En de politiek? Wie de laatste maanden politici als Kris Peeters de bedrijfsleiders achterna ziet lopen, kan niet anders dan politieke machteloosheid vaststellen. Zwaaien met schriftelijke beloftes en met riante staatssteun hebben GM nog niet over de streep gehaald. Verbolgen telefoontjes van de Vlaamse minister-president hebben de DHL-leiding nog niet op andere gedachten gebracht. Peeters deed natuurlijk wat hij moest doen. Maar het toont wel aan hoe de politiek gegijzeld wordt door het kapitaal. De aanpak van de bankencrisis was hiervan een mooie illustratie. Hoe roekeloos en maatschappelijk onverantwoord de banken zich de afgelopen jaren ook hadden gedragen, de overheid stak hen pakken geld toe, omdat het niet anders kon.
In tijden van crisis worden bedrijven met heel wat égards benaderd. Ze kunnen zonder veel tegenwerpingen bijkomende steun vragen, en vaak worden daar geen voorwaarden aan gekoppeld. Dat is op zijn minst opmerkelijk op een ogenblik dat er voluit bespaard wordt op overheidsuitgaven, mee op vraag trouwens van het bedrijfsleven dat al jaren klaagt over het te grote overheidsbeslag op het nationaal inkomen.
Uiteindelijk dreigt de gewone werkmens daar de dupe van te worden. Wanneer de tarieven van het openbaar vervoer verhogen bijvoorbeeld, of wanneer het wegwerken van de wachtlijsten in de kinderopvang tergend traag plaatsvindt. En omwille van de crisis vraagt men aan diezelfde werknemer om zijn looneisen te matigen, om het voortaan te doen met minder tijdskrediet, om mobieler te zijn, om zich bij ontslag tevreden te stellen met kortere opzegtermijnen en vooral, om langer te werken vooraleer met pensioen te gaan.

Socialisten moeten eisen dat het anders moet en - daar waar ze mee aan zet zijn - bewijzen dat het anders kan. Tonen dat een andere, meer duurzame economie mogelijk is, dat sociale bescherming geen sta-in-de-weg is voor een economische reconversie. Sociale bescherming moet een uitgangspunt zijn, geen afgeleide. En dit hoeft helemaal geen economische handicap te zijn. Dat de werkloosheid bij ons minder sterk is toegenomen dan in veel andere landen het geval is, wordt onder meer toegeschreven aan onze sociale bescherming. Deze werkt als een economische stabilisator, heet het in het vakjargon. Werkloosheidsuitkeringen die gedurende lange tijd kunnen worden toegekend, houden de economische vraag op peil. Tijdelijke werkloosheid vermijdt dat bedrijven snel tot definitief ontslag overgaan.
Verder in dit nummer maken Jan Vanthuyne en Tom Bevers een balans op van het Generatiepact en betreuren ze dat het gebruik van het brugpensioenstelsel onvoldoende werd afgeremd. Ze kijken daarbij verwijtend in de richting van de sociale partners die de toegang via sociaal overleg versoepelden ten opzichte van het oorspronkelijke Generatiepact… Gelukkig maar dat die partners dit deden, zodat er in crisistijden als vandaag voldoende sociale uitstapmogelijkheden zijn. Bovendien lijken Vanthuyne en Bevers onvoldoende te beseffen dat het oorspronkelijk Generatiepact bijzonder onrechtvaardig was voor vrouwen, waarvan er heel wat deeltijds werken. Het sociaal overleg in kwestie heeft dit gecorrigeerd door meer gelijkstellingen toe te staan zodat ook zij - indien nodig - recht hebben op brugpensioen. Koesteren dus die sociale bescherming en niet al te snel meelopen achter het vaandel van flexicurity of de modernisering van het arbeidsrecht. Want dan weten we wel wat we verliezen (bescherming), maar bijlange niet wat we in de plaats krijgen. Alsof er veel meer werklozen een baan zullen krijgen indien de opzegtermijnen van bedienden zouden worden ingekort. Alsof de werknemers van Bayer Antwerpen echte werkzekerheid zullen krijgen wanneer ze hun arbeidstijdverkorting inleveren. Toch merkwaardig dat de overheid arbeidstijdverkorting aanprijst en subsidieert als crisismaatregel en dat diezelfde overheid bij monde van Kris Peeters de vakbonden van Bayer tot verantwoordelijkheid oproept en vraagt om langer te werken… omwille van de crisis. Maar dit terzijde.

