Afwegen tegen het kiesprogramma

Hoe beoordeel je zo’n akkoord op zijn best? Ikzelf werk voor één van de ondertekenende partijen en zal dus wel geneigd zijn het zo positief mogelijk te benaderen. De lezer is gewaarschuwd. Toch denk ik dat er een faire methode bestaat. Men neemt het kiesprogramma en zet er het regeerakkoord tegenover. Dan kan je een balans maken van wat op voorhand beloofd werd en wat ervan terug te vinden is. Daarmee kun je oordelen of in het akkoord voldoende staat om het goed te keuren. Ik hoorde een regeringsonderhandelaar zeggen dat dit eigenlijk niet zo belangrijk is. Men moet in de onderhandelingen die oplossingen kiezen die het beste zijn voor de mensen. Uiteraard, maar het kiesprogramma legt hoe dan ook de contouren vast van wat voor een partij goede oplossingen zijn. Ik probeer te achterhalen wat in het regeerakkoord terug te vinden is van socialistische voornemens. Maar ik probeer daarmee niet aan te tonen dat het akkoord alleen maar socialistisch is. Men kan evengoed de oefening doen op basis van het liberale programma. Ook dan zal er heel wat terug te vinden zijn. En zo hoort het ook.

Regeerakkoord: een missie en geen blauwdruk

De regering moet het akkoord nu nog waarmaken ook, dat spreekt. En je moet vooral voor ogen houden dat het geen tot in details uitgewerkte blauwdruk is. De verschillende ministers zullen het nu verder uitspitten in hun beleidsplannen. Die zullen al heel wat concreter tonen wat er zal gedaan worden. Het regeerakkoord zelf geeft een zeer algemene reisrichting aan. Dat kan gewoon niet anders. Wie opwerpt dat het te vaag is, vergist zich in de doelstelling. Wanneer een bedrijf zijn missie opstelt, krijg je toch ook nauwelijks een idee van de dagdagelijkse keuzes die het maakt. De missie legt heel algemeen vast waar het bedrijf naar toe wil. Op dezelfde manier legt de missie van de regering heel algemeen vast waar de hele regering naar toe wil. Want in een regering behouden de verschillende ministers natuurlijk hun politieke kleur. En het kan niet anders dan dat zij accenten leggen die met die kleuren overeenkomen. Maar zij moeten die accenten leggen binnen afspraken die hun partijkleur overstijgen. Een regering moet met andere woorden een gezamenlijk project hebben.

Onderhandelen in wantrouwen

Omdat een gezamenlijk project absoluut nodig is, is het helemaal geen slechte zaak dat er eerst lang en hard gediscussieerd wordt. Als dit maar de garantie geeft dat iedereen er zich ook loyaal aan houdt. De toekomst zal uitwijzen of dit met de huidige regering het geval zal zijn. Er zijn helaas wat slechte voortekenen. In een gezamenlijk interview in Het Belang Van Limburg (10/07/03) zeggen zowel Steve Stevaert als Elio Di Rupo minder fraaie dingen over sommige van hun gesprekspartners: te ruw, overschrijden van de limieten van het menselijk fatsoen en zelfs het minimaal respect voor de ander. De manier waarop onderhandeld werd, zet in elk geval aan tot wat scepticisme. In datzelfde interview zegt Di Rupo: ‘Ongetwijfeld heeft het te maken met de methode, met het temperament van Guy Verhofstadt. Zelf ben ik een nogal rationeel man. Mijn vergaderingen bereid ik nauwgezet voor. Minstens de helft van het werk, soms zelfs tot 80 procent van het werk is al gedaan voor de vergadering begint. Via informele contacten, via de telefoon...

Niets van dat bij Guy Verhofstadt. Je komt bijeen, denkt dat het over dat zal gaan, maar uiteindelijk gaat het over iets heel anders. Bijna nooit zijn er nota’s op voorhand, je moet ze ter plaatse ontdekken en bestuderen.’ Zo’n werkwijze is op dat niveau eigenlijk niet meer voor te stellen. Het lijkt erop dat toch wel voorbijgestreefde technieken gebruikt zijn. De onderhandelaars wantrouwden elkaar en probeerden elkaar de loef af te steken. Ze hadden kennelijk niet van bij het begin de ambitie om een gezamenlijk project op het getouw te zetten. Vandaag doen onderhandelaars het bij voorkeur in termen van win-win. Zij willen gezamenlijk verder komen, ze willen niet alleen zo veel mogelijk hun eigenste objectieven bereiken. Bij de regeringsonderhandelingen is dat duidelijk niet altijd zo geweest. Zien of dat geen hypotheek legt. Maar eerst eens afwegen of de socialisten echt zo’n onbereikbare dingen beloofd hebben. Ik neem de volgorde van het kiesprogramma van sp.a over, die anders is dan deze van het regeerakkoord.

