‘Dieren leggen in kudde soms duizenden kilometers af om water of voedsel te vinden, om te bevallen, om te ontsnappen aan hitte of koude’. Terwijl het sterke overlevingsinstinct van dieren alom wordt bewonderd, worden mensen die vluchten van honger, armoede of conflict in toenemende mate geïllegaliseerd en gecriminaliseerd. Het recht op asiel wordt steeds meer ingeperkt, ook door onze eigen regering, en de groep die geen recht heeft op asiel wordt steeds groter en steeds gewelddadiger bestreden.

Tien jaar nadat de driejarige Syrische kleuter Alan aan de Turkse kust aanspoelde, lijkt de dehumanisering van migranten enkel aangesterkt. Hoewel het beeld van zijn levenloze lichaampje met rode T-shirt en blauw broekje, gezicht in het zand gedrukt, tot wijd gedeelde afschuw en ontzetting leidde, kwamen sindsdien meer dan 29.230 bootvluchtelingen om in de Middellandse Zee. In het beste geval krijgt een gekapseisde boot een paragraafje in een hoekje van de krant. De Middellandse Zee is intussen één van de dodelijkste migratieroutes ter wereld, een doodgezwegen massagraf van duizenden kleine Alans op weg naar een beter leven.

Hoewel de EU zich achter een zondebokkendiscours rond mensensmokkelaars schuilhoudt, draagt ze een verpletterende verantwoordelijkheid. Reddingsacties op de Middellandse Zee werden de laatste jaren aan banden gelegd en reddingsschepen als de Mare Nostrum tegengewerkt en ingeruild voor grensbewakingsschepen van Frontex. Tegelijktijdig sloot de EU deals met bedenkelijke en dictatoriale regimes in Libië en Tunesië om migranten tegen te houden en op te sluiten, wat gebeurt in de meest erbarmelijke condities, met duizenden doden tot gevolg. Zolang de levensomstandigheden van migranten in Libië en Tunesië niet verbeteren en geen veilige migratieroutes worden aangeboden, zullen migranten de Middellandse Zee in bootjes blijven oversteken. Zolang er wordt gezwegen over de fundamentele oorzaken van migratie, zoals de globale ongelijkheid en de eigen betrokkenheid in conflicten wereldwijd, zal er migratie naar Europa blijven bestaan. Toch halen de echte oorzaken van migratie bijna nooit het migratiedebat.

Zullen in de toekomst mensen zonder papieren die pakweg een winkeldiefstal begaan in ons land, naar Kosovo worden gedeporteerd?

Voor zij die de oversteek levend maken, wacht in België het ‘strengste asiel- en migratiebeleid ooit’, aldus de regering-De Wever. Net zoals in onze buurlanden, is onze regering erop gebrand om zo weinig mogelijk asiel te verlenen. In navolging van Denemarken en het VK, dat – hoewel teruggefloten – een asielcentrum in het dictatoriale Rwanda opende (niet alleen voor Rwandezen), bestaat het voornemen om asiel buiten de grenzen te gaan organiseren. Zo sloot Francken, te midden van oplopende spanningen in Servië, recentelijk een militair samenwerkingsakkoord met Kosovo om ‘illegale criminelen’ naartoe te sturen. Zullen in de toekomst mensen zonder papieren die pakweg een winkeldiefstal begaan in ons land, naar Kosovo worden gedeporteerd? Daarbij komt dat onze gastvrijheid ook steeds meer wordt geracialiseerd. Waar er een onmiddellijke bereidwilligheid bleek om Oekraïense vluchtelingen bescherming aan te bieden, is dit niet het geval voor bijvoorbeeld Palestijnen, en dit ondanks de historische Europese betrokkenheid in beide conflicten. Samen met de versterking van de Europese buitengrenzen van Fortress Europe, zien we een multiplicatie van grenzen binnen Europa waarbij Frontex-grensbewakers de Europese buitengrenzen nu ook van binnen de lidstaten mogen controleren. Terwijl de meeste Europeanen een grenzeloos bestaan leiden met een ongelimiteerde bewegingsvrijheid, worden vluchtelingen en nieuwkomers opgesloten in Europa in een kluwen van grenzen en categoriseringen.

Met voorstellen om gezinshereniging te verstrengen door gezinsleden (vaak kinderen en vrouwen in oorlogsgebied) langer te laten wachten (twee jaar) en torenhoge voorwaarden op te leggen zoals een inkomen van 2.300 euro, een geschikte woonst, ziekteverzekering en vast contract, zijn we definitief af van de illusie dat een migratie- of asielbeleid erop zou gericht zijn mensen om op de vlucht te ondersteunen. Het mantra, ook volgens minister Anneleen Van Bossuyt, is steeds de 'instroom beperken, uitstroom verhogen’, een retoriek die (bewust) vergeet te vertellen dat migratie de ‘smeerolie’ is van onze economie. Hoewel de lokale opvanginitiatieven, die vooral onderdak bieden aan gezinnen tijdens hun asielvraag, duidelijk tot betere integratieperspectieven leiden, worden ze volledig afgeschaft ten voordele van collectieve opvang. Voor wie geluk heeft, want – compleet in strijd met de wetgeving – is er in de praktijk voor veel mannelijke asielaanvragers geen plaats. De weg naar woonstbetredingen om mensen zonder papieren op te pakken en uit te zetten, werd in het regeerakkoord opengezet.

Daarnaast zien we in toenemende mate een tendens van welvaartsbegrenzing, waarbij de instrumenten die zouden kunnen worden gebruikt om integratie te ondersteunen, net worden ingezet om die te bemoeilijken. Zo is de Vlaamse sociale huisvesting alleen toegankelijk (in theorie, want in de praktijk zijn er alleen wachtlijsten) voor mensen die meer dan vijf of tien jaar in een gemeente wonen, wat per definitie pas erkende vluchtelingen uitsluit. Dit is nochtans een groep van wie het geweten is dat ze zeer moeilijk een woning vindt, laat staan één die geschikt is voor gezinshereniging. In plaats van migranten te stimuleren om Nederlands te leren, moeten ze nu in Vlaanderen ‘betalend inburgeren’ en dus hun eigen taallessen financieren. Kortom, in Vlaanderen hebben nieuwkomers te maken met een integratiebeleid dat in sterke mate desintegrerende intenties heeft.

In Vlaanderen hebben nieuwkomers te maken met een integratiebeleid dat in sterke mate desintegrerende intenties heeft.

Uiteindelijk is het verhaal van migratie en asiel er één van mensenrechten. Waar we op papier zouden denken dat die verworven en universeel zijn, worden ze stelselmatig afgebrokkeld en worden er steeds meer mensen van uitgesloten. Zij die kwetsbaar zijn, worden door het huidige asiel-, migratie- en integratiebeleid nog meer in de kwetsbaarheid geduwd. Onder druk van de hete adem van extreemrechts, is de ontmenselijking van mensen op de vlucht bijna genormaliseerd, zelfs door links. Waar is ons mededogen tien jaar na Alan?

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 7 (september), pagina 2 tot 3

• edito
• migratie
• Alan