De ingetogen bedachtzaamheid is aangewezen omdat veel van de recepten van de goede scores die de sp.a in (voor de beeldvorming) belangrijke steden neerzette, niet zomaar landelijk voorhanden zijn. Daar waar de sp.a-prestaties goed waren, zijn enkele belangrijke voorwaarden aanwezig: politiek leiderschap en een langetermijnvisie, een sterke ploeg met een duidelijk beleidsconcept. Hoe belangrijk ‘goed beleid’ nu precies is, valt moeilijk uit te maken. Tijdens de voorbije weken werd vaak geschreven dat goed beleid een dam tegen het VB zou zijn. Wat zegt dat over de besturen van al die gemeenten waar het VB groeide? Causaliteit impliceert dat de verklarende factoren voldoende en noodzakelijk moeten zijn.
Of het federale beleidsniveau sterk met goed beleid geassocieerd wordt, is onzeker. Ondanks de gunstige perceptie die na de federale beleidsverklaring in de media rees, maar ook snel weer wegebde, valt zeer te betwijfelen of paars II de komende maanden vooral met goed bestuur verbonden zal worden. Hoewel de bestuur(der)scapaciteiten van de sp.a erkend worden en de partij enkele zeer sterke topfiguren telt, is het politiek leiderschap van de sp.a op Vlaams niveau niet evident. Vandaag, maar dat kan keren, lijkt het eerder op een duel Leterme-Verhofstadt uit te draaien. Dat de derde hond niet altijd met het been gaat lopen, bewezen de regionale verkiezingen van juni 2004. Een midden-in-het-bed-strategie is niet aangewezen. De partij moet zichzelf en haar thema’s tot de inzet van de verkiezingen maken.
Daarnaast mag de vraag gesteld worden of de ploeg van de sp.a de voorbije jaren sterker geworden is. Het dreamteam van weleer, met de vier oer-tubbies, lijkt wat uit verband gespeeld. Vandenbroucke geeft niet altijd de indruk dat hij zich zo lekker voelt in de sp.a, superstrateeg Janssens moet zich vooral op Antwerpen concentreren, Stevaert op Limburg. De discussie tussen Vandenbroucke en Van den Bossche over de schoolpremie was niet enkel heel pijnlijk en vervelend, maar ook exemplarisch. Niet enkel dat ze er was, maar ook dat ze niet meteen beslecht kon worden. Het lijkt in elk geval een symptoom voor de verzwakte chemie van de tubbies. De uitbreiding ervan betekende zoveel als de beslissing om de verslagen van het partijbestuur op het internet te gooien: de invloed is afgenomen. De ploegverdeling waar Stevaert in zijn hoogdagen kon op rekenen, is niet meer. Vande Lanotte moet het m.a.w. meer zelf doen, nog een geluk dus dat hij sterke schouders heeft en het gewoon is om zijn eigen koers te kiezen. Want hoewel er onmiskenbaar veel potentieel zit in de sp.a’ers die net onder de lijn van de oer-tubbies leven, heel veel verpletterends heeft dat nog niet opgeleverd. Over het politiek rendement van sommige sp.a-ministers wordt ook binnenskamers wel eens een retorische vraag gesteld.
Niet zozeer het politieke leiderschap of de ploegopstelling is een teer punt. Wel de verhaallijn waarmee de sp.a op het veld wil komen. Niemand minder dan Vande Lanotte zelve heeft de verwachting terzake hoog ingesteld. Live op televisie, in het verkiezingsprogramma Terzake XL, op vrijdag 6 oktober, rond 21u, op het net van de meerwaardezoekers. Uw dienaar zat erbij en was blij onder de indruk. Er is een en ander op komst. Vande Lanotte is geen blufpokeraar, dus mogen we ons straks aan het dek sjorren voor een woelige maar boeiende reis.
Maar daarmee is nog niet duidelijk wat dat precies zal zijn. De record van het beginselverklaringsproces is niet meteen vrolijk makend. Het uitstel van deel twee en de combinatie ervan met deel drie heeft goede redenen. De partij is overmoedig geweest, heeft teveel hooi op de vork genomen. Een grondige ideologische denkoefening hou je niet tijdens de massale mobilisatie voor de gemeenteraadsverkiezingen. Dan blijft er te weinig tijd en energie over voor het opstellen en bespreken van teksten. Nu de rust even terugkeert moet iedereen, ook de afdelingen, voldoende tijd krijgen om de hopelijk niet zo evidente teksten te verwerken. Vandaar het uitstel. Omdat alles tijdig klaar moet zijn voor de komende federale verkiezingen worden deel twee en drie van het beginselproces samengevoegd. Ziedaar de diagnose van de eerstelijnsbehandeling.
Maar het uitstel en samenvoeging is niet van die aard om de vraag of de sp.a straks een waardige opvolger zal vinden voor het wervende ‘gratis verhaal’, vandaag met grote zekerheid te beantwoorden. Hoewel inhoudelijk nog steeds waardevol is ‘gratis’ wegens inflatie ongeschikt voor verder gebruik. Ook in de afgeleide versie, Stevaerts vijfkamp, liep niet alles even vlot. Dus moet via een nieuwe invalshoek en langsheen enkele centrale concepten een fris, wervend en slim verhaal gevonden worden dat de partij een nieuw elan kan geven.
