Monopoly. Voor sommigen is het een eindeloos en saai spel, voor anderen betekent het uren spelplezier. Het is alleszins een van de bestverkochte bordspellen ter wereld. Sinds de Parker Brothers het in 1935 op de markt brachten, zijn ruim 200 miljoen exemplaren verkocht. Doel van het spel is om monopolies te creëren door zoveel mogelijk straten op te kopen en zo tegenstanders te vermorzelen. Het spel bevat een aantal twijfelachtige morele lessen. Mr. Monopoly werd op bijeenkomsten van de Occupy Wall Street-beweging vaak beschimpt. Maar het spel kent een geheime geschiedenis: oorspronkelijk was het ontworpen om de 99% te leren over inkomensongelijkheid.

MONOPOLY 1.0

Tot voor kort ging de geschiedschrijving van Monopoly als volgt: in de jaren 1930, op het toppunt van de Grote Depressie, vond de aan lager wal geraakte familieman Charles Darrow een spel uit om vrienden thuis te entertainen. Hij noemde het spel Monopoly, verkocht het aan de Parker Brothers en werd daarmee stinkend rijk. Het was een inspirerend sprookje van homegrown innovatie.

Het recente boek van Mary Pilon, The Monopolists: Obsession, Fury, and the Scandal behind the World’s Favorite Board Game (2015), werpt een ander licht op het ontstaan van het bordspel. Het verhaal van Monopoly blijkt een aantal decennia vroeger te starten, bij een opmerkelijke vrouw: Elizabeth Magie. Ze was stenograaf van beroep, maar ook artiest, schrijfster, feministe... en uitvinder van bordspellen. Magie was een geëngageerd persoon. Na haar uren gaf ze politieke vorming over de maatschappelijke orde en de steeds grotere macht van de monopolisten. Naar haar gevoel bereikte ze daarmee echter te weinig mensen. Ze broedde op iets meer interactief en creatief. Toentertijd werden bordspellen steeds populairder in Amerikaanse middenklassengezinnen. Het daagde Elizabeth Magie dat die spellen niet alleen aangenaam tijdverdrijf, maar ook een communicatiemiddel waren. Avond na avond werkte ze aan een bordspel dat haar progressieve ideeën zou weergeven. Landlord’s Game was geboren.

Het doel van Magie was om de ideeën van haar - ondertussen overleden - politieke held Henry George op te frissen en te verspreiden. George behoorde tot de school economen die zich de antimonopolisten noemden. Die stelde zich vragen bij de ongeziene creatie van rijkdom en de opkomst van monopolisten als Andrew Carnegie, John D. Rockefeller, J.P. Morgan tijdens de voorlaatste eeuwwisseling. In zijn boek Progress and Poverty (1879) pleitte George voor een belasting op land. Aangezien dit ‘gemeenschappelijk goed’ aan iedereen toebehoorde, diende land dus niet om opgedeeld te worden en mensen exorbitante huur op te laten betalen. George geloofde, en met hem Magie, dat zo’n taks de arbeidersklasse meer middelen zou geven en de armoede zou verminderen.

In 1904 ontving Elisabeth Magie een patent voor Landlord’s Game. Het was een vierkanten bord (erg innovatief op dat moment) met 9 vakjes op elke zijde. Spelers gingen het bord rond, leverden arbeid en werden daarvoor beloond. Elke keer ze de Mother Earth Space (nu: Start) passeerden, kregen ze 100 dollar. Spelers die zonder geld vielen, konden naar de ‘Poor House’. Ook het vakje ‘Go to Jail’ was in de eerste versie al aanwezig. In de oorspronkelijk spelregels lezen we: ‘Monopoly is designed to show the evil resulting from the institution of private property. At the start of the game, every player is provided with the same chance of success as every other player. The game ends with one person in possession of all the money."

Het spel werd de volgende decennia erg populair bij linkse activisten en op universiteitscampussen. Het verspreidde zich vrijelijk in intellectuele middens... tot het in handen kwam van Charles Darrow die het in 1935 aan de Parker Brothers verkocht. De rest is geschiedenis.