Gemeenschapsvoorzieningen

sp.a heeft in het Groot onderhoud een nieuw discours ontwikkeld over gemeenschapsvoorzieningen. De partij wil loskomen van het beeld dat kost wat kost de overheidsdiensten wil verdedigen. Waar het om gaat is dat de gemeenschap iedereen een aantal diensten moet garanderen. Of dit door overheidsbedrijven moet gebeuren is een vraag van tweede orde. En indien de overheid het doet, moet het in elk geval op een moderne en efficiënte manier gebeuren. De voorzieningen moeten kwalitatief hoogstaand zijn, maar ook betaalbaar. Belangrijk voor sp.a is nog dat het middenveld zijn rol kan spelen.
Om met dit laatste te beginnen: overal in het akkoord vindt men verwijzingen naar het middenveld. De tijd dat Verhofstadt het middenveld uit de politiek wilde weren is duidelijk voorbij. Inzake gemeenschapsvoorzieningen staan in het akkoord drie luiken: de regering wil ten eerste een moderne federale administratie. Daartoe worden een aantal heel concrete maatregelen opgesomd, gaande van de elektronische identiteitskaart tot het afschaffen van allerlei documenten. De investeringen in nieuwe technologieën zullen opgetrokken worden. Een aantal kinderziekten uit het Copernicusplan zullen aangepakt worden. Spijtig dat het voornemen om de ministeriële kabinetten af te schaffen in de tekst gebleven is. Daarvan weten we ondertussen al dat de regering er voorlopig niet aan begint.

Het tweede luik voorziet in een vernieuwd fiscaal beleid. Dat wil vooral uitkomen bij een correctere inning van de belastingen. Ook moet de strijd tegen fiscale fraude opgevoerd worden. sp.a heeft in de aanloop van de verkiezingen een zogenaamde ‘actie wisselgeld’ aangekondigd. Dit was een plan om de belasting correcter te laten verlopen. Er werd wel aan toegevoegd dat de opbrengst van die actie zou gebruikt worden om enerzijds de belastingen te verlagen en anderzijds de kwaliteit van de gemeenschapsvoorzieningen te verhogen. Van de doelstelling om een deel van de opbrengst terug te bezorgen aan de mensen is in het regeerakkoord niet meer uitdrukkelijk sprake. Ook de idee om de opbrengst in een speciaal fonds onder te brengen is niet weerhouden.
In het derde luik wordt uitdrukkelijk de verzekering van kwaliteitsvolle publieke dienstverlening en de verhoging van de efficiëntie van de autonome overheidsbedrijven tot een prioriteit van de regering uitgeroepen. Dat wordt nader vertaald in een aantal beleidsvoornemens voor de NMBS, De Post, Belgacom en Belgocontrol.

Tewerkstelling

In het kiesprogramma wordt gepleit voor een agenda voor meer werk, zuiniger energiegebruik en duurzaam milieubehoud. Laat mij maar onmiddellijk schrijven dat de idee van een conferentie van werkgevers, werknemers en milieubeweging niet weerhouden werd. Er komt in september wel een conferentie over werk, met niet alleen de organisaties van werkgevers en werknemers, maar ook de gewesten en gemeenschappen. Tewerkstelling wordt één van de belangrijkste prioriteiten van de regering. In het regeerakkoord staat zelfs dat er 200.000 nieuwe arbeidsplaatsen moeten komen. Iedereen beseft dat dit cijfer ontzettend hoog is. De onderhandelaars hebben kennelijk de lat heel hoog willen leggen, om precies de prioriteit van die problematiek te onderstrepen. Belangrijk is ook dat alle voorstellen die in het regeerakkoord opgesomd worden ter discussie worden voorgelegd en dat de sociale partners uitgenodigd worden om ook zelf met voorstellen af te komen.

