Vorig jaar was er goed nieuws, althans voor wie armoedebestrijding belangrijk vindt: de SILC-cijfers voor 2020-2021, die kijken naar het netto beschikbaar inkomen, toonden voor het eerst sinds lang een daling in de armoedecijfers. Dit was het gevolg van het coronabeleid. Met tijdelijke werkloosheid, sociale toeslagen en hogere uitkeringen ving de overheid in sterke mate de impact van de coronacrisis op en wist ze zelfs de armoedecijfers terug te dringen. Het bewijs dat armoede een beleidskeuze is, geen natuurwet. Het is nu wachten op de SILC-cijfers 2022-2023, die in januari van volgend jaar verschijnen, maar de verwachting is dat de armoede weer zal stijgen. Veel van de tijdelijke coronasteunmaatregelen zijn afgelopen. En hoewel de minimumpensioenen en -uitkeringen omhoog gingen, blijft de fiscaliteit te weinig sociaal, zijn er nog te veel werkarme gezinnen en is de ongelijkheid op de woonmarkt erg groot.

In deze context is het vaak aan lokale overheden om, met beperkte financiële middelen, de ergste sociale noden op te vangen. Over dat niveau wordt vaak lacherig gedaan. De echte hefbomen om armoede aan te pakken, zouden zich op bovenlokale niveaus bevinden. En dat klopt. Toch is het lokaal niveau sterk in het ontwikkelen van oplossingen en formules op maat. Ze geven daarmee vaak het goede voorbeeld aan bovenlokale besturen. Veel centrumsteden in Vlaanderen, zoals Kortrijk, Leuven en Gent, voeren sterk en aanklampend sociaal beleid. Het OCMW-beleid heeft er als rode draad: meer integrale werking en minder bureaucratie. Vaak is één maatschappelijk assistent verantwoordelijk voor één cliënt, zowel voor intake, trajectbegeleiding, schuldhulpverlening en activering. Daarbij wordt gesnoeid in de bureaucratie, met veel vertrouwen in de inschatting en het onderzoek van partnerorganisaties en met voor bepaalde dossiers versnelde toekenningsprocedures. Dat is een goede zaak, want Vlaanderen kent een vrij passief model van georganiseerde hulpverlening.

Kortrijk pioniert met een nieuw model van sociaal werk en kiest voor Wijkgericht Sociaal Werk.

Neem nu Kortrijk. Dat pioniert met een nieuw model van sociaal werk en kiest voor Wijkgericht Sociaal Werk. Het gaat van 1 OCMW naar 12 wijkteams in stad en deelgemeenten. Dit zorgt voor een groter bereik van mensen in nood, een uniek aanspreekpunt en een sterkere take-up van rechten. Alle sociale dienstverlening gebeurt nu in de buurt of aan huis. Op 13 oktober opende in Kortrijk ook de Nieuwe Deelfabriek de deuren, een samenwerking tussen het sociaal beleid van de stad, diverse vrijwilligersinitiatieven, een nieuwe leerwerkplaats voor kwetsbare werknemers, een tweede vestiging van volksrestaurant Mini-VORK en de sociale dienstverlening van het OCMW. Kortrijk investeert daarnaast fors in kinderopvang (van 46 naar 59 plaatsen per 100 kinderen), heeft een nieuwe publieke zorgcampus en kent een goed werkend regionaal voedseldistributieplatform, Food Act 13, dat in vijf jaar tijd twee miljoen kilogram verse voeding ophaalde.

Ook Leuven kiest voor sterke publieke dienstverlening, gericht op toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg. Net als in Kortrijk is er een masterplan kinderopvang, waarbij het zelf als stad een heleboel plaatsen in de kinderopvang heeft bijgemaakt en gefinancierd. De stad investeert, zonder Vlaamse subsidiëring, in inloophuizen en ontmoetingsplekken voor lotgenotencontact. De afgelopen tijd opende Leuven het ontmoetingshuis Casa Clementina, het Huis van het Kind Leuven en een innovatief woonzorgcentrum Booghuys. De stad organiseerde, als eerste stad in Vlaanderen, een telling van het aantal mensen dat dak- of thuisloos is op haar grondgebied, opnieuw op eigen financiering. Voor wie op de private markt een huurhuis zoekt en op een wachtlijst voor een sociale woning staat, heeft ze een huursubsidie (deze mensen moeten in principe vier jaar wachten op een huursubsidie van Vlaanderen).

Gent heeft voor de laagste inkomens Aanvullende Financiële Hulp; in 2016 was ze al pionier met dit systeem.

Voor mensen die aangewezen zijn op de dure huurmarkt voorziet ook Gent een plaatselijke aanvulling op het leefloon, gebaseerd op wetenschappelijk uitgewerkte referentiebudgetten. Maar eveneens voor de laagste inkomens heeft de stad, met eigen middelen, Aanvullende Financiële Hulp; in 2016 was ze al pionier met dit systeem. Gent investeert ook in mentaal welzijn, zowel voor eerstelijns- als voor gespecialiseerde psychologische zorg. In woonzorgcentra neemt Gent deels facturen over van mensen die het zelf niet kunnen betalen en past als enige Vlaamse stad 700.000 euro bij om kwetsbare senioren te helpen hun verblijf in een assistentiewoning te betalen. Er is gratis mondcontroles voor kinderen van 2 tot 4 jaar. Ook investeert Gent per jaar voor dak- en thuislozen 2,5 miljoen euro per jaar. Sinds oktober heeft ze herstelbedden voor daklozen die in Gent verblijven en medische nazorg nodig hebben, waar ze kunnen revalideren en tegelijk worden begeleid door het OCMW.

In 2024 is er opnieuw een zoveelste moeder der verkiezingen. Iedereen kijkt naar de federale en Vlaamse verkiezingen van 9 juni 2024. Zal Vivaldi verder regeren? Komt extreemrechts aan zet in Vlaanderen? Maar minstens even belangrijk zijn de lokale verkiezingen van 13 oktober 2024. Met de nieuwe regels van Binnenlands Bestuur - die de opkomstplicht afschaffen, een meer rechtstreekse verkiezing van de burgemeester beogen en het initiatiefrecht gedurende twee weken geven aan de grootste partij om een coalitie te vormen - dreigen dat onvoorspelbare verkiezingen te worden. Wordt het cordon sanitaire gebroken op lokaal niveau? Veel steden en gemeenten in Vlaanderen, niet enkel deze hierboven vermeld, steken met eigen middelen serieus hun nek uit inzake sociaal beleid en verlichten daarmee de ergste sociale noden. Indien het cordon sanitaire lokaal wordt gebroken en ongeziene centrum- en extreemrechtse coalities op de been worden gebracht, dreigt ook dit laatste vangnet voor sociaal beleid sterk te worden afgebouwd.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 22 tot 23

• steden
• armoede
• sociaal beleid

10 GOEDE DINGEN IN 2023