Politici en onderzoekers hebben tegenwoordig de mond vol van vluchtelingenhervestiging. Hervestiging is één van de drie duurzame oplossingen voor vluchtelingencrisissen in het huidige vluchtelingenregime van de Verenigde Naties, naast vrijwillige repatriëring en lokale integratie. Terwijl die twee laatste opties vrij duidelijk in hun naam dragen wat ze inhouden, is de definitie van hervestiging iets moeilijker. Volgens het meest recente hervestigingshandboek van UNHCR is hervestiging:

“een proces dat vluchtelingen toelaat zich te verplaatsen naar een ander land op legale wijze met de garantie van internationale bescherming en uiteindelijk permanent verblijf. Het is een unieke kans, aangeboden aan individuen en families, om hun leven weer op te bouwen in een omgeving waar hun rechten beschermd worden vanaf dag één, en waar toegang tot naturalisatie en burgerschap een einde beloven aan jaren van ontheemding.” (eigen vertaling)

Een aantal aspecten zijn van belang hier: ten eerste gaat het om mensen die hun land van oorsprong reeds enige tijd geleden ontvlucht zijn en dus al enkele jaren in onzekerheid leven, ontheemd en zonder perspectief. Dit is het geval voor veel vluchtelingen, maar toch valt hervestiging slechts enkelen te beurt. In theorie zijn dit meestal degenen in de meest precaire situaties, in landen die geen garantie op bescherming kunnen bieden door hun eigen onstabiele toestand. In de praktijk komen de meeste hervestigingsvluchtelingen wereldwijd uit een handvol relatief veilige landen, zoals Maleisië, die hierover een deal hebben onderhandeld met UNHCR (tijdelijke opvangcapaciteit in ruil voor hervestiging). Ten tweede zorgt hervestiging ervoor dat mensen op een legale wijze naar een veilig derde land kunnen verhuizen, waar ze – ten derde – perspectief krijgen op een nieuw leven, inclusief volle burgerrechten via naturalisatie.

STATEN HEBBEN VOLLEDIGE ZEGGENSCHAP

In de discussie die zich momenteel in België afspeelt over hervestiging, wordt vooral dieper ingegaan op het legale aspect van deze migratie, die in schril contrast staat tot de onveilige illegale vluchtwegen die de meeste vluchtelingen moeten volgen. Dat legale element is een erg belangrijke hoeksteen van hervestiging, maar door enkel hierop te focussen, blijven enkele duistere kantjes van hervestiging onderbelicht.

Het stopzetten van hervestiging blijkt erg besmettelijk te zijn: landen kijken naar elkaar.

Van alle duurzame oplossingen voor vluchtelingencrisissen is hervestiging de meest discretionaire. Dat betekent dat staten nagenoeg volledige zeggenschap hebben over de praktijk. Als een staat beslist, van de ene op de andere dag, om geen vluchtelingen meer toe te laten via hervestiging, kan UNHCR op haar kop gaan staan, maar de praktijk zal stilvallen. Als een klein land als België zich terugtrekt, heeft dat misschien geen gigantisch effect, maar als een grote hervestigingspartner zoals de VS zich terugtrekt, wat eerder en nu opnieuw gebeurde onder de Trump-regeringen, valt het hele mechanisme stil en is er van hervestiging virtueel geen sprake meer. Het stopzetten van hervestiging blijkt ook erg besmettelijk te zijn: landen kijken naar elkaar en als ze merken dat andere landen hun inspanning terugschroeven of stilzetten kan dit leiden tot een multiplicatoreffect, waarbij steeds meer landen hetzelfde doen.

HERVESTIGING IN DE GESCHIEDENIS

Hervestiging is daarom een goede graadmeter voor het politieke klimaat. Periodes met veel hervestigingsvluchtelingen én veel deelnemende landen zijn vaak periodes waarin humanitaire waarden hoog in het vaandel worden gedragen en/of er grote politieke bereidheid heerst om bepaalde groepen vluchtelingen op te vangen. Een klassiek voorbeeld hiervan is de hervestiging van de Hongaren na de opstand in 1956. Veel West-Europese landen sympathiseerden met de vluchtelingen vanuit een door de Koude Oorlog ingegeven antipathie voor de landen in de Sovjet-invloedssfeer. De humanitaire geste van permanente opvang van de gevluchte Hongaren verleende de westerse staten bovendien morele superioriteit ten opzichte van het Oostblok.

