RIJZENDE STER

Podemos ontstond in de schoot van de Indignado’s die in 2011 maandenlang de Madrileense pleinen bezetten en zich afzetten tegen het kapitalisme, de economische situatie en de inhaligheid van banken. Net als de beweging staat ook de partij voor directe democratie en het volledig vervolksen van het beleid. Het programma van Podemos wordt samengesteld via ‘círculos’ (dus door niemand ‘voor’gezeten); belangrijke partijbeslissingen worden genomen via online verkiezingen waaraan met honderdduizenden wordt deelgenomen; fondsen grotendeels verworven via crowdfunding.

Het bleek een instant succes. Twee maanden na haar oprichting, en met slechts 200.000 euro in de kassa, haalde Podemos meer dan 2 miljoen stemmen en 5 zetels in het Europese Parlement binnen. Bij die verkiezingen behaalden de twee traditionele partijen, PSOE en PP, voor het eerst geen 50% van de stemmen. Sindsdien bleef de ster van Podemos rijzen. Volgens recente peilingen is ze op dit moment de grootste politieke formatie van het land.

VOODOO STEM

Het fenomeen ‘Podemos’ is om meerdere redenen opmerkelijk. Al was het maar omdat een land dat zo zwaar getroffen wordt door de economische crisis als Spanje geen heil zoekt bij xenofobe rechtse populisten, zoals dat elders wel het geval is. Dat had zeker gekund. Geen land in Europa zag zijn dna de voorbije decennia zo veranderd door migratie als Spanje. Begin de jaren 1990 waren er nauwelijks immigranten; in 2009 stond de (officiële) teller al op 5,6 miljoen.

Podemos focust op een andere ‘zondebok’: het politieke establishment van sociaaldemocraten en conservatieven (‘la casta’) die het land sinds Franco afwisselend hebben bestuurd. Een stem voor Podemos is dan ook een voodoo stem. Voor het eerst voelt de Spanjaard zich ‘empowered’. Tot vandaag zag die met zijn stem slechts weinig wezenlijks veranderen. De verschillen tussen het beleid van PP en PSOE waren miniem. Vandaag kan men zich met 1 stem afzetten tegen meerdere zaken: tegen het tweepartijensysteem, tegen de enorme corruptie, tegen de uithuiszettingen, tegen Angela Merkel, tegen de markten, enzovoort.

TEN KOSTE VAN PSOE

De spectaculaire groei van het ‘nieuwe’ linkse Podemos doet vooral de ‘oude’ sociaaldemocraten van PSOE pijn. Die partij verloor in 2011 (nationaal) en 2014 (Europees) al zwaar; in november 2015 dreigt een afslachting. Door de electorale krimp van de voorbije jaren zit PSOE vandaag met een ouder, minder opgeleid electoraat. Het zijn vooral de goed opgeleide, middenklasse jongeren die massaal de overstap naar Podemos maken. Het zijn zij die op de arbeidsmarkt geconfronteerd worden met frustratie en onzekerheid (terwijl ouderen - ook de laagopgeleiden - al van de vruchten van de ‘goede jaren’ konden proeven). Kan je hen die ontgoocheling kwalijk nemen? Meer dan de helft (!) van de Spaanse jongeren zit zonder werk. En als ze al een job hebben, verdienen ze meestal minder dan 1000 euro per maand - het zijn de zogenoemde ‘mileuristas’.

De precaire situatie van de jonge, geschoolde Spanjaard wordt perfect belichaamd door Pablo Iglesias: een academicus die op 36-jarige leeftijd nog steeds met een onstabiel contract werkt aan de universiteit als assistent. (Bemerk het contrast met de nieuwe PSOE-voorzitter, Pedro Sánchez, de ‘tegenzet’ van PSOE. Ook hij is jong, maar allesbehalve ‘precair’, want reeds lange tijd werkzaam in de cenakels van de partij - lees: het apparaat waar Podemos zich zo tegen afzet).

Dit trieste lot zagen Spaanse jongeren, na de economische boom van begin de jaren 2000 en geschoold als ze waren, alleszins niet aankomen. Ze vinden bij de PSOE steeds minder antwoorden. Ze zijn het beu in een economie te leven, maar zien dat sociaaldemocraten de voorbije jaren wel wat morrelden aan de geglobaliseerde markteconomie, maar die nooit echt in vraag stelden. Ze zoeken meer hun heil in sociale rechtvaardigheid op kleinere schaal, terwijl sociaaldemocraten vooral blijven inzetten op herverdelingsprogramma’s van bovenaf. Ze zijn opgegroeid met ad-hoc solidariteitsinitiatieven, van onderuit ontstaan en online aangevuurd; de cultuur van vakbondsprotest en collectieve actie zegt hen weinig.