Tewerkstelling staat uiteraard centraal in het verkiezingsprogramma van sp.a . De partij is bereid over lastenverlaging en zelfs over een verlaging van de belastingen te spreken, op voorwaarde dat daar tewerkstelling tegenover staat. Van een lineaire lastenverlaging kan geen sprake zijn. Er moet vooral meer geïnvesteerd worden in vorming. In de huidige economische omstandigheden mag aan het brugpensioen niet geraakt worden. Wel mogen oudere werklozen en bruggepensioneerden gestimuleerd worden om langer te werken, bijvoorbeeld door een brugpremie. De partij heeft er ook helemaal geen bezwaar tegen dat de kleinere bedrijven extra ondersteund worden, vooral dan in geval van kleine en lokale diensten. De KMO’s moeten dan wel bereid zijn om op hun niveau het sociaal overleg meer kansen te geven. Discriminaties van werknemers in kleine bedrijven en het onderscheid arbeiders-bedienden moet verdwijnen. In de strijd voor meer tewerkstelling moeten er ook meer inspanningen voor wetenschappelijk onderzoek geleverd worden. En er moet een eind komen aan alle onnodige bureaucratie. Tenslotte zijn inspanningen nodig om de combinatie arbeid en gezin makkelijker te laten verlopen.
Wat vinden we daarvan terug in het regeerakkoord? Een werkbonus moet de steun aan lagere lonen optimaliseren. Er komt een nieuwe lastenverlaging. Ze mag echter niet lineair doorgevoerd worden, maar wordt toegespitst op 5 doelgroepen. Vier zijn eerder traditioneel: laaggeschoolden, deeltijds werkenden, oudere werknemers en werknemers in de non-profit. De jongeren worden niet vernoemd, maar moeten in principe grotendeels bij de lagere lonen vallen. De vijfde slaat op kenniswerkers, type ingenieurs en vorsers. Die doelgroep is een compromis, want op vraag van het VBO was oorspronkelijk voorgesteld om voor de hogere lonen plafonds in te stellen op de sociale bijdragen. Het zal een hele, zo niet een onmogelijke, klus worden om die groep afgebakend te krijgen. In het programma had men een duidelijker conditionering voor ogen, maar daar is nog geen sluitende methode voor gevonden. Men beseft dat het er vooral op aankomt gunstige voorwaarden te creëren die bij een optrekken van de economie een versterkend effect kunnen hebben.

De regering neemt zich voor de middelen voor wetenschappelijk onderzoek te verhogen tot 3 % van het BNP. Van inspanningen voor vorming wordt dan weer geen gewag gemaakt, maar het is ondenkbaar dat dit thema niet op de ronde tafel terecht zal komen. Het ABVV heeft ondertussen berekend dat de vormingsinspanningen tussen 2000 en 2001 tot 1,31 % van de loonmassa gedaald zijn, dat is een daling van 0,1 %. Daarmee vallen we terug op het niveau van 1998! Het regeerakkoord voorziet stimulansen om oudere werknemers aan het werk te houden, waaronder een brugpremie. Er zitten ook een aantal maatregelen in voor KMO’s. Buurt- en nabijheidsdiensten zullen aangemoedigd worden. De sociale partners zullen aangemoedigd worden om de discussie over de syndicale vertegenwoordiging en de gelijkschakeling van het statuut arbeiders en bedienden te beslechten. In het akkoord staat evenwel niets over overblijvende discriminaties tegenover werknemers in kleinere ondernemingen. Er zijn dan wel weer maatregelen voorzien in het kader van een betere combinatie arbeid en gezin. Spijtig dat het ouderloon daar niet bij is.

Het regeerakkoord voorziet voor de verbetering van het economisch klimaat nog een aantal maatregelen die niet in het verkiezingsprogramma van sp.a staan, maar waar de partij ook geen problemen mee heeft. De meest controversiële maatregel is die van de zogenaamde fiscale amnestie. Het is voor socialisten bepaald een onaangename term. Zij hebben het liever over regularisatie en willen zeker niet weten van echte witwasoperaties van zwart geld uit criminele milieus. Die worden door het regeerakkoord trouwens duidelijk uitgesloten. Maar of men het nu heeft over fiscale amnestie of over regularisatie, het gaat in beide gevallen niet om iets sympathieks. Alleen mag men niet overdrijven. Als België dat geld niet zelf regulariseert, doet Europa het binnen enkele jaren, zonder dat het naar ons land terugkeert. Tot de minder geslaagde ideeën hoort ook die van het gratis krediet van ondernemingen. Niet omdat het de betreffende ondernemingen niet gegund zou zijn, maar eenvoudig omdat Unizo dat zelf geen prioriteit vond. Om één of andere reden heeft de pers, noch de oppositie hun persbericht overgenomen. Waar de middenstand wel om staat te springen is een verlaging van de BTW in de bouw, horeca, tuinonderhoud en op cd’s. Europa heeft ondertussen laten weten dat het in principe mag voor de bouw en de horeca. Hopelijk vindt de regering nu de centen, want het zal hoe dan ook een smak geld kosten. Tenslotte moeten vragen gesteld worden bij de nieuwe notie tijdsparen. De idee komt rechtstreeks uit het memorandum van het VBO. Er zijn theoretisch ongetwijfeld een aantal voordelen aan verbonden, maar de invoering zal ongetwijfeld op zo veel praktische problemen stoten dat hoogstens verwacht kan worden dat het een bijkomend systeem wordt. En dat is natuurlijk niet de bedoeling

