Vorige week publiceerden negen Europese leiders, waaronder onze eigen premier, een open brief op initiatief van Italië en Denemarken, waarin ze aanklagen dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens hen belemmert in hun mogelijkheden om mensen zonder papieren die criminele feiten hebben gepleegd het land uit te zetten.

Deze brief bracht heel wat reacties teweeg. Gelukkig, want dit initiatief is om meerdere redenen zorgwekkend.

VERKEERDE PREMISSE

Landen mogen mensen zonder papieren terugsturen naar hun land van herkomst, maar moeten daarbij rekening houden met de artikelen 3 en 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Zo verbiedt Artikel 3 lidstaten om mensen weg te sturen wanneer het duidelijk is dat ze in het land van bestemming zullen worden gefolterd of een onmenselijke behandeling zullen ondergaan. Artikel 8 van het EVRM verplicht lidstaten om bij een uitwijzing de afweging te maken tussen het recht op het gezinsleven van de betrokkene enerzijds en het recht op veiligheid van de samenleving anderzijds. Wie het niet eens is met een beslissing om terug gestuurd te worden, kan daartegen beroep aantekenen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen en in zeer uitzonderlijke gevallen wordt dit soort zaken voorgelegd aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daar gaat het, volgens de ondertekenaars van de open brief, fout. Het Hof zou het EVRM te ruim interpreteren waardoor lidstaten mensen zonder papieren niet meer kunnen terugsturen naar hun land van herkomst.

Het Hof zou het EVRM te ruim interpreteren waardoor lidstaten mensen zonder papieren niet meer kunnen terugsturen naar hun land van herkomst. Deze stelling klopt evenwel niet.

Deze stelling klopt evenwel niet. In een opiniestuk verschenen in De Standaard (26/5) weerleggen professoren van verschillende universiteiten deze uitspraak. Uit een analyse van de rechtspraak van de laatste jaren blijkt net dat het Hof zeer evenwichtig oordeelt wanneer het gaat om de uitzetting van mensen zonder papieren. Het Hof laat daarbij uitdrukkelijk een ruime beoordelingsmarge aan de lidstaten om een afweging te maken tussen de rechten van de betrokkene aan de ene kant en de plicht van de overheid om de veiligheid van eenieder te waarborgen aan de andere kant.

De uitgangspositie van de open brief, met name dat het Hof verhindert dat staten maatregelen nemen om de bevolking te beschermen tegen criminelen, is dus helemaal niet juist.

AANTASTING RULE OF LAW

De vraag is dan waarom negen Europese leiders toch menen hierover te moeten klagen. Hebben zij geen kennis van de heersende rechtspraak? Dat is redelijk ongeloofwaardig. Het kan niet zijn dat alle negen premiers verkeerd zijn ingelicht door hun administratie over een dergelijk belangrijk onderwerp.

Net dat maakt dat deze brief geen onschuldig initiatief is, te meer omdat hij kadert in een groter geheel van pogingen om de beginselen van de rechtstaat onderuit te halen.

Het hele idee van een rechtstaat is dat iedereen de rechterlijke beslissingen naleeft. Ook de uitvoerende macht.

Het hele idee van een rechtstaat is dat iedereen de rechterlijke beslissingen naleeft. Ook de uitvoerende macht. Tijdens de vorige legislatuur was de rechtstaat al zwaar aangetast. Mogelijk niet toevallig gebeurde dit ook in een migratie gerelateerde context. Zo weigerde de regering-De Croo om de rechterlijke beslissingen na te leven die de Belgische Staat dwong om voldoende opvang te voorzien voor asielzoekers en negeerde ze de beslissing die hierover bij uiterste hoogdringendheid was genomen door de Raad van State.

Vandaag wil men duidelijk nog een stap verder gaan in het primaat van de politiek. Verwijzend naar het ‘democratisch mandaat’ dat men heeft gekregen van de kiezers willen de negen regeringsleiders de toets van hun beslissingen door een onafhankelijke rechter – die oog heeft voor de rechten van minderheden – zo veel mogelijk uitsluiten. Dat is een gevaarlijke evolutie die de weg naar een autoritair regime openzet.

