In Slowakije sloten de sociaaldemocratische partijen SMER en Hlas een regering met extreemrechts, waarna ze uit de fractie S&D in het Europees Parlement werden gezet. De Europese sociaaldemocratie wil haar rommelige en donkere zolderkamer opruimen.
Robert Fico van de Slowaakse partij SMER
In Slowakije sloten de sociaaldemocratische partijen SMER en Hlas een regering met extreemrechts, waarna ze uit de fractie S&D in het Europees Parlement werden gezet. De Europese sociaaldemocratie wil haar rommelige en donkere zolderkamer opruimen.
Laat in de middag van 12 oktober kwam er een opmerkelijk persbericht naar buiten van de Partij van Europese Socialisten (PES), het samenwerkingsverband van Europese sociaaldemocratische partijen. De internationale secretarissen van de verschillende partijen waren bij elkaar gekomen via Zoom om een besluit te nemen over het lot van de Slowaakse PES-leden: de partijen SMER en Hlas. Over deze twee partijen, en met name SMER, was er lang een controverse gaande. De partijen zouden niet passen binnen de democratische waarden van de Europese sociaaldemocratie. Denk aan hevige corruptie, banden willen aanhalen met het Kremlin van Vladimir Poetin, afzetten tegen de Europese Unie en homofobe verkiezingsretoriek.
Ondanks dat al jaren de PES werd bekritiseerd op het niet handelen tegen haar sociaaldemocratische Slowaakse zusterpartijen bleef het eigenlijk altijd wel stil op dit onderwerp. Toen op 11 oktober toen SMER en Hlas bekendmaakten een regering te gaan vormen met de extreemrechtse SNS partij werd de grap gemaakt op X (voorheen Twitter) dat ook deze keer PES zal doen alsof er niet hand is, zoals altijd. Maar nee. Nog geen 24 uur later kwam dus het nieuws dat SMER en Hlas geschorst zijn als lid van de Europese sociaaldemocratische politieke familie. De sociaaldemocratische fractie in het Europees Parlement, S&D, bevestigde dit door bekend te maken dat SMER en Hlas uit de fractie zullen worden gezet.
Jarenlange stilte op dit onderwerp werd in een keer verbroken door meteen naar de nucleaire optie te gaan: einde lidmaatschap. Het is ook geen licht besluit aangezien nu de Europese sociaaldemocraten zonder SMER en Hlas niet langer een zusterpartij hebben in Slowakije. Het tekent een beduidende verandering met hoe de Europese sociaaldemocraten willen omgaan met hun Oost-Europese leden die vaak niet dezelfde progressieve waarden aanhouden als in West-Europa. Jarenlang leek het alsof de PES en S&D hun ogen dichtdeden voor wat er in het Oosten gebeurde, maar nu lijken er grenzen te zijn gesteld. De Europese sociaaldemocratie wil haar rommelige en donkere zolderkamer opruimen.
DE KWAJONGENS SMER EN HLAS
SMER werd in 1999 opgericht als een afsplitsing van de SDL', de directe opvolger van de Slowaakse Communistische Partij die mede Tsjecho-Slowakije 40 jaar bestuurde. In de jaren 1990 na de val van het communisme ging Slowakije door een chaotische politieke periode. Regeringscoalities bestaande uit de SDL', centrumrechtse en nationalistische partijen waren instabiel en hadden niet de kracht om de hoge inflatie in het land onder controle te krijgen. De populariteit van de regerende partijen smolt als sneeuw voor de zon. Om te voorkomen dat zijn eigen populariteit daar ook door ten onder ging besloot de destijds 35-jarige Robert Fico de SDL' te verlaten en richtte SMER-SD op. Als eenling in het parlement stal hij de show met zijn links-populistische retoriek tegen de regering waar hij eerst deel van was.
Dit links-populisme leek een gouden mix. Met de beloftes over hogere pensioenen kon Fico de vergrijsde en naar het communisme nostalgische achterban de SDL' naar zich toe trekken. En met een nationalistisch-populistische ondertoon kon Fico ook de partij van Vladimír Meciar, de hoofdpersoon van de Slowaakse politiek in de jaren 1990, leegzuigen. Tevens was SMER in de jaren 2000 in oppositie tegen een regering die moeilijke hervormingen moest doorvoeren om tot de Europese Unie te kunnen toetreden in 2004 terwijl ze elkaar de tent uitjoegen. Met dit alles kwam SMER in 2006 als grote winnaar uit de bus met 29% van de stemmen.
De West-Europese sociaaldemocratische partijen namen aan dat het een kwestie van tijd was voor hun Oost-Europese zusterpartijen om net als zij progressieve politiek te omarmen.
