We staan aan de vooravond van een ongeziene begrotingsinspanning op het federaal niveau. Het tekort terugdringen tot aanvaardbare proporties zou een inspanning vergen van een goede 22 miljard euro. Dat is het dubbele van de inspanningen onder het Globaal Plan van 1993, de vorige keer dat er van dergelijke ‘gezondmaking van de overheidsfinanciën’ sprake was.
Zou, want over de omvang en het tempo van de begrotingssanering bestaat discussie. Niemand minder dan eregouverneur Fons Verplaetse liet in een interview in Knack optekenen dat 6 miljard, gespreid over 2011 en 2012, volstaat om het begrotingstekort terug te dringen tot 3 procent van het bruto binnenlands product (BBP) en dus aan de verplichtingen van Europa te voldoen. Het ritme van de verdere begrotingsinspanningen om het overheidstekort naar 0 procent van het BBP te brengen, kan trager. Want we moeten evenzeer rekening houden met die andere doelstelling van Europa: de werkgelegenheidsgraad van 61 procent optrekken tot 70 procent, aldus Verplaetse.
Hij heeft ongetwijfeld gelijk, want een sanering van 1 procent van het bbp betekent dat er pakweg 10.000 jobs in de privésector minder gecreëerd worden. Maar zelfs als men Verplaetse zou volgen, dan nog gaat het om megabedragen. Er zijn geen duizend manieren om dit aan te pakken. Wil je vermijden dat dit een pure saneringsoperatie wordt, dan moet er ook gezocht worden naar nieuwe inkomsten.

Een meer rechtvaardige fiscaliteit hoort daar zeker bij. Die was sowieso al nodig. Het loopt immers goed fout met de inkomensverdeling in dit land. Dit blijkt onder meer uit de sociaaleconomische barometer 2010 van het ABVV: sinds het begin van de jaren 1980 daalt het loonaandeel in het BBP, ten nadele van andere inkomens. De inkomensongelijkheid is in die periode toegenomen. Ook de ongelijkheid, na belastingen, tussen hoge en lage inkomens neemt toe. En de hoogste inkomens nemen pijlsnel toe… Er worden grote verklaringen afgelegd over armoedebestrijding, en daarvoor worden ook een aantal goede maatregelen genomen, maar ten gronde wordt armoede niet weggewerkt. En door de massale fiscale fraude en geringe fiscale controle is het rechtvaardigheidsgevoel helemaal weg. Om het met de slogan van FAN uit te drukken: enkel gewone mensen betalen belastingen.

Er blijven wel heel wat weerstanden om echt werk te maken van meer rechtvaardige belastingen. Ons land kent al een hoge belastingdruk, zal men opwerpen. Dat is juist, tenminste voor wie geen gebruik kan maken van de vele aftrekken en ook zijn of haar reële inkomen aangeeft: de werknemers dus. Belastingen zijn bovendien niet populair. De rechtse populisten hebben ook dit gemeen: het zijn anti-belastingpartijen. In tijden waarin het aartsmoeilijk is om kiezers te winnen en te binden, blijft het dus een moeilijke boodschap. Ook de sociaaldemocratie bleef hierin achterwege. Ondanks decennialange regeringsdeelname is het bedroevend gesteld op het vlak van fraudebestrijding en meer rechtvaardige belastingen. We weten het, de socialisten hadden het nooit alleen voor het zeggen in de coalitieregeringen. De portefeuille van Financiën was ook nooit in handen van socialisten, maar kwam terecht bij mensen van het kaliber van de liberaal Reynders. Maar ook binnen de sp.a kreeg deze materie niet altijd de aandacht die ze verdient. Nemen we als voorbeeld het Vlaams beleidsniveau. Het kijk- en luistergeld werd op non-actief gezet. Er kwam in 2009 een jobkorting in de personenbelasting voor alle werkende Vlamingen (die in Vlaanderen wonen). Bedrijfsbelastingen zoals onroerende voorheffing op materieel en gebouwen werden verminderd. Gemeenten werden in het kader van het Lokaal Pact aangezet om ‘pestbelastingen’ op bedrijven aan te pakken. Ook op Vlaams beleidsniveau stond de fiscale politiek dus uitsluitend in het teken van minder. Een aantal kortingen, zoals de verlaging van successie- en schenkingsrechten, spelen vooral in de kaart van hogere inkomens. De jobkorting voor de laagste inkomens wordt dan weer afgeschaft vanaf 2011. Bovendien springt men slordig om met de belastingen. Om een recent voorbeeld te noemen: het autowegenvignet werd nooit geïndexeerd. Bij de opmaak van het samenwerkingsakkoord met de buurlanden heeft men het nagelaten om daar een punt van te maken, waardoor de opbrengst jaar na jaar afneemt.

De sanering van de overheidsfinanciën is een uitgelezen kans om hier bij te sturen.
Socialisten hebben de boot een beetje gemist om zichtbare alternatieven te formuleren toen de financieel-economische crisis woedde, deze keer moeten ze vermijden dat ze opnieuw op nahollen zijn aangewezen. Wanneer tijdens de lopende federale regeringsonderhandelingen het overleg start rond het begrotingsluik, moet er een fiscaal plan voorliggen. De ingrediënten van dit plan worden verder in dit nummer geschetst: meer belastingcontrole; bestrijding van belastingsfraude; invoering van een federale vermogenswinstbelasting; gerichte verhoging van schenkings- en successierechten,… We kunnen er nog wat pistes aan toevoegen zoals maatregelen tegen de misbruiken van de notionele intrestaftrek, invoering van een motteballentaks op de superwinsten van Electrabel, enzovoort.

We vragen politici met lef en met een sterk verhaal. Gezien de vele weerstanden is dit laatste geen sinecure, maar lang niet onmogelijk. Men kan alvast inspelen op het rechtvaardigheidsgevoel van mensen die nu de juiste indruk hebben dat enkel gewone mensen belastingen betalen. Een perceptie die nog is toegenomen nu men ziet dat de overheid in nesten zit nadat ze de privébanken is te hulp gekomen; banken die zelf mee aan de basis liggen van de crisis.
Misschien moeten specifieke belastingen ook meer gericht worden aangewend. Wat te denken van een ‘ Vlaamse vermogensbelasting’ (aanpassing successie- en schenkingsrechten) waarvan een deel gebruikt wordt om een ambitieus armoedebestrijdingsplan te helpen financieren? En een federale vermogenswinstbelasting waarvan een deel wordt ingezet ten voordele van de wettelijke pensioenen?

Jean-Marie De Baene
Redactielid Samenleving en politiek

edito - fiscaliteit - begroting

Samenleving & Politiek, Jaargang 17, 2010, nr. 10 (december), pagina 1 tot 3

• edito
• fiscaliteit
• begroting
• redactioneel