ER IS EEN ANDERE OPLOSSING

Als oplossing voor het probleem vragen de negen Europese leiders ‘meer ruimte’ om te mogen beslissen wie ze terug sturen en ‘meer vrijheid’ om te beslissen hoe ze mensen zonder verblijf die niet repatrieerbaar zijn kunnen opvolgen.

Dit zijn vreemde vragen. Zoals eerder duidelijk gemaakt worden Europese landen niet belemmerd om mensen terug te sturen. Die vraag is dus overbodig. Het antwoord op de tweede vraag kan helemaal niet opgelost worden op Europees niveau. Dat probleem kunnen de lidstaten best gewoon zelf oplossen door mensen niet in de illegaliteit te duwen.

Want dat is uiteindelijk de kern van de zaak, waar in alle reacties op de open bief nog niets over gezegd is. Hoe komt het dat mensen in illegaal verblijf belanden?

In de aanhef van de brief geven de initiatiefnemers aan dat mensen die in onwettig verblijf zijn daar zelf voor gekozen hebben: “ze hebben er voor gekozen om niet te integreren, ze hebben zich geïsoleerd in een parallelle samenleving, waarbij ze afstand nemen van fundamentele waarden zoals gelijkheid, democratie en vrijheid. Sommigen hebben niet positief bijgedragen aan onze maatschappij en hebben er voor gekozen om misdrijven te plegen.”

De voorbije 36 jaar ben ik als advocaat migratierecht nog nooit iemand tegen gekomen die er voor gekozen heeft om in onwettig verblijf door het leven te gaan.

Als advocaat migratierecht kom ik dagelijks in contact met mensen in onwettig verblijf. De voorbije 36 jaar ben ik nog nooit iemand tegen gekomen die er voor gekozen heeft om zo door het leven te gaan. Mensen die zich in deze situatie bevinden willen maar één ding en dat is: papieren. Een verblijfsvergunning die hen toelaat deel te nemen aan onze gemeenschap, om te kunnen werken, om de taal te leren, om te integreren. Mensen kiezen niet voor een verblijf in de illegaliteit, ze worden er toe gedwongen door de overheid. Door een gebrek aan legale migratiekanalen, door de onmenselijke strengheid van ons migratiebeleid.

Uiteraard is er een hele kleine minderheid van mensen die het niet goed menen en die in de criminaliteit belanden. Maar die groep van mensen is zeer beperkt. Mensen zonder papieren doen er meestal alles aan om niets verkeerds te doen, ze zijn immers doodsbang om opgepakt te worden omdat ze goed weten dat ze dan het risico lopen om teruggestuurd te worden. Slechts in heel uitzonderlijke omstandigheden zoeken mensen zonder papieren, die geen recht hebben op werk of op een uitkering, een inkomen uit strafbare feiten.

Als lidstaten al een probleem hebben met mensen zonder papieren, dan is de oplossing niet de rule of law afschaffen voor ons allemaal maar wel er voor zorgen dat mensen niet in de illegaliteit belanden. Legale migratiekanalen creëren die mensen toelaten om op een wettige manier Europa binnen te komen en er te blijven. Zo hoeven ze niet aan de rand van onze maatschappij te blijven staan, maar kunnen ze zich integreren en bijdragen aan onze samenleving. Het geeft de lidstaten meteen de kans om de controle te houden en in te grijpen wanneer mensen zich niet aan de regels houden.

De oplossing is niet de rule of law afschaffen voor ons allemaal, maar wel er voor zorgen dat mensen niet in de illegaliteit belanden.

De boodschap die de opstellers van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens ons 75 jaar geleden gaven, is helemaal nog niet achterhaald: wereldvrede kan worden gerealiseerd door het respect voor de waardigheid van iedereen. Er voor zorgen dat mensen niet in onwettige situaties belanden, is alvast een goed begin en meteen een oplossing voor het door de overheid zelf gecreëerde probleem.

• column
• rechtsstaat
• mensenrechten
• Bart De Wever