De optie voor een meer duurzame economie wordt misschien nog een grotere uitdaging voor socialisten. Want het vergt een grote portie overheidsregulering en zelfs overheidsinitiatief. En dit is pas tegendraads. Ja, er komt meer overheidsregulering voor de banksector, maar het is maar de vraag hoe ver die zal reiken. En het is een uitzondering die de regel bevestigt want alles staat tegenwoordig in het teken van minder regulering. Zie maar hoe de Europese dienstenrichtlijn langzaam maar zeker in onze regelgeving binnendringt. Alle overheden zijn naarstig op zoek of hun regelgeving geen hindernissen opwerpt voor het vrij verkeer van diensten. Op zich is daar niets mis mee. Wat wieden in procedures en regels moet kunnen, als er maar niet getornd wordt aan de nodige maatschappelijke sturing van de markten of aan het publiek karakter van sommige diensten. En dat dreigt nu precies te gebeuren. Zo wil N-VA-minister Muyters van deze operatie misbruik maken om het gros van de VDAB-dienstverlening, zoals begeleiding en opleiding van werkzoekenden, anders in te kleuren en op de markt te brengen. Werkgeversorganisaties in Europa zijn overigens van plan om, in het kader van diezelfde dienstenrichtlijn, meldpunten op te richten om de regelgeving van andere lidstaten op de korrel te nemen.
Tijdens de voorbije legislatuur hebben de socialisten ook op het Vlaamse beleidsniveau verdienstelijke inspanningen gedaan om bedrijven meer hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te laten opnemen. En het bedrijfsleven is daar een stuk in mee gegaan zolang het vrijblijvend was of gepaard ging met bijkomende subsidies, zoals de diversiteitswerking via diversiteitsplannen en Jobkanaal. Maar o wee indien er aan gedacht werd om economische steun te koppelen aan criteria van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zelfs het koppelen van economische steun aan tewerkstellingsvoorwaarden is tegenwoordig not done. Zopas werd door de Vlaamse regering beslist om het behoud van tewerkstelling als voorwaarde om vrijgesteld te worden van successierechten (bij overdracht van familiale ondernemingen) op te schorten, omwille van de crisis. Benieuwd of die tewerkstellingsvoorwaarde terugkeert als de crisis wegtrekt.

Het is mijn overtuiging dat de overheid meer sturend zal moeten optreden om de economie te vernieuwen. Voorwaar geen makkelijke opdracht, want sturen is niet echt in de mode. Ook het economisch overheidsinitiatief was passé. Zo werd de Gewestelijke investeringsmaatschappij Vlaanderen geprivatiseerd en moet men die nu als Vlaamse participatiemaatschappij terug uitvinden. De overheid zal overigens ook mee richting moeten geven om de economische reconversie kracht bij te zetten. Mobiliserende progamma’s als de vroegere DIRV (derde industriële revolutie in Vlaanderen)-actie of het Waalse Marshallplan kunnen daarbij helpen. Ook maatschappelijke doelstellingen kunnen als katalysator werken, zoals de optie in Zweden dat de samenleving in de toekomst niet langer afhankelijk mag zijn van fossiele brandstoffen … of radicaal kiezen voor de elektrische wagen in Vlaanderen. Misschien kan dit stilzittende ondernemers activeren om terug voluit hun rol op te nemen als werkgever.

Jean-Marie De Baene
Redactielid Samenleving en politiek

edito - arbeidsmarkt - generatiepact - economie

Samenleving & Politiek, Jaargang 16, 2009, nr. 10 (december), pagina 1 tot 3

• edito
• arbeidsmarkt
• generatiepact
• economie
• redactioneel