In Metapolitics, Algorithms and Violence analyseert Ico Maly hoe extreemrechtse bewegingen metapolitieke strategieën gebruiken om hun ideeën via digitale media te verspreiden. Metapolitiek is een vorm van politieke strijd die niet direct via verkiezingen of traditionele politiek verloopt, maar zich afspeelt in de culturele en intellectuele sfeer. Het is een langetermijnstrategie om ideologische hegemonie te verwerven door middel van discours en ideeën. Tegenwoordig vindt die metapolitieke strijd grotendeels plaats via digitale kanalen en algoritmische infrastructuren.

De oorsprong van metapolitiek wordt toegeschreven aan de Italiaanse marxist Antonio Gramsci, die het concept van culturele hegemonie introduceerde. Gramsci betoogde dat politieke veranderingen alleen duurzaam zijn als ze gepaard gaan met een culturele revolutie, waarbij de dominante klasse naast politieke ook intellectuele en morele leiding moet verkrijgen om hegemonie te vestigen.

In de tweede helft van de 20e eeuw werd het concept van metapolitiek overgenomen door rechtse denkers, met name door de Nouvelle Droite in Frankrijk. Alain de Benoist en Guillaume Faye pasten Gramsci’s ideeën toe op hun extreemrechtse agenda. Nouvelle Droite streefde naar culturele dominantie zonder directe electorale middelen of geweld. De politieke strijd was een cultuurstrijd waarbij waarden, normen en ideeën werden veranderd en verankerd. Ze hoopten dat door de publieke opinie te beïnvloeden, de ideeën van extreemrechts uiteindelijk gemeengoed zouden worden in de mainstreampolitiek.

In de 21e eeuw, en vooral in het digitale tijdperk, heeft metapolitiek een nieuwe vorm gekregen. Waar metapolitieke strategieën in de vorige eeuw vooral afhankelijk waren van traditionele intellectuele en culturele media zoals boeken, tijdschriften en conferenties, zijn deze methoden nu geëvolueerd dankzij de opkomst van digitale platforms en sociale media. Niet langer de culturele podia, maar de digitale platforms vormen nu het slagveld van de metapolitieke strijd. Deze verschuiving heeft geleid tot wat Ico Maly beschrijft als Metapolitiek 2.0.

ALGORITMEN EN IDEOLOGIEVERSPREIDING

Algoritmen vormen de onzichtbare architecten van online ruimtes zoals sociale media, zoekmachines en videoplatforms. Deze algoritmen bepalen welke inhoud prominent wordt weergegeven, vaak op basis van factoren zoals gebruikersinteracties, populariteit en relevantie voor het individuele gebruikersprofiel. Maly benadrukt dat extreemrechtse activisten deze algoritmische logica meesterlijk beheersen. Ze creëren content die ontworpen is om zoveel mogelijk engagement te genereren – likes, shares, reacties en views – waardoor deze inhoud door algoritmen wordt gepromoot naar een breder publiek.

Maly benadrukt dat extreemrechtse activisten de algoritmische logica meesterlijk beheersen.

Dit proces gaat verder dan passieve verspreiding: het creëert een dynamisch ecosysteem waarin bepaalde boodschappen steeds verder worden versterkt door wat Maly ‘audience labour’ of publieksparticipatie noemt. ‘Audiance labour’ verwijst naar de onbetaalde en actieve rol van gebruikers op digitale platforms in het vergroten van de zichtbaarheid en verspreiding van inhoud. Gebruikers zijn geen passieve consumenten van inhoud, maar actieve deelnemers in het creëren en verspreiden van ideeën. Door te interageren helpen ze de algoritmen om populaire content te identificeren en te promoten. Hoe meer kliks, hoe groter het bereik.

Door slim gebruik te maken van algoritmische systemen, bereiken extreemrechtse bewegingen een breed publiek. Een methode die zij hanteren is het creëren van virale content. Ze ontwerpen bewust provocerende en emotioneel geladen boodschappen – zoals memes, video's en artikelen – die inspelen op gevoelens van angst, woede of nationale trots. Dit soort inhoud roept sterke reacties op bij het publiek en genereert verontwaardiging, die door de algoritmen van platforms zoals YouTube, Twitter en Facebook worden beloond.

Daarnaast spelen extreemrechtse groeperingen in op wat op dat moment hip is in de media. Door hun ideologische boodschappen subtiel te verweven met populaire onderwerpen, slagen ze erin om hun ideeën te verspreiden binnen bredere discussies die vaak niet direct politiek van aard zijn. Dit stelt hen in staat om deel te nemen aan mainstream discussies, waardoor extreemrechtse ideeën sluipend het publieke debat binnendringen.

