Donald Trump zet de bestaande wereldorde op zijn kop. De geopolitieke spanningen nemen toe en de politieke profilering stijgt evenredig. Ook Vlaamse partijen scherpen hun standpunten rond defensie en veiligheid aan. Dat is logisch: het electoraat wordt steeds onzekerder over de toekomst. Wie erin slaagt om het veiligheids- en defensiethema geloofwaardig te claimen, kan hier electoraal garen bij spinnen. Zeker omdat het onderwerp nog niet meteen van de politieke agenda zal verdwijnen. Onderzoek, zoals De Stemming, wees immers uit dat internationale veiligheid nog grotendeels onontgonnen terrein is, zonder uitgesproken politieke eigenaar. Het speelveld ligt wijd open.

De regering-De Wever grijpt deze kans aan om zich nadrukkelijk te positioneren. N-VA trekt ten strijde met Theo Francken, die als minister van Defensie de vlag van “veiligheid als kerntaak” hooghoudt. Ondertussen manoeuvreert premier De Wever zich op het Europese slagveld, vechtend voor een strategische plaats aan de onderhandelingstafel met de grootmachten. De kwestie rond de wapenfabriek in Vorst wordt een communautaire loopgraafslag, een bijkomende troef in het politieke schaakspel. Toch waarschuwt N-VA dat de munitiekisten niet eindeloos gevuld zijn en het budgettaire plaatje niet mag worden genegeerd. CD&V, als doorgewinterde officier in het diplomatieke veld, positioneert zich met een verantwoord defensiebudget, aangevoerd door haar minister van Financiën Van Peteghem. Ze voert een dubbele strategie door economische en militaire slagkracht te verenigen, pleitend voor een robuuste Europese defensie-industrie. Vooruit houdt vast aan haar strijdplan: investeren in defensie als schild voor koopkracht en veiligheid, terwijl ze op Europees niveau samenwerking blijft promoten.

In de oppositie blijft Open Vld trouw aan haar pro-Europese marsroute, al waarschuwde ex-voorzitter Rutten voor roekeloos tromgeroffel en excessief havikgedrag. De partij schaart zich achter defensie-investeringen, maar torpedeert de ‘escape’-clausule die deze uit de begrotingsdiscipline zou houden. Groen balanceert tussen pacifisme en realpolitik, en pleit voor een duurzame defensiestrategie en internationale samenwerking. PVDA blijft als enige een onwrikbaar pacifistisch bastion, met een roep om de-escalatie en onderhandelingen met Rusland, wat in het huidige klimaat op weinig begrip kan rekenen.

In het politieke strijdtoneel rond veiligheid rukken alle partijen op met hun strategische agenda’s, behalve radicaal-rechtse partijen.

In het politieke strijdtoneel rond veiligheid rukken alle partijen op met hun strategische agenda’s, klaar om het narratief te veroveren. Alle partijen, behalve radicaal-rechtse partijen. Zij blijven achter in de loopgraven en zien met lede ogen aan hoe internationale veiligheid het debat domineert. Het thema verdringt hun kernonderwerp – migratie – naar de achtergrond. Bovendien hebben radicaal-rechtse partijen in Europa historisch gezien altijd moeite gehad met hun opstelling op het geopolitieke toneel. Enerzijds gelden ze als law & order-partijen, die veiligheid hoog in het vaandel dragen. Dit uit zich in een pleidooi voor een sterk leger en strikte grensbewaking, met focus op controle van de buitengrenzen in de strijd tegen illegale migratie. Anderzijds vertonen deze partijen een ambivalente houding ten opzichte van internationale samenwerking. Hun nationalistische wereldbeeld botst met supranationale structuren. Ze gruwen van het idee om het defensiebeleid over te dragen aan Europa en benadrukken de noodzaak van strategische onafhankelijkheid. Sommigen flirten zelfs met een terugkeer naar een meer isolationistische houding.​

Deze dubbelzinnigheid is versterkt sinds de Russische inval in Oekraïne. Hoewel radicaal-rechtse partijen aanvankelijk Poetin als agressor erkenden en opriepen tot opvang van Oekraïense vluchtelingen – die zij als 'echte' vluchtelingen bestempelden – raakten ze al snel in een lastig parket. Leiders die eerder nauwe banden met het Russische regime onderhielden, zoals Marine Le Pen (RN) of Matteo Salvini (LN), probeerden zich hiervan te distantiëren. Toch blijven er berichten opduiken over Europese desinformatiecampagnes en Kremlinsteun aan partijen zoals het Franse Rassemblement National (RN). In het verleden kwamen meerdere schandalen aan het licht over duistere zakendeals met Rusland, waarbij de Oostenrijkse FPÖ en de Italiaanse Lega Nord betrokken waren. Ook vandaag nog blokkeren de diverse radicaal-rechtse fracties in het Europees Parlement diverse resoluties voor meer steun aan Oekraïne.

Radicaal-rechtse partijen, die recent nog pronkten als eregasten op de inauguratie van Trump, bevinden zich nu in een spagaat.

Trumps tweede ambtstermijn zwengelt deze moeilijke spreidstand nog verder aan. Radicaal-rechtse partijen, die recent nog pronkten als eregasten op de inauguratie van Trump, bevinden zich nu in een spagaat. Enerzijds putten ze hoop uit zijn overwinning, zien ze in hem een ideologische geestverwant en bewonderen ze zijn strenge migratiemaatregelen. Anderzijds vrezen ze de gevolgen van zijn nationalistische beslissingen, zoals de importheffingen en zijn toenadering tot Poetin, die wel eens negatief op hen zouden kunnen afstralen. ​Eens te meer beseffen de Europese bondgenoten wat de gevolgen van een “America First”-beleid kunnen zijn. Kiezers die met bezorgdheid de impact van dergelijke unilaterale maatregelen volgen, zouden daardoor kunnen inzien welke nadelen kleven aan de oplossingen van radicaal-rechts.

In Europese landen waar radicaal-rechts aan de macht is, dreigt deze situatie zelfs de krachtsverhoudingen te herschudden. Zo verliest Wilders’ PVV in Nederland terrein in de peilingen. De verschuiving van de focus naar thema's waar hun achterban en vertegenwoordigers over verdeeld zijn, speelt hierbij mogelijk een rol. Wilders balanceert tussen bewondering voor Trumps daadkracht en diens opstelling tegenover Europese bondgenoten. Na de ontmoeting tussen Trump en Zelensky, vond Wilders het moeilijk om ondubbelzinnig partij te kiezen. ​Enkele van zijn ministers namen zelfs het Kremlinnarratief over dat Zelensky niet democratisch verkozen is. Ze hopen dat de politieke focus zich snel verlegt.

Kortom: terwijl anderen scoren met defensie, zit radicaal-rechts zelf in het defensief.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 4 (april), pagina 64 tot 65

• defensie
• radicaal-rechts
• Oekraïne