Als journalist bij VRT NWS werk ik dagelijks met AI-tools die mijn werk fundamenteel veranderen. Van Trint voor transcripties tot NotebookLM voor onderzoek - artificiële intelligentie is verweven in mijn journalistieke praktijk. Maar hoe behoudt journalistiek haar menselijke essentie terwijl we deze technologie omarmen? En wat zijn de risico's? Een persoonlijke reflectie op de ongeziene transformatie van ons vak.

GEREEDSCHAPSKIST VAN DE MODERNE JOURNALIST

Elke ochtend begin ik mijn werkdag met een batterij AI-tools die onderdeel zijn geworden van mijn journalistieke routine. Verschillende AI-agenten brengen me elke dag om klokslag acht uur een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in de sectoren die ik volg, van Azië tot de VS, van technologie tot geopolitiek. Waar ik normaal uren bezig ben om het net af te schuimen naar de juiste bronnen, krijg ik nu een hapklare brok informatie die ik in een oogopslag kan verwerken en kan gebruiken voor interviews.

Opgenomen interviews kan ik dankzij Trint binnen minuten naar doorzoekbare tekst omzetten.

Die opgenomen interviews kan ik dankzij Trint binnen minuten naar doorzoekbare tekst omzetten. Text-based editing van gesprekken voor radio en tv. Het is niet perfect - dialecten en vaktermen blijven een uitdaging - maar de tijdsbesparing is fenomenaal. Waar ik vroeger een volledige dag kwijt was aan het uittypen van een diepte-interview, heb ik nu binnen enkele ogenblikken een werkbaar transcript.

Internationale journalistiek is voor mij vandaag toegankelijker gemaakt dan ooit dankzij DeepL. Rapporten uit Japan, onderzoeksmateriaal uit China, getuigenissen uit Oekraïne - alles wordt binnen seconden vertaald naar begrijpelijk Nederlands. De vertalingen zijn niet altijd literair hoogstaand, maar ze zijn meer dan voldoende om te beslissen of verder onderzoek de moeite waard is. Het opent deuren naar bronnen die voorheen achter taalbarrières verborgen bleven.

NotebookLM van Google is voor mij misschien wel de meest waardevolle ontdekking van het afgelopen jaar. In plaats van te werken met het hele internet als dataset, zoals ChatGPT doet, upload ik mijn eigen bronnen - commissieverslagen, onderzoeksrapporten, interviewtranscripties. De tool analyseert alleen dat materiaal, zonder externe hallucinaties. Voor een recent onderzoek naar financiële vertakkingen van Chinese zakenlui uploadde ik twintig bedrijfsrapporten en dertig lijvige documenten die ik vertaald had uit het Chinees. NotebookLM vond patronen die ik over het hoofd had gezien: dezelfde zakenman die steeds opdook bij controversiële projecten, vaak met net iets andere bedrijfsnamen. Wat normaal weken speurwerk zou zijn, deed ik in twee dagen.

Voor het analyseren van nog complexere documenten en het structureren van lange onderzoeksprojecten gebruik ik Claude. Het model munt uit in het behoud van context over duizenden pagina's documenten. Ik kan een volledig dossier uploaden en gerichte vragen stellen zonder dat de AI de draad kwijtraakt. ChatGPT daarentegen is mijn sparringpartner voor het genereren van titelvarianten, het verfijnen van inleidingen, het vinden van verschillende invalshoeken voor een verhaal. Elke tool heeft zijn eigen sterkte, en ik heb geleerd wanneer ik welke moet inzetten.

WAAR AI HOPELOOS FAALT

Het klinkt als een succesverhaal. Dat is het deels ook. Maar laat me eerlijk zijn over waar het misgaat. De realiteit is minder rooskleurig dan tech-evangelisten beweren. Vorig jaar vertrouwde een collega op ChatGPT voor achtergrondinfo over de nieuwe regering. De AI verzon een hele ministerpost - compleet met naam en partij. Het klonk zo plausibel dat het bijna online ging.

Uit onderzoek van de UGent blijkt dat AI-tools voor wetenschappelijke research dramatisch falen. Tools zoals Elicit en Semantic Scholar vinden vaak 0% tot maximaal 6% van relevante papers. Een collega wetenschapsjournalist testte het: de AI leverde honderden studies, maar miste de vijf meest cruciale onderzoeken in zijn vakgebied. "Het is gevaarlijk," zei hij, "want de output lijkt indrukwekkend."