Duurzaam beleid

sp.a pleit voor duurzaamheid. In het programma is dat vooral toegespitst op het halen van de Kyotonormen en op het bevorderen van het openbaar vervoer. Dat laatste wordt natuurlijk ook in het licht van een verhoogde verkeersveiligheid bepleit. De Kyotonormen moeten gehaald worden door het aanmoedigen van de best beschikbare technieken, een CO₂-taks en een tijdelijke handel in emissierechten. Het openbaar vervoer moet op verschillende manieren verbeterd worden: gratis woon-werkverkeer, meer investeringen in treinverbindingen, gewestelijke bevoegdheid in het spoor. Het kiesprogramma denkt de verkeersveiligheid te kunnen verbeteren door het verhogen van de pakkans, een lagere gemiddelde snelheid en een bewijs van goed rijgedrag.

Het regeerakkoord onderstreept zeer uitdrukkelijk dat de Kyotonormen gehaald moeten worden. Het voorziet verschillende maatregelen, waaronder een verschuiving van de vaste naar de variabele autokosten. Er wordt een accijnsverhoging voor brandstoffen voorzien, die ten dele rekening houdt met de mate waarin ze vervuilen. Hernieuwbare energie zal maximaal ondersteund worden. Zo zal de regering van een windmolenpark op de Thorntonbank een prioriteit maken. Het tijdelijke van de handel in emissierechten komt niet voor. Er is ondertussen op alle onderdelen van dit akkoord kritiek geuit, die voor een deel terecht is. Waarschijnlijk zijn de voorziene maatregelen nog onvoldoende. Maar tegelijk kan niemand ontkennen dat het probleem zo ongelooflijk complex is dat wellicht niemand in één keer de oplossing kan bieden. Evenmin valt te betwisten dat de regering belangrijke principes heeft vastgelegd. En wie vandaag treitert dat de regeringspartijen - ondanks hun verkiezingsbeloften - nieuwe lasten opleggen onder de vorm van accijnsverhogingen, moet er het programma van sp.a op naslaan: vanuit de overtuiging dat in het probleem van de broeikassen zowel industrie als gezinnen een deel van de verantwoordelijkheid dragen, wordt er niet teruggeschrokken voor een CO₂-taks. Een accijnsverhoging kan opgevat worden als een vorm van CO₂-taks.
Het principe van gratis woon-werkverkeer is in het regeerakkoord opgenomen. Het is nu aan de sociale partners om het ook uit te voeren. Het VBO heeft zich al onmiddellijk weinig constructief opgesteld. Het schrikte er zelfs niet voor terug de kostprijs ferm te overschatten. Maar ook het ACV reageerde negatief, ook al had het de idee ooit zelf verdedigd. Men kan alleen maar hopen dat die houding zal bijgesteld worden. Voor de rest voorziet het regeerakkoord maatregelen om het aantal spoorreizigers te verhogen, verzet het zich tegen een aantasting van de kwaliteit van de NMBS en neemt zich voor de pakkans te vergroten en in de toekomst rekening te houden met het individueel rijgedrag bij de berekening van de verzekeringspremie. Dat laatste komt niet helemaal overeen met de sp.a-idee van een bewijs van goed rijgedrag, maar het gaat die richting uit. Er komt daarenboven uitzicht op een oplossing voor de schandalige verzekeringspremies die tegenwoordig vooral aan jongeren worden gevraagd. Wat niet in het regeerakkoord staat is de regionalisering van de spoorwegen. Dat is verwezen naar een op te richten forum dat tot meer coherente bevoegdheidspakketten moet leiden. Aan de andere kant staan er dan ook maatregelen in die niet in het verkiezingsprogramma opgenomen werden, maar die zeker door sp.a kunnen onderschreven worden: aanmoedigen carpoolen en telewerk bijvoorbeeld.

