Telt men echter de stemmen van de SPD, de Groenen en de Linkse Partij samen, dan komt men aan 51%. Wat wil dat zeggen? Dat een meerderheid van de Duitsers - zeker in Oost-Duitsland - niet door de christendemocraten en de liberalen wenst te worden geregeerd. Twee, er is geen meerderheid voor de radicaal-liberale hervormingsagenda die door een deel van de CDU en de FDP wordt gepropageerd. Drie, na Portugal, het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen (en de regionale verkiezingen in Frankrijk en Italië), is nu ook in Duitsland een uitgesproken rechtse agenda afgewezen. In theorie kon er bijgevolg een progressieve meerderheid worden gevormd. In de praktijk zal dat niet gebeuren, omdat rood en donkerrood niet door dezelfde deur kunnen als een realistische hervorming van de verzorgingsstaat ter sprake komt. Maar wat niet is, kan nog komen, zoals de samenwerking in Berlijn en Mecklenburg-Vorpommeren bewijst.

Verzwakte sociaaldemocratie

De kanselier heeft de verkiezingen verloren op grond van een (noodzakelijke) poging om de verzorgingsstaat te hervormen. Schröder’s redenering was: ofwel nemen sociaaldemocraten die hervorming ter hand, ofwel zullen de markt of de conservatieven die opleggen, en dan zal het veel erger zijn. Aanvankelijk kon de kanselier niet overtuigen met die boodschap. De electorale nederlagen (in de Länder) volgden elkaar op. Pas in de voorbije campagne is Schröder erin geslaagd de asociale remedies van de CDU te ontmaskeren en aan te tonen dat het sociaaleconomische model zelf op de helling stond. Dan nog liever de duivel die we kennen, redeneerden velen, en ze gaven weer vertrouwen aan de SPD, ook daar waar ze die partij onlangs nog een afstraffing bezorgden (Noord-Rijn-Westfalen). Toch neemt dit niet weg dat het nettoresultaat verlies betekende voor de SPD, ten voordele van de Linkse Partij, de enige echte overwinnaar van de verkiezingen.

Het Duitse voorbeeld is geen uniek voorbeeld. Ook in andere landen leiden pogingen van sociaaldemocraten om de verzorgingsstaat bij te knippen, tot belangrijke politieke consequenties. Zij resulteren in het succes van linkse - én rechtse populistische partijen en een groeiend reservoir aan traditionele sociaaldemocratische kiezers die in de war en onzeker zijn. In Nederland, Frankrijk, Italië en nu ook in Duitsland manifesteert zich een verdeelde linkerzijde en een verzwakte sociaaldemocratie. Dat is een zorgwekkende ontwikkeling, in de wetenschap dat de hervorming van de verzorgingsstaat een onontkoombare opdracht is voor sociaaldemocraten.

In Duitsland hebben we dus te maken met de opkomst van een links-populistische partij. Sommige honen dat de Linkse Partij deels rechtse kiezers heeft aangetrokken, maar dat is allerminst een negatieve vaststelling, aangezien op die manier weifelende kiezers aan boord van de democratie worden gehouden. Godbetert dat die kiezers morgen op een rechts-populistische partij zouden stemmen. Dan zijn alle demonen uit het verleden weer meteen springlevend. Toch zien sommigen nu al, in de verdeelde linkerzijde, de kiemen van een replica van de Weimar-republiek. Dat is een vederlichte analyse. We zijn niet in 1928. Het gaat het land economisch beter, er is een liberaal-democratische cultuur, de grenzen zijn stabiel en een fascistische formatie is niet meteen in aantocht. Er is, behalve de hoge werkloosheid, geen nieuw traumatiserend gegeven in de Duitse politiek.

De les van de voorbije jaren is dat sociaaldemocraten hun moderniseringsconcepten beter moeten communiceren. Kiezers kunnen worden teruggewonnen. Maar het probleem met de traditionele sociaaldemocratische kiezer is niet weg. Ook niet na de krachttoer van Schröder. Voortaan zal elke trendbreuk met het oude model moeten worden gemotiveerd. De SPD en rood-groen hebben reële en positieve inspanningen gedaan de laatste jaren. Inzake Oost-Duitsland, energiebeleid, immigratiepolitiek, homohuwelijk, Irak, zelfs inzake flexibilisering, enz. Maar op het sociaaleconomische terrein zijn de vraagtekens gebleven. Het verlagen van de werklozenuitkeringen én het drastisch verlagen van het toptarief van de inkomstenbelastingen was erover. Mensen moeten de zekerheid hebben dat bepaalde grenzen (van fatsoen en rechtvaardigheid) niet zullen worden overschreden. Daarvoor rekent men op de SPD. Om een samenhangende visie op de hervorming van de verzorgingsstaat te ontwikkelen, zonder botte bezuinigingen in de sociale zekerheid, maar ook zonder valse verwachtingen te scheppen.
De feiten zijn wat ze zijn in de Bondsrepubliek. Welke regering ook aantreedt, zij dient ervan uit te gaan dat het moeilijk wordt om én de werklozen te betalen, én te anticiperen op de vergrijzing én de genereuze transfers naar het Oosten te handhaven. Dat zal aan de mensen moeten worden verteld. Schröder kan dat. Hij heeft zijn eigen partij nu blijkbaar overtuigd, maar heeft geen gewonnen spel in de samenleving. De SPD congresseert volgend voorjaar over haar beginselen. Als oudste en grootste arbeiderspartij van Europa wordt dit de belangrijkste oefening sinds 1959. Wellicht wordt dan ook uitgemaakt wie na Schröder komt en welk programma jongere generaties sociaaldemocraten willen uitdragen. Nu de ledenaantallen de laatste zeven jaren zijn teruggelopen van 943.000 naar 606.000 en de partij een vijfde van haar kiezers heeft kwijtgespeeld, wordt in Karlsruhe wellicht een nieuwe toekomst voor de SPD en Duitsland getekend.

Jan Vermeersch
Redactielid

edito - Duitsland - verkiezingen

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 8 (oktober), pagina 1 tot 2

• edito
• Duitsland
• verkiezingen
• redactioneel