SMER was toen al lid van de PES, net als vele andere ex-communistische partijen in Oost-Europa. De West-Europese sociaaldemocratische partijen namen aan dat het een kwestie van tijd was voor hun Oost-Europese zusterpartijen om net als zij progressieve politiek te omarmen. Maar ze kwamen snel na de verkiezingen in 2006 erachter dat dat niet gold voor Fico. SMER vormde een regering met de extreemrechtse SNS. Dit is een partij die de Hongaarse minderheid een 'tumor' noemt, vindt dat de Romani minderheid 'klappen' moet krijgen en het bewind van nazi-collaborateur Jozef Tiso tijdens de Tweede Wereldoorlog goedpraat.
In 2006 werd SMER hierdoor al geschorst door de PES omdat deze regering in strijd zou zijn met het 'moderne, pluralistische en tolerante' Europa dat zij voor ogen hebben. Maar deze schorsing duurde niet lang. Slechts anderhalf jaar later werd SMER weer toegelaten tot de PES toen Fico en zijn coalitiepartner SNS een brief schreven waarin ze beloofden de Europese waarden van de rechtsstaat, mensenrechten en rechten van etnische minderheden te respecteren. 93% van de sociaaldemocratische partijen vond het geloofwaardig genoeg.
Maar of er echt gecontroleerd werd of Fico aan zijn beloftes hield, valt niet echt te zeggen. De reden is duidelijk: SMER van Fico werd alleen maar populairder en populairder. In 2012 behaalde de partij zelfs een absolute meerderheid in het parlement en kon in haar eentje regeren. Fico wegsturen zou betekenen dat de Europese sociaaldemocraten een premier in de Europese Raad minder hebben terwijl de sociaaldemocratische regeringsleiders hier al redelijk zeldzaam zijn. Dus werd Fico min of meer gedoogd, want hij had immers beloofd zich te houden aan Europese waarden.
Intussen werd de corruptie binnen de SMER steeds duidelijker. Maar liefst 30 corruptieschandalen domineerden de krantenkoppen. Om zijn populariteit te redden versterkte Fico zijn nationalistische en populistische retoriek. De immigratie van moslims naar Europa werd door Fico een 'rituele zelfmoord' genoemd en SMER voerde campagne op het 'beschermen' van Slowakije tegen de islam. Het gevolg van dit beleid is te zien in het feit dat Slowakije het enige EU-land is zonder moskee omdat de islam niet wettelijk is erkend als religie. Toen SMER in 2016 haar meerderheid verloor, vormde Fico alweer een regering met de extreemrechtse SNS. Deze keer greep de PES niet in.
Zelfs toen de journalist Ján Kuciak, die onderzoek deed naar corrupte banden tussen de Italiaanse maffia en de regeringspartij, samen met zijn vriendin werd vermoord, deed de PES niets. Fico kwam onder enorme druk te staan in het binnenland en trad af in 2018. Hij werd vervangen door Pellegrini. Twee jaar later verloor SMER de verkiezingen en kwam in de oppositie terecht. Eenmaal uit de regering splitste de oud-premier Pellegrini zich af met een groepje parlementsleden en stichtte een nieuwe partij: Hlas. Deze partij zou anders dan SMER wel pro-Europees en progressief zijn, werd beloofd. De door corruptie besmeurde SMER van Fico zakte intussen weg in de peilingen.
Stiekem werd in Brussel bij de PES gehoopt dat Hlas de partij van Fico zou vervangen waardoor niemand zich zou bekommeren om de alsmaar kleinere SMER. Maar dat bleek te vroeg gejuich. De nieuwe Slowaakse regering was een grote soapserie van constant geruzie, net zoals de regeringen in de jaren 2000 die Fico's premierschap voorgingen. Tegelijkertijd begon Hlas steeds meer te lijken op een opportunistisch project van politici die hun politieke carrière wilden redden van het zinkende schip dat SMER leek. De progressieve en pro-Europese belofte van Pellegrini dat Hlas zou zijn, bleef vaag.
Terwijl de Slowaakse regering Oekraïne zowel humanitair, financieel als materieel steunde, zette Fico zich daar stevig tegen af.
Toen kwamen de oorlog in Oekraïne en de snel groeiende inflatie ten gevolg. Terwijl de Slowaakse regering Oekraïne zowel humanitair, financieel als materieel steunde, zette Fico zich daar stevig tegen af. Dit viel goed onder grote delen van het Slowaakse electoraat, die positieve gevoelens hebben over Rusland. Geholpen door ruzie binnen de regering die uiteindelijk viel en een golf van fake news over de oorlog in Oekraïne en zogenaamde 'LGBT-propaganda' herrees SMER zich als een feniks. De vervroegde verkiezingen van 30 september werden gewonnen door Fico, wiens partij als grootste uit de bus kwam.