UITDAGINGEN

Vraag is of Podemos deze PSOE- en andere kiezers tot aan de stembusgang in november aan zich kan binden. Operatie Beschadiging is immers volop aan de gang. Geen dag gaat voorbij of er wordt gewaarschuwd dat Pablo Iglesias van Spanje een Venezuela wil maken. Maar ook inhoudelijk staat Podemos voor uitdagingen. Er is, een, de kwestie van organisatie. De partij zal duidelijkheid moeten scheppen over hoe ze haar concept van ‘radicale democratie’ in de context van een representatieve democratie in de praktijk wil brengen. En er is, twee, de vraag van de staat. Hoe dichter ‘nieuwe’ linkse partijen bij de macht komen, hoe meer ze beschuldigd worden ‘oude’ sociaaldemocraten, en dus niet radicaal genoeg meer, te zijn.

Er is iets van aan. Podemos mag dan nog het politieke establishment afzweren, als ze aan de macht komt, zal ze toch moeten vechten voor het behoud van de welvaartsstaat in zijn huidige vorm (omdat die de gezondheidszorg, onderwijs en pensioenen regelt). Maar die welvaartsstaat is - laten we niet vergeten - het resultaat van een compromis tussen arbeid en kapitaal. Podemos staat dan voor de evenwichtsoefening waar elke linkse partij - ‘oud’ of ‘nieuw’ - mee kampt(e): laveren tussen het behouden van het beste van de welvaartsstaat en het niet opnieuw in de val trappen van het versterken van het kapitalisme (zoals de Derde Weg overkwam).

EVOLUTIE NAAR CENTRUMLINKS?

De recepten voor een uitweg uit de economische crisis, waarmee Podemos op een paar maanden tijd Spanje veroverde, zijn binnen het Europese keurslijf niet eenvoudig in beleid te gieten: de herstructurering van de publieke schuld, de introductie van een ‘Franse’ 35-urenweek, het invoeren van een basisinkomen, het verlagen van de pensioenleeftijd naar 60, het ongedaan maken van een aantal arbeidsmarktmaatregelen van Mariano Rajoy, enzovoort.

Nu de contouren van het programma voor de verkiezingen van november 2015 stilaan duidelijk worden, lijkt het er echter op dat het Podemos-programma opschuift naar centrumlinks: men accepteert steeds meer het framework van Europa inzake de herstructuring van de publieke schuld, het basisinkomen zou er nu enkel komen voor mensen in ‘precaire toestand’, de verkorte werkweek werd van de agenda gehaald en de pensioenleeftijd opgetrokken naar 65 jaar.

Kantelt Podemos in de richting van die ‘vermaledijde’ sociaaldemocraten? Speelt Podemos het partijpolitieke spel mee dat het zo veracht? Niet echt. Ja, Podemos wil verkiezingen winnen zoals elke andere normale partij. Maar, neen, haar kerngedachten geeft ze daarmee niet op. Eigenlijk is de inhoud van het programma secundair. Podemos heeft maar één doel en daar moet alles voor wijken: het establishment van de macht verdrijven, het opschudden van de bestaande politiek, het meer democratisch en participatief maken van de structuren.

FRIS

De aantrekkingskracht van Podemos ligt veeleer in de frisheid dan in haar ideologie. Ondanks de inhoudelijke bijsturing blijft de kracht van de partij onaangetast: ze verbindt de woede bij de bevolking (over Madrid, Berlijn, Brussel) met een boodschap van hoop: claro que podemos. Natuurlijk kunnen we ons land terugwinnen. Natuurlijk kunnen we het tweepartijenstelsel laten imploderen.

Podemos is een typisch Spaans, links antwoord op de economische crisis. De partij beweert zelf niet ‘links’ maar ‘onder’ te zijn. Podemos wil Spanje redden van de kaste die haar van ‘boven’ bestuurt. Met dit discours trekt ze kiezers aan die zich normaal niet identificeren met links. Podemos slaagt er zo in te doen wat PSOE allang niet meer kan: kiezers halen bij de rechterkant van het politieke spectrum, niet-kiezers mobiliseren. 2015 wordt een interessant jaar voor links Spanje, met Podemos die de politieke agenda bepaalt en PSOE die enkel achterna kan hollen. Benieuwd of dit voor Pablo Iglesias in het Moncloa eindigt.

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - redactioneel - Podemos - verkiezingen - Spanje

Samenleving & Politiek, Jaargang 22, 2015, nr. 1 (januari), pagina 1 tot 3

• edito
• redactioneel
• Podemos
• verkiezingen
• Spanje