CLASS STRUGGLE

Na verloop van tijd werd het spel niet langer geassocieerd met Magie en haar kritiek op de Amerikaanse hebzucht. Voortaan werd rond de huistafels gejuicht als iemand bankroet ging. De oorspronkelijke opzet van het spel werd vergeten. Tot een New Yorkse professor, Bertell Ollman, op het verhaal van Elizabeth Magie botste en een nieuwe poging deed om via het spel de ongelijkheden van het kapitalisme aan te klagen. In 1978 bedacht hij een socialistisch alternatief voor Monopoly: Class Struggle.

Het was op zijn minst een bijzondere variant op Monopoly. Op de doos zien we Karl Marx armworstelen met Nelson Rockefeller, toenmalig vicepresident (1974-1977) en symbool van het kapitalistische kwaad. Ze gebruiken hun linkerhanden, dus uiteraard wint Marx. Het concept was hetzelfde als Monopoly, maar het spel werd gespeeld met klassen in plaats van met spelers. Twee tot zes deelnemers konden de rol opnemen van ‘kapitalisten’, ‘werknemers’, ‘landbouwers’, ‘kleine ondernemers’, ‘vakmannen’ of ‘studenten’. Ze bewegen rond het bord en rekenen onderweg af met verkiezingen, stakingen, oorlogen en Kans Kaarten als ‘Yesterday you shook hands with Republican Senator Kennewater, and you believed him when he said he is the workingman’s candidate. Lose 1 asset for being so gullible.’ Het ultieme doel van het spel was om een nucleaire oorlog te vermijden en de revolutie te doen slagen.

Class Struggle verscheen in volle Koude Oorlog, een tijdperk waarin het Communisme voor de gemiddelde Amerikaan onverminderd angstaanjagend was, maar verkocht toch zo’n 230.000 exemplaren. Het werd vertaald in het Italiaans, Duits, Frans en Spaans, en lag in de rekken naast Monopoly. Maar, o ironie, de marxistische professor kreeg snel een lesje hoe kleine ondernemers worden platgewalst door grote ondernemingen. Bestellingen binnenkrijgen bleek niet hetzelfde als betaald worden. Uiteindelijk had Ollman niet voldoende middelen voor een tweede versie van het spel. Hij zag zich genoodzaakt het spel te verkopen aan Avalon Hill, een bedrijf gespecialiseerd in... oorlogsspellen. In 1994 verdween het van ‘de markt’.

MONOPOLY 2.0

Vandaag bestaat Monopoly in alle mogelijke kleuren en varianten. Zo verscheen eind vorig jaar de editie ‘The Star Wars: Monopoly’, naar aanleiding van de nieuwste Star Wars film. Een variant die aansluit bij de 21^ste eeuwse maatschappelijke ordening, zoals Monopoly 1.0 of Class Struggle, moet echter het daglicht nog zien. Dat is jammer. Misschien moeten we, de geheime geschiedenis van Monopoly en de huidige niveaus van ongelijkheid indachtig, een nieuwe versie van het spel in het leven roepen: Monopoly 2.0 met kleinere banken, alternatieve munten, ruilhandel, enzovoort, en met Kans Kaarten zoals ‘Door illegale belastingdeals met multinationals betaalt u 50 euro’, ‘U wordt ontslagen als flexwerker en krijgt geen uitkering wegens te weinig gewerkte dagen’, ‘Door het snoeien in onze sociale zekerheid, draait u zelf op voor de dokterskosten’, ‘De elektriciteitsfactuur stijgt: u betaalt 50 euro extra’, ‘Verlaat de gevangenis, mits u uw proces afkoopt’, ‘U bent jarig en ontvangt 5 uur verloning in tijd’, enzovoort.

Zo’n spel kan jonge mensen helpen om de economische orde beter te begrijpen en ook de politieke keuzes daartoe zichtbaar te maken. Steeds meer groepen in onze samenleving passeren vandaag niet meer langs ‘Start’, alleen beseffen we dat steeds minder. Welke geëngageerde creatieveling steekt Monopoly 2.0 ineen? Wie wordt de nieuwe Elizabeth Magie?

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - redactioneel - Monopoly - ongelijkheid

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 1 (januari), pagina 1 tot 3

• Monopoly
• ongelijkheid
• redactioneel
• edito