De hallucinaties zijn het ergste. Whisper, populair voor transcripties, verzint soms hele zinnen bij stiltes.

De hallucinaties zijn het ergste. Whisper, populair voor transcripties, verzint soms hele zinnen bij stiltes. Een onderzoeker aan de University of Michigan ontdekte dat 1% van de transcripties complete nonsens bevat - zinnen die nooit uitgesproken zijn. Bij medische interviews kan dat desastreus zijn. Een arts die "15 milligram" voorschrijft, wordt "50 milligram" in de transcriptie.

Nederlandse dialecten zijn een ramp. Een interview met een Limburgse burgemeester leverde via Trint deze parel op: "We hebben de brug gebouwd met Europese subsidies" werd "We hebben de drug gekocht met Europese substanties." De context-gevoeligheid is nul. Een recent onderzoek van Northwestern University toonde aan dat AI-samenvattingen tot 27% van cruciale nuances missen in politiek gevoelige onderwerpen.

En dan is er de bias. AI getraind op Amerikaanse data begrijpt Belgische context niet. Het suggereert Amerikaanse rechtsterminologie voor Belgisch nieuws. Het mist culturele gevoeligheden. Een AI-tool categoriseerde een artikel over Zwarte Piet automatisch als "folklore" in plaats van als "maatschappelijk debat."

VAN STANFORD NAAR BRUSSEL

Voorzichtigheid blijft dus geboden. Tijdens mijn onderzoek aan Stanford University legde ik mij toe op de impact van AI op onze nieuwsredacties, zoals desinformatie en de "firehose of falsehood" die AI op termijn dreigt te creëren. Daar ontwikkelde ik het concept voor wat later de Smart News Assistant werd, een AI-toolbox specifiek ontworpen voor nieuwsredacties. Het idee was simpel maar krachtig: in plaats van journalisten te dwingen zich aan te passen aan generieke AI-tools, waarom niet een systeem ontwikkelen dat de specifieke noden en werkprocessen van een nieuwsredactie begrijpt?

Terug in België werd dit concept realiteit toen VRT, als onderdeel van het Europese AI4Media project, de tool verder ontwikkelde. Het systeem staat journalisten onder meer toe om vanuit bestaande content - een artikel, video of audiofragment - automatisch nieuwe formats te genereren zoals korte video's of Instagram posts. Upload een artikel, krijg automatisch een Instagram-versie, een podcast-script, een WhatsApp-bericht. Alles in VRT-huisstijl, aangepast aan elk platform.

De Smart News Assistent heet bewust "assistent" - de journalist blijft baas.

De tool heet bewust "assistent" - de journalist blijft baas. Dit garandeert betrouwbaarheid en geeft journalisten het gevoel van controle. Een journalist moet altijd kunnen nagaan waar informatie vandaan komt, kunnen inschatten of bronnen betrouwbaar zijn, en de context kunnen begrijpen. Bij VRT NWS assisteert de Smart News Assistant vandaag de redactie met een steeds groter wordend takenpakket: het optimaliseren van titels, het converteren van audio naar tekst en omgekeerd, het genereren van samenvattingen. Maar elke suggestie wordt door menselijke ogen gecheckt.

PROMPTBIBLIOTHEEK

Het succes van de Smart News Assistant heeft geleid tot ambitieuzere plannen. We bouwen nu een Smart Content Assistant voor heel de VRT. Het interessantste: de promptbibliotheek. Deze bibliotheek is geen verzameling van willekeurige instructies, maar een zorgvuldig gecureerde set van prompts die specifiek zijn afgestemd op journalistieke taken. Een prompt voor het samenvatten van een gemeenteraadsverslag verschilt fundamenteel van een prompt voor het analyseren van economische data. Elke prompt is getest, verfijnd en voorzien van duidelijke instructies over wanneer die wel en niet gebruikt mag worden, aangepast aan de VRT-kwaliteitseisen.

