De kopstukken deden het niet onaardig maar een stuk minder dan vorig jaar, waardoor het bord afvegen achteraf gezien niet zo slim was: sterkhouders verliezen het aureool van winnaars. Ook het wit konijn was niet snel genoeg in de Europese weide. Het Stevaert-effect slijt langzaam af, de soundbites zijn niet langer cool maar vervelen steeds meer mensen. Gratis raakt als vlag wat uitgerafeld, gelukkig kan de lading tegen een stootje. Jammer was voorts dat sp.a-spirit laat in de campagne stapte, terwijl de uitgelezen gelegenheid zich bij Rerum Novarum voordeed, toen Leterme op de linkerflank schoot. Die balkonstrategie was een berekend risico. Wachten tot zwevende kiezers wakker worden en ondertussen uit het stof van vechtende honden blijven klinkt verstandig maar zorgde vooral voor onzichtbaarheid. En kwam ook een beetje pragmatisch over. Het kartel miste daardoor ook profiel, miste goesting, miste een enthousiasmerende inzet zoals andere partijen die wel hadden. Het lanceercongres van zondag 6 juni ging door Reagan de mediamist in, de negenproef was geniaal maar achteraf too little, too late. Het ideeënfabriekje raakte niet echt op dreef, de verruimers braken geen potten. Een kandidatenlijst is geen inventaris van een warenhuis.
Meteen is ook bewezen dat niet praten over het Blok die partij niet verzwakt, haar overwinning negeren maakt ze niet kleiner. Ook over kartels leerden we een belangrijke les, ze werkten niet echt. Ook niet bij sp.a-spirit, tenzij in Brussel. Maar Brussel is Vlaanderen niet. Vorig jaar zorgde de toverformule voor een hippe uitstraling en bekoorde Spirit links-liberale, ‘moderne’ kiezers. Vandaag scoren Spiritisten ondermaats. Hun partij mist voldoende lokaal en coherent inhoudelijk draagvlak. Een funky partij heeft niet per definitie visie.

Toegegeven, achteraf is het makkelijk praten en de beste stuurlui staan aan wal. Bovendien is de zetelwinst onmiskenbaar. Maar even aan de boom schudden kan geen kwaad, niet enkel omdat de bodemdoelstelling van 20% niet gehaald werd. Vooral omdat de toekomst weinig goeds voorziet. De verdeling van het politieke speelveld is een worst-casescenario. Behalve een minderheidskabinet is er voor een klassieke tripartite geen alternatief dankzij Groen!, die om begrijpelijke redenen de deur sluit maar daarmee een oranje-rood-groen-programma buiten laat. Dat maakt het zeer moeilijk voor de sp.a, opgesloten in een vereniging van ex-amokmakers. Een ervan roept om lastenverlaging, terwijl er nu lege kassen gevonden worden. De ander zit met een straffe communautaire flank, al blaast die soms wat koeler. Dat wordt dus compromissen sluiten à volonté en centrumpolitiek verdedigen. Groen! zal die, zoals een oppositie hoort te doen, vanuit links counteren. Hoewel, met 6 zetels tegen 32 Blokkers zal vooral het rechts populisme van ‘het is niet goed en niet genoeg’-salvo’s overheersen.

Is het defaitisme troef? Geenszins. Het kartel is immers vrij flexibel en creatief, de top nog niet versleten, ervaren en intelligent, de basis gewillig en vol werkijver. En er is twee jaar tijd om de strategie en tactiek bij te stellen.
Eerst hoe het niet meer moet. Vanuit de sp.a-server vertrok in de laatste verkiezingsweek een mail richting kabinetten met volgende boodschap: ‘Bij deze zou ik u met aandrang willen vragen om - net zoals de partij - zoveel mogelijk van uw personeelsleden van beneden de 40 jaar naar de picknick te sturen. Oudere, beter geconserveerde exemplaren zijn uiteraard ook van harte welkom. Het is echt wel de bedoeling dat we met toffe beelden de campagnejournaals halen.’ Genoeg toffe beelden en dartele ministers, fladderend als zonnevogels over de middagdauw. Minder mag. Nuttig zijn die beelden zeker, maar ze volstaan niet als duurzame onderbouw van succes. Daarvoor is een herwaardering, daar waar nodig, van de lokale werking absoluut nodig. In 2006 wint of verliest een partij daar, niet in Doe de stemtest.
De band met Spirit moet niet verbroken worden, maar verdient evaluatie. Aan de partner moet gewerkt worden: inhoudelijk dieper en consequent op de links-liberale lijn die de VLD misschien laat vallen. En mét lokale innesteling. Maar wat is dan de verhouding met de sp.a? Het touw met Spirit kan losser zodat de sp.a meer ongebonden het verhaal dat onder het ‘gratis’-oppervlakte zit kan optrekken en uitbouwen tot een expliciet socialistische visie op de toekomst. Ook in de sp.a is werk nodig. Gelukkig is er voldoende inspiratie en software. Dat kan leiden tot inhoudelijk sterk geprofileerde standpunten waarbij voors en tegens worden ingenomen, die onvervalst links en herverdelend zijn, die regelrecht opkomen voor zwakkeren en verliezers van maatschappelijke veranderingen want er zit nogal een kloof tussen rijk en arm. Dat moet niet per se altijd modernistisch zijn en mag gerust ook ingaan tegen de eerste reflexen van heel wat burgers. In deze eerlijkheid zien vele kiezers leiderschap die legitimiteit verschaft. De blik moet inderdaad op de toekomst maar ondertussen mag de angstige, verloren kameraad niet uit het oog verloren worden die zich afvraagt wat hij in godsnaam moet uitvreten in de creatieve e-economie vol levenslang leren. Best dus niet teveel zoeken naar de mensen, ze zijn wegens onderlinge verschillen niet te vinden.
Dat alles is moeilijk maar ook mogelijk in een tripartite, als die b.v. met een duidelijk en evenwichtig minimumprogramma zou werken. Een hard onderhandeld en verdedigbaar regeerakkoord en daarna duidelijke inhoudelijke discussies, niet op de man, maar op het idee af. Geen opendebatcultuur maar ouderwets principieel debat waarbij sp.a de vrijheid heeft om buiten de lijnen van het regeerakkoord geheel zichzelf te zijn.

Het is maar idee. Misschien niet eens goed. Maar samen met andere analyses en beschouwingen die in deze verkiezingsspecial van Sampol te vinden zijn, bieden we ze u ter inspiratie aan. In juli en augustus verschijnen we niet, laat het een moment zijn voor vele betrokkenen om voorstellen en beschouwingen op papier te zetten. Vanaf september zullen we met dit blad mee vooruit denken over hoe het morgen in en met progressief Vlaanderen verder kan.

Carl Devos
Hoofdredacteur

edito - verkiezingen

Samenleving & Politiek, Jaargang 11, 2004, nr. 6 (juni), pagina 1 tot 2

• edito
• verkiezingen
• redactioneel