Gezondheid en pensioenen

Het spreekt vanzelf dat gezondheid in het programma van sp.a een cruciale plaats inneemt. Het is zelfs het meest technisch uitgewerkte hoofdstuk, dat neerkomt op een aantal stevige principes: er moet verder in gezondheid geïnvesteerd worden; de verplichte verzekering blijft absoluut noodzakelijk, terwijl aanvullende verzekeringen secundair moeten blijven; de maximumfactuur moet verder uitgewerkt worden; er is tariefzekerheid nodig; er is een algemene bescherming nodig van zelfstandigen tegen kleine risico’s; de eerste lijn moet versterkt worden; solidariteit kan niet zonder verantwoordelijkheid. Ik denk dat het niet nodig is om uitgebreid aan te tonen dat die principes ook in het regeerakkoord terug te vinden zijn. In de media is op geen enkel moment het tegendeel beweerd en eigenlijk heeft ook de oppositie dat niet gedaan. Waarschijnlijk was men te verbluft door de bepaling dat de uitgaven voor gezondheidszorgen ieder jaar met 4,5 % mogen stijgen. Niet dat deze stijging niet noodzakelijk zou zijn, maar eigenlijk had iedereen verwacht dat de liberalen op dit punt een veto zouden aanhouden.
Het regeerakkoord voorziet een aantal pistes die de pensioenen moeten veilig stellen. Ook van deze mag zonder meer beweerd worden dat ze beantwoorden aan wensen die reeds in het verkiezingsprogramma geformuleerd werden. Ik beperk me tot een paar verwijzingen: regelmatige aanpassingen van de laagste pensioenen; stelselmatig aanvullen van de reserves van het zilverfonds; verbeteren eerste pijler én vereenvoudigen pensioenopbouw tweede pijler. Het verhaal zou echt te saai worden als ik dit nu allemaal zou uitspitten.

Gewogen op de grove weegschaal

Ik wil trouwens de oefening niet echt helemaal doen. Gemeenschapsvoorzieningen, tewerkstelling, duurzaam beleid en gezondheid, dat is de core business van sp.a. Ik denk dat het daarom voor deze terreinen heel belangrijk is ze wat minutieuzer af te wegen op de beoordelingsschaal. In het regeerakkoord komen nog een aantal andere zaken voor die met een grovere schaal kunnen gewogen worden. Dat wil zeker niet zeggen dat ze niet belangrijk zijn of zelfs niet dat de partij er geen belangstelling voor zou hebben. Het wil alleen zeggen dat zij iets verder af liggen van de kern van het programma. Toch vindt men heel wat terug van het verkiezingsprogramma in het regeerakkoord. Het gaat om ideeën over veiligheid, toegankelijkheid van justitie, participatie, een sociaal Europa en een andere globalisering. Men kan met de hand op het hart beweren dat in het regeerakkoord geen maatregelen opgenomen zijn waar het sp.a-programma echt haaks op staat.

Globale beoordeling

Het is natuurlijk niet mogelijk in een percentage uit te drukken hoeveel van de voorstellen in het verkiezingsprogramma van sp.a terug te vinden zijn in het regeerakkoord. 100% zal het zeker niet zijn. Maar dat zou pas verdacht zijn, zoals Steve Stevaert ergens zei. Dat zou immers alleen maar kunnen betekenen dat de socialisten hun eisencahier niet voldoende gevuld hadden. Zijn er belangrijke zaken niet weerhouden? Allicht, maar dat is gewoon onvermijdelijk in een onderhandelingsproces. Belangrijker zijn de vragen: zijn er echt cruciale, onherstelbare, zaken niet opgenomen? En zijn er echt problematische zaken blijven staan? Ik denk op beide vragen negatief te mogen antwoorden. Wie vandaag zegt dat sp.a veel heeft ingeslikt van wat de partij voor de verkiezingen beloofd heeft, kletst uit zijn nek. Een andere vraag is natuurlijk of het programma ver genoeg ging. Daar kan alleen op geantwoord worden dat een congres die grens heeft vastgelegd. En dat het congres het resultaat uiteindelijk unaniem heeft goedgekeurd zou niemand mogen verwonderen die mijn betoog gevolgd heeft. Is dat de garantie voor een zeer goed regeringsbeleid? Het is zeker geen garantie, het is alleen maar een goede uitgangssituatie. Of dat nu zal waargemaakt worden, hangt van heel veel factoren af, niet het minst de evolutie van de internationale economische situatie. En of men dat nu graag heeft of niet, daarop heeft de politiek niet meer zoveel impact. De regering belooft alvast een zeer strikte budgettaire opvolging. En ook dat was een belangrijke bekommernis in het verkiezingsprogramma.

Luc Vanneste
Redactielid - Directeur studiedienst sp.a

verkiezingen - regeerakkoord

Samenleving & Politiek, Jaargang 10, 2003, nr. 7 (september), pagina 24 tot 29

• verkiezingen
• regeerakkoord