Het idee achter de bibliotheek is democratisering van AI binnen onze organisatie. Niet elke journalist hoeft een prompt engineering expert te worden. Een sportjournalist kan straks gebruikmaken van prompts die een datajournalist heeft ontwikkeld voor het analyseren van wedstrijdstatistieken. Een cultuurredacteur kan de prompts van de economische redactie gebruiken voor het interpreteren van subsidierapporten. We delen kennis en expertise op een manier die voorheen onmogelijk was.

WAARDEN BLIJVEN, WERKWIJZE VERANDERT

Mijn kernprincipes als journalist - waarheidsvinding, stem geven aan stemlozen, macht controleren - veranderen niet. AI verandert alleen het gereedschap. Neem nu een onderzoek naar Chinese havenbedrijven. NotebookLM vindt de patronen, maar ik moet nog steeds naar Antwerpen, Zeebrugge of Gent. Praten met havenarbeiders die zich zorgen maken. Doorspitten waarom bepaalde contracten geheim zijn.

Een algoritme kan patronen detecteren in overheidsuitgaven, maar voelt niet aan wanneer een ambtenaar liegt. Het transcribeert een interview met een vluchteling, maar hoort de angst niet als hij over zijn familie zwijgt. Het kan geen weken investeren in het winnen van vertrouwen van een klokkenluider. Het vraagt empathie, geduld, het winnen van vertrouwen.

Het controleren van de macht vraagt kritisch denken, contextkennis en lef. AI kan me helpen patronen te ontdekken in overheidsuitgaven of inconsistenties in politieke uitspraken. Het kan me wijzen op verdachte transacties of ongebruikelijke beslissingen. Maar de beslissing om door te zetten met een onderzoek ondanks druk van bovenaf, de moed om machtige figuren ter verantwoording te roepen, het doorzettingsvermogen om maandenlang aan één verhaal te werken - dat blijft menselijk.

WERELD VERANDERT

Wat wel fundamenteel verandert, is het product dat we afleveren. En dat moet ook, want onze lezers, kijkers en luisteraars veranderen. Hun mediagebruik evolueert, hun verwachtingen verschuiven, hun aandachtsspanne wordt anders. We leven niet meer in een wereld waar mensen geduldig wachten op het journaal van 19 uur of de krant van morgen.

Vroeger schreef een krantenjournalist één artikel dat in de krant van 's anderendaags verscheen. Nu moet datzelfde verhaal meteen werken als online artikel, als Instagram story, als TikTok video, als podcast, als nieuwsbrief, als WhatsApp-bericht. De Smart News Assistant helpt bij deze vertaalslag, maar de kern van het verhaal - de nieuwswaarde, de relevantie, de menselijke dimensie - die bepaal ik nog steeds zelf als journalist. AI kan mijn artikel omzetten naar bullet points voor sociale media, maar het kan niet beslissen welke emotionele toon gepast is voor het onderwerp.

Mensen consumeren nieuws anders dan tien jaar geleden.

Mensen consumeren uiteraard nieuws anders dan tien jaar geleden. Ze scrollen door hun feed tijdens de treinrit, luisteren naar podcasts tijdens het joggen, kijken naar uitlegvideo's in hun lunchpauze. Ze willen geïnformeerd worden op hun tempo, in hun taal, op hun manier. Als we relevant willen blijven, moeten we hen ontmoeten waar ze zijn, in de formats die ze prefereren, op de momenten dat ze openstaan voor informatie.

AI maakt het mogelijk om gepersonaliseerd nieuws aan te bieden zonder de redactionele integriteit op te offeren. We kunnen verschillende versies van een verhaal maken - uitgebreider voor wie tijd heeft, beknopter voor wie snel geïnformeerd wil zijn, visueler voor wie liever kijkt dan leest - zonder toegevingen te doen aan de feitelijke correctheid. Maar we moeten waakzaam blijven dat mensen niet in een filterbubbel belanden, dat ze nog steeds geconfronteerd worden met nieuws dat hen uitdaagt of verrast.

VRT NWS AI-CHARTER

Bij VRT NWS hebben we een AI-charter ontwikkeld dat ons gebruik van AI stuurt. Het is geen keurslijf maar een kompas, geen verbodsbord maar een wegwijzer die ervoor zorgt dat technologie onze journalistieke waarden versterkt in plaats van ondermijnt.

Het charter rust op drie fundamentele pijlers.

