respect zou hebben voor de identiteit van migranten, maar niet voor die van 'de Vlaming'. Wie in bepaalde linkse middens iets over de Vlaamse identiteit zegt, loopt inderdaad het risico op onbegrip te stuiten. Plots gaat het over spruitjeslucht of wordt de collaboratie erbij gehaald om het discours in diskrediet te brengen. Ten onrechte. Er bestaat wel degelijk een Vlaamse cultuur. Ze is getekend door een verleden, een taal, een gedeeld referentiekader inzake politiek, sport, media en cultuur, en bepaalde sociale normen, gebruiken en tradities. Dit maakt dat Vlamingen zich hier thuis voelen. Laat ons daarover niet schamper doen, maar geef mensen het gevoel het belang van die identiteit serieus te nemen. Erken dat migratie en globalisering op dat punt ook gepaard gaan met verlies, en geef aan dat wie het wel eens lastig heeft met diversiteit op steun kan rekenen om mogelijke drempels weg te werken.

Benadruk dat identiteit voortdurend in verandering is maar daarom niet verdwijnt. Op rechts doet men ons graag geloven dat de maatschappelijke cultuur in steen gebeiteld is. O wee als zwarte piet in roetpiet verandert of als moslims de kans wordt gegeven aan de maatschappelijke cultuur bij te dragen zodat ook zij zich hier thuis kunnen voelen. Dan vergaat de wereld of is er sprake van soumission.

Een progressief verhaal maakt autochtonen, nieuwkomers en hun (klein)kinderen bewust van zowel het belang als de veranderlijkheid van identiteit. De maatschappelijke identiteit en cultuur is altijd work in progress. Ze bouwt op een collectief verleden, maar sluit zich niet af voor nieuwe invloeden. Ze kan zich meer inclusief maken zonder zichzelf af te schaffen. Als progressieve partijen dat idee bij de mensen krijgt, zal het hen geen windeieren leggen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 8 (oktober), pagina 2 tot 3

• identiteit
• links
• edito