Een dag later maakte Fico bekend een regering te willen met Hlas van Pellegrini, die drie jaar eerder nog zich van zijn partij afsplitste, en de extreemrechtse SNS. Hlas ging hierin mee ondanks dat de pro-Europese partij Progressief Slowakije (PS), die als tweede uit de bus kwam, Pellegrini het premierschap aanbood. Een nachtmerriescenario voor de PES in Brussel. PES en S&D in het Europees Parlement hebben de afgelopen jaren hun retoriek tegen de christendemocraten bij de EPP verhard met aantijgingen dat zij liever met extreemrechts regeren en bar weinig deden om Orbán in toom te houden toen deze lid van de blauwe fractie was. Zomaar Fico en Pellegrini toelaten met SNS te regeren, zou een enorm gezichtsverlies zijn. Intussen werd dit pijnpunt blootgelegd in de zogenaamde 'Eurobubble' op X door allerlei grappen en memes. De verwachting was dat ook deze keer de PES niets zou doen.
'NO PASARÁN' LIJKT DE GRENS
Maar er is iets veranderd. De PES wordt vandaag geleid door Stefan Löfven, oud-premier van Zweden, die bekendstaat om zijn felle oppositie tegen extreemrechts. In 2021 werd zelfs een jong lid van de Zweedse sociaaldemocraten geroyeerd omdat hij wat biertjes dronk met de enkele bestuursleden van de jongerenorganisatie van de extreemrechtse Zweden Democraten. Ditzelfde geldt voor de Duitse SPD die de CDU grillen over het al dan niet samenwerken met de AfD en de Spaanse PSOE die in juli een rechtse meerderheid wist te voorkomen door middel van een angstcampagne dat extreemrechts via een coalitie met de christendemocratie aan de macht kon komen.
Op 3 oktober stapte Fico naar de media om zijn beklag te doen over Löfven die hem in een brief zou hebben opgeroepen niet met extreemrechts te regeren en Oekraïne te blijven steunen. Fico noemde dit antidemocratisch en antisocialistisch. Hij verweet Löfven de 'soevereiniteit van het Slowaakse volk' te schenden en niets te weten van de 'vreedzaamheid' die Marx voorschreef. Met dat laatste wilde Fico zeggen dat het steunen van Oekraïne niet in de traditie van Marx zou passen. Dus Fico had weinig gehoor aan de brief van Löfven en besloot alsnog een regering te vormen met SNS en Hlas.
Deze keer bleek het echter menens van de PES. Amper 24 uur na het sluiten van een akkoord met SNS waarin werd afgesproken de militaire hulp aan Oekraïne stop te zetten, kwamen de internationale secretarissen van de Europese sociaaldemocratische partijen samen. In een Zoom-bijeenkomst werd besloten om SMER en Hlas per direct te schorsen als leden van de PES. Toen dit nieuws werd verspreid op social media waren er verbaasde reacties te lezen van mensen die eerder nog grapten over de passiviteit van PES tegenover Fico. 'Ik had niet verwacht dat ze nu wel zouden ingrijpen' schreef iemand op X.
Naast Hlas en SMER in Slowakije zijn er ook andere partijen binnen de sociaaldemocratische familie waarbij vraagtekens worden gezet.
Dit besluit roept nu vragen op over wat de gevolgen zijn voor andere partijen die lid zijn van PES. Naast Hlas en SMER in Slowakije zijn er namelijk ook andere partijen binnen de sociaaldemocratische familie waarbij vraagtekens worden gezet. De sociaaldemocraten in Roemenië hebben ook problemen met corruptie en voeren campagne met homofobe en xenofobe retoriek. Ditzelfde geldt voor de sociaaldemocraten in Bulgarije en Tsjechië. En de schorsing van Hlas en SMER moet zeker ook als een waarschuwing worden gezien voor deze partijen.
Nu Löfven de voorzitter is van de PES, en niet langer de Bulgaar Sergey Stanishev, lijken er grenzen gesteld. Als je met extreemrechts wil regeren, dan kan je als partij je koffers pakken en je naar de exit van de Europese sociaaldemocratische familie bewegen. Hiermee ontstaat er een frictie tussen de sociaaldemocratie in West-Europa en Oost-Europa. Waar in West-Europa het uitsluiten van extreemrechts en het zich ertegen verzetten op links een steeds grotere rol speelt, willen partijen in Oost-Europa conservatiever blijven om zo hun vergrijzende achterban vast te houden. En het lijkt dat het aan de Oost-Europese sociaaldemocratische partijen is om zich te conformeren.
Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 9 (november), pagina 59 tot 63
LINKS IN EUROPA
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.