Een heruitvinding van het socialisme is niet wenselijk en zelfs niet mogelijk. De kern van het socialisme bestaat uit een beperkt aantal onveranderlijke en fundamentele waarden. Maar socialisme is geen dogmatisme: met actualisering en interpretatie moet het aangepast worden, moet het levendig, relevant en zinvol blijven. Met respect voor die kernwaarden en grondgedachten. Vanuit het concept gelijke kansen is al heel veel mogelijk, als er tenminste ook aandacht is voor de herverdeling van de uitkomsten en niet enkel voor de startlijn.
Welke invalshoek of benadering we straks mogen verwachten is voorlopig nog onbekend. ‘Iedereen’ en de zeer terechte vraag naar meer responsabilisering van de hoge inkomens, heeft nooit voldoende gepakt. Met enkele rake verwijten - ‘afgunstsocialisme’ - en vervelende carrièrebewegingen van enkele Alte Kameraden was dat geen succesverhaal. Maar dat de partij zeer gediend zou zijn met een creatief en sterk appellerend, onversneden socialistisch verhaal is niet meteen een uitzonderlijk standpunt. Tot op heden kennen we de adjectieven waarmee dat recept beschreven moet worden - open, progressief, warm, sociaal, enz. - maar de essentie is uiteraard veel belangrijker.
Hopelijk kan Vande Lanotte door deze overwinning afrekenen met zijn ‘demonen uit het verleden’. Het leek er soms op dat Vande Lanotte tijdens de eerste maanden van zijn voorzitterschap gebukt ging onder de verreikende slagschaduw van de grote voorganger. Of hij zelf dat gevoel heeft valt te betwijfelen, maar de stille verwijzingen waren soms betekenisvol. Stevaert werd en wordt gemist. De speculaties over de terugkeer van Stevaert kwamen niet aan de enkels van die over de federale transfer van Leterme, maar de blijvende vraag of die stap niet vroeg of laat nodig zou zijn, was niet meteen een opsteker voor het leiderschap van Vande Lanotte. Een verhuis van Stevaert is op korte termijn zonder twijfel een weldaad voor de creativiteit, maar een terugkeer naar het voorplan is niet gezond voor de lange termijn. Het is gemakzucht, een conjuncturele en geen structurele investering. Maar soit, die vraag stelt zich al iets minder. En dat is goed nieuws.
Goed nieuws was er zeker in Antwerpen. Na het receptenboek van Stevaert heeft nu ook Janssens een patent op een wonderformule. Maar toch is het niet verstandig om te denken of te hopen dat die werkwijze volgend jaar ook zomaar voor de hele partij gebruikt kan worden. Misschien heeft de sp.a volgend jaar niet alleen heel wat Patrick maar ook flink wat Daniël nodig? Wat Termont in Gent heeft gedaan raakte door de overfocus op Antwerpen wat op de achtergrond. Maar Termont bewijst dat er ook andere kwaliteiten zijn die tot succes leiden. Een socialisme met volkse inslag, dat er misschien mee voor zorgde dat het VB echt verliest. Een duidelijk en geloofwaardig socialisme, zonder al te veel pretentie of modernistisch geknutsel, met expliciete keuzes. De sp.a moet zich niet à la Janssens ogenschijnlijk losmaken van het socialisme, maar het precies krachtig omarmen.
De meerwaardezoekers onder de Sampol-lezers - zijn er andere? - herinneren zich misschien nog de hilarische kletspartijen van de typetjes die Bart Peeters en Hugo Matthijsen in het Peulengaleis onsterfelijk maakten. Hun redeneringen mondden doorgaans uit in de cultleuze ‘da iiis jong, da iiis’. Het zou een stommiteit zijn mochten sommigen binnen de sp.a nu denken dat de aangewezen strategie voor de nakende federale verkiezingen van volgend jaar een Vlaamse kopie van de methode-Janssens is. Dat iis dus nie. De sp.a heeft straks immers nood aan een duidelijke koppeling van haar kernspelers en de hele partij, aan een duidelijk verband tussen de vaandeldragers en de vlag. Niet omdat de VLD zoekt naar de kern van het liberalisme en het weer vaak over het centrum heeft. Niet omdat de CD&V op vraag van Leterme meer inhoudelijke keuzes zal brengen. Maar vooral omdat de kracht van de sp.a meer dan ooit haar ideeën zal zijn. En dat hoeft niet eens slecht nieuws te zijn. Want die rijke ideologie kan op heel wat maatschappelijke domeinen interessante analyses en verstandige ideeën opleveren. De nieuwe beginselverklaring zal dat ongetwijfeld laten zien.

Want volgend jaar is de inzet nog veel groter en spannender dan op 8 oktober. Om meer te weten over wat er op 08.10 allemaal gebeurde, hebben we een reeks van de finest politicologen gevraagd om hun eerste analyses is Sampol te publiceren. Dat levert een aantal boeiende inzichten op. In het licht van the battle of the giants van volgend jaar is dat misschien nuttige informatie.

Carl Devos
Hoofdredacteur

edito - sp.a - verkiezingen - ideologie

Samenleving & Politiek, Jaargang 13, 2006, nr. 9 (november), pagina 1 tot 3

• redactioneel
• ideologie
• verkiezingen
• sp.a
• edito