De eerste combineert verantwoordelijkheid met transparantie: de eindverantwoordelijkheid blijft altijd bij de journalist en de redactie. AI kan suggereren, assisteren, versnellen - maar de journalist beslist. Elke fout blijft onze verantwoordelijkheid. We kunnen niet wijzen naar de machine als excuus. Tegelijk zijn we transparant: hoe groter de impact van AI op ons werk, hoe opener we daarover zijn naar de lezer. Niet als waarschuwing, maar als deel van onze journalistieke eerlijkheid.

De tweede pijler gaat over authenticiteit en databescherming. We gebruiken geen AI-gegenereerde beelden, audio of video voor nieuwscontent. De werkelijkheid is complex genoeg zonder artificiële elementen. Alleen wanneer AI zelf het onderwerp is, tonen we AI-materiaal en dat is duidelijk gelabeld. Daarnaast: alles wat we in externe AI-systemen stoppen, belandt op externe servers. Bronbescherming en privacy zijn rode lijnen. Alleen publiek beschikbare informatie gaat in open systemen.

De derde pijler erkent dat dit charter een levend document is dat meegroeit met de technologie en onze ervaringen. Een multidisciplinair AI-panel evalueert continu onze aanpak en past waar nodig aan.

SIGNATURE JOURNALISM

AI verandert dus drastisch hoe we werken. Maar waarom we dit werk doen - mensen informeren, macht controleren, verhalen vertellen die ertoe doen - dat blijft. De journalist die er over tien jaar nog is, gebruikt AI om tijd vrij te maken voor echt journalistiek werk. Om dieper te graven, niet sneller te publiceren.

Ik geloof sterk in wat we "signature journalism" noemen - journalistiek met een eigen stem, een eigen perspectief, een eigen toegevoegde waarde. Dit is waar de toekomst van ons vak ligt. Niet in het snelste nieuwsbericht, want dat kan AI straks zelf genereren. Niet in de basale samenvattingen, want daar munten de machines in uit. Maar in de verhalen die alleen een mens kan vertellen.

Ik geloof sterk in journalistiek met een eigen stem, een eigen perspectief, een eigen toegevoegde waarde.

Deze tijd komt niet vanzelf vrij. Het vraagt bewuste keuzes van redacties en uitgevers. Het vraagt investeringen in tools en training. Het vraagt de moed om te experimenteren en de wijsheid om te weten wanneer te stoppen. Het vraagt een herdefiniëring van wat we onder productiviteit verstaan - niet het aantal artikelen per dag, maar de impact per verhaal.

Tot zover het goede nieuws. Ik ben niet naïef optimistisch - ik zie ook de uitdagingen. Het verdienmodel van commerciële mediaorganisaties is immers bedreigd, het vertrouwen van het publiek staat meer dan ooit onder druk, desinformatie verspreidt zich sneller dan ooit. De harde realiteit is dat veel commerciële mediaorganisaties nu reeds AI vooral zien als kostenbesparingstool. Waar we bij publieke media mogen hopen dat efficiëntiewinsten zullen worden geherinvesteerd in kwaliteitsjournalistiek, zullen uitgevers met aandeelhoudersdruk eerder kiezen voor het schrappen van jobs. Ook dat is een gevaar van AI.

De journalist die vroeger een dag nodig had voor een artikel, moet er binnenkort mogelijk drie produceren dankzij AI - niet om tijd vrij te maken voor diepgravend werk, maar om de redactie te kunnen halveren. Het risico is reëel dat AI niet de journalistiek verrijkt, maar verarmt door een race to the bottom waarin kwantiteit wint van kwaliteit.

Maar juist daarom moeten we nu de keuze maken voor een andere weg. We kunnen kunstmatige intelligentie gebruiken om menselijker te werken - als we daar bewust voor kiezen. Minder typen, meer luisteren. Minder formatteren, meer onderzoeken. Minder haastwerk, meer ambacht. Dit vergt collectieve actie: van journalisten die weigeren mee te gaan in de kwantiteitsrace, van redacties die durven investeren in kwaliteit, van een publiek dat bereid is te betalen voor 'signature journalism'.

Journalistiek sterft niet. Ze past zich aan, zoals altijd. Met wat geluk, wijsheid en juiste keuzes worden we er allemaal beter van.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 9 (november), pagina 4 tot 9

• AI
• journalistiek