Een klassiek voorbeeld is de hervestiging van de Hongaren na de opstand in 1956.

Maar hervestiging vindt niet altijd plaats met louter nobele doelen in gedachte. In de jaren 1970 waren er een aantal succesvolle hervestigingen van grote(re) groepen vluchtelingen, die tot stand kwamen onder druk van enkele machtige landen die niet de (volledige) verantwoordelijkheid wilden dragen voor bepaalde crisissen. Een goed voorbeeld hiervan is de Oegandees-Aziatische vluchtelingencrisis uit 1972. Toen een groep van ongeveer 50.000 Britse paspoorthouders van Indiase origine hardhandig verzocht werd Oeganda binnen 90 dagen te verlaten, deed het Verenigd Koninkrijk er alles aan om bilaterale verdragen te sluiten opdat andere landen deze mensen zouden opvangen. Het slaagde daar niet volledig in: ongeveer 28.000 mensen belandden uiteindelijk in het Verenigd Koninkrijk. Slechts 22.000 werden ‘omgeleid’ voor hervestiging en kwamen in meer dan 25 landen terecht, waaronder Canada, Argentinië, Iran, en ook … België. Zo slaagde de Britse regering erin om een postkoloniaal probleem effectief om te vormen tot een internationale kwestie. Hervestiging werd gebruikt om een politiek potentieel heet hangijzer te neutraliseren.

Door de hervestiging van Vietnamezen konden de VS humanitaire en morele superioriteit claimen over Vietnam en haar leiderschap in het westen versterken.

Hetzelfde gebeurde voor de Vietnamezen in de VS. Toen in 1975 de Vietnamoorlog eindigde, zagen velen in de internationale gemeenschap de vluchtelingencrisis als een Amerikaans probleem. Kort na de oorlog repatrieerde de VS dan ook een grote groep mensen (zo’n 135.000) die te boek stonden als Amerikaanse bondgenoten. Maar voor het einde van de oorlog ging ook de Amerikaanse regering op zoek naar bilaterale akkoorden en vroeg ze aan een grote coalitie, van meer dan 50 landen, om minstens 100 Vietnamezen elk op te nemen. Ook hier ging België, als trouwe bondgenoot, op in. Uiteindelijk bleek de Amerikaanse regering minder efficiënt dan haar Britse tegenhanger en kwam de overgrote meerderheid van de Vietnamezen toch in de VS terecht. Desalniettemin deed ook hier hervestiging veel werk voor de perceptie: de VS konden humanitaire en morele superioriteit claimen over Vietnam en haar leiderschap in het westen versterken. De praktijk verloor evenwel haar grote aantrekkingskracht. Nog tijdens de hervestigingsinspanningen voor de Vietnamezen, nam het aantal deelnemende landen en het aantal hervestigde vluchtelingen gestaag af om te eindigen bij een zeer kleinschalige praktijk, die zich voornamelijk focust op individuele cases.

VORM VAN CONTROLE

Hervestiging is dus lang niet zo neutraal als het lijkt – om nog maar te zwijgen van de lange geschiedenis van hervestiging als verstrekker van goedkope arbeidskrachten. Hervestiging is voor staten in de eerste plaats een belangrijke vorm van controle: immigratiecontrole, maar ook controle over het narratief.

In het heersende discours van ‘streng zijn voor (illegale) immigratie’ is het niet vreemd dat hervestiging de eerste praktijk is die sneuvelt.

In het heersende discours, van ‘streng zijn voor (illegale) immigratie’ is het niet vreemd dat hervestiging de eerste praktijk is die sneuvelt, omdat dit één van de weinige immigratiekanalen is die staten effectief kunnen controleren (zoals ik in een eerdere column al schreef: staten zijn notoir slecht in het controleren van migratie). Hervestigingspraktijken zijn dus de kanaries in de koolmijn van het politieke discours.

Dit stukje over hervestiging werd geschreven voor minister van Asiel en Migratie, Anneleen Van Bossuyt (N-VA), aankondigde dat ze hervestiging naar België zou opschorten. Het feit dat ze dit deed, toont echter mijn punt volledig aan.

• column
• migratie
• hervestiging