Nog meer herverdelen zal niet genoeg zijn om de stijgende ongelijkheid tegen te gaan. Dat is de boodschap van de Britse epidemiologe Kate Pickett verderop in dit nummer. De auteur van The Spirit Level (2009) en van de zopas verschenen opvolger van die bestseller, The Inner Level (2018), pleit er in het interview met dit blad voor om de inkomensverschillen nog vóór herverdeling te verkleinen door meer democratie in de economie te brengen.

Er valt veel te zeggen voor het pleidooi van Kate Pickett voor meer economische democratie. De topinkomens stijgen immers een stuk sneller dan de andere inkomens waardoor de overheid steeds meer moet gaan 'repareren' om de groeiende ongelijkheid tegen te gaan. Dat is niet evident in tijden waar belastingen kampen met een imagoprobleem. De klassieke herverdeling staat onder druk, nu populisten en andere politici de legitimiteit ervan in twijfel trekken. Mensen geraken het herverdelen wat moe. Waarom nog solidair zijn met iemand die door eigen keuzes in de armoede is verzeild of met een burger van andere origine? Je hoort het steeds vaker.

We kijken daarom best ook naar andere manieren om gelijkheid steviger ingebed te krijgen in de structuren van de economie zelf. Dat kan, simpel gesteld, onder andere door sterke vakbonden of door werknemersvertegenwoordiging in bestuursraden en renumeratiecomités, maar bijvoorbeeld ook door andere vormen van eigendomsmodellen zoals coöperaties. Pre-verdelen in plaats van her-verdelen: we zien dit concept hier en daar opduiken ter linkerzijde.

Zo is meer economische democratie de kern van de plannen van Jeremy Corbyn in het Verenigd Koninkrijk. Wanneer men spreekt over 'Corbynomics' ligt de nadruk vaak op zijn fiscale plannen en op hoe hij de belastingschijf voor hoge inkomens wil optrekken, maar de radicaliteit van zijn programma zit vooral in zijn voorstellen voor een structurele hervorming van de economie. Corbyn wil sleutelen aan het radarwerk in het hart van de economie en is voorstander van alternatieve vormen van eigendom, met lokale overheden, vakbonden en werknemers aan het stuur in het uitbaten van diensten. In de plannen van Labour lezen we over een overheid die enkel contracten afsluit met bedrijven die goede lonen uitbetalen of wier CEO niet meer dan 20 keer het loon van zijn werknemers verdient, over de oprichting van een nationale investeringsbank die de financiering van coöperaties ondersteunt, over werknemers die als eersten de kans krijgen om gezamenlijk hun bedrijf te kopen als het wordt verkocht, enzovoort. Het zijn allemaal maatregelen die onder de noemer 'economische democratie' vallen.

De plannen van Labour komen niet uit de lucht gevallen. Ze zijn deels gebaseerd op het werk van Karl Polanyi, een Oostenrijkse econoom uit het Interbellum, die behoorde tot de school van de zogenaamde 'morele' economen. Zij wilden het kapitalisme en de markten niet zien verdwijnen, maar ze wel 'verzachten'. Het betekent grotere staatscontrole over de economie, dat zeker, maar ook meer macht en democratische inspraak voor werknemers in de economische planning.

Natuurlijk vallen er praktische bezwaren te maken bij de plannen van Jeremy Corbyn. Hoeveel gaat het nationaliseren van bijvoorbeeld de watermaatschappijen kosten en wordt dat vooral geen vette kluif voor advocaten? Is het realistisch om werknemers mee aan het stuur van een bedrijf te zetten en wie zegt dat zo'n structuur niet vervalt in dezelfde mechanismen als ervoor? Het zijn terechte vragen. Er zijn echter ook grote voordelen verbonden aan bedrijven met meer inspraak voor werknemers. Het is namelijk bewezen dat een participatief management de productiviteit van de werknemer verhoogt én dat het tegelijk voor een betere werkervaring zorgt. Stress gaat vaak samen met het gevoel van gebrek aan controle over het werk. Burn-out met een gevoel van onmacht, omdat werknemers botsen op grenzen, wringen met hiërarchie of vechten met de economische logica van externe aandeelhouders. In coöperaties ligt de nadruk alvast meer op welzijn en minder op winst.

In The Inner Level toont Kate Pickett aan hoe ongelijkheid zich in onze hoofden heeft genesteld en hoe lage sociale status is gelinkt aan hoge niveaus van stress, angsten, depressie en schizofrenie. Kapitalisme maakt mensen individualist, consument en uiteindelijk ook ziek. In de bijdrage van Lode Godderis, verderop in dit nummer, lezen we dat maar liefst 1 op 6 werknemers een hoog burn-outrisico heeft. We kunnen stilaan spreken van een epidemie. Burn-out is dé werkgerelateerde mentale aandoening van de 21e eeuw, wat betekent dat mensen vaak via het werk in een burn-out sukkelen, maar dat men ook via diezelfde werkvloer burn-out kan aanpakken én zelfs voorkomen. Goed werk zorgt voor gezonde mensen.

Als we de democratie in de economische sfeer zouden uitbreiden, dan vangen we twee vliegen in één klap: het zou de inkomensgelijkheid bij de bron aanpakken en tegelijk ook een oplossing kunnen zijn voor de huidige burn-outepidemie. Een pleidooi voor meer democratie in de economie zou op die manier een veel radicalere beleidskeuze zijn dan dat voor een vermogensbelasting zoals we vandaag wel vaak horen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 6 (juni), pagina 2 tot 3

• edito
• democratie
• economie