Een andere methode die Maly beschrijft, is het gebruik van parasociale relaties door extreemrechtse influencers.

Een andere methode die Maly beschrijft, is het gebruik van parasociale relaties door extreemrechtse influencers. Deze influencers bouwen sterke, eenzijdige banden op met hun volgers. Door regelmatig persoonlijke verhalen, updates en lifestyle-content te delen, creëren ze een gevoel van intimiteit en authenticiteit. Hun volgers voelen zich sterk verbonden met hen, alsof er een persoonlijke band bestaat. Deze band maakt het voor de influencer gemakkelijker om subtieler geladen boodschappen te communiceren. In plaats van expliciete oproepen tot actie, nodigen ze hun volgers uit om een bepaalde levensstijl of wereldbeeld te omarmen, waarin raciale of nationalistische ideeën genormaliseerd worden. Door te opereren in de schaduw van meer openlijk politieke actoren, kunnen zij een publiek bereiken dat misschien niet geïnteresseerd zou zijn in politieke retoriek, maar dat wel ontvankelijk is voor de bredere culturele boodschappen die ze verspreiden.

Een voorbeeld van een influencer die door Maly wordt besproken, is Brittany Pettibone. Pettibone is een YouTuber en auteur die bekend staat om haar verdediging van traditionele genderrollen en haar kritiek op feminisme en progressieve waarden. Ze promoot een wereldbeeld waarin vrouwen hun plaats zouden moeten vinden binnen het gezin, terwijl mannen de rol van beschermer en leider op zich nemen. Hoewel haar inhoud vaak op het eerste gezicht onschuldig lijkt, is het doorspekt met verwijzingen naar extreemrechtse ideeën, zoals de verheerlijking van nationale identiteit, raciale bewustzijn en traditionele waarden.

METAPOLITIEK EN DE NORMALISERING VAN GEWELD

Hoewel de meeste metapolitieke inspanningen zich richten op culturele hegemonie in plaats van directe politieke macht, ziet Maly dat er een gevaarlijke verschuiving plaatsvindt, waarbij de digitale metapolitieke strijd soms overgaat in fysiek geweld. Het uitgangspunt van Maly's analyse is dat metapolitieke strategieën van extreemrechts vaak gezien worden als een niet-gewelddadige vorm van politieke strijd. De focus ligt op het winnen van de culturele hegemonie door de intellectuele en symbolische ruimte te domineren. Dit betekent dat de strijd zich in eerste instantie afspeelt in boeken, essays, online forums, sociale media en andere culturele platforms. Door deze strategieën af te zetten tegen openlijke vormen van fascisme of racisme, distantiëren hedendaagse extreemrechtse bewegingen zich van het historische geweld van de fascistische regimes.

Toch laat Maly zien dat de retoriek en het discours die door extreemrechts worden verspreid, vaak geweld impliceren of legitimeren. Een goed voorbeeld hiervan is de "Great Replacement"-theorie, die suggereert dat de witte Europese bevolking langzaam wordt vervangen door migranten, voornamelijk uit moslimlanden. Deze theorie, gepopulariseerd door figuren zoals Renaud Camus, wordt nu vaak gebruikt als een rechtvaardiging voor extreemrechts geweld. Dit is te zien in de terroristische aanslagen van Anders Breivik en Brenton Tarrant, die openlijk het idee van een 'witte genocide' en de 'Great Replacement' omarmden.

Naast fysiek geweld identificeert Maly wat hij beschrijft als "symbolisch geweld".

Naast fysiek geweld identificeert Maly wat hij beschrijft als "symbolisch geweld". Dit concept, ontleend aan Pierre Bourdieu, verwijst naar vormen van geweld die niet fysiek zijn, maar die op subtiele wijze bijdragen aan de onderdrukking of uitsluiting van bepaalde groepen. Symbolisch geweld wordt uitgeoefend door middel van taal, beelden en discours, en het legitimeert vaak ongelijkheid en onderdrukking door deze te normaliseren in de culturele ruimte.

In het geval van extreemrechts wordt symbolisch geweld ingezet om minderheidsgroepen te dehumaniseren en te presenteren als een bedreiging voor de nationale of culturele identiteit. Door bijvoorbeeld migranten of moslims af te schilderen als "indringers" of "bezetters", legitimeren metapolitieke actoren geweld tegen deze groepen, zelfs als ze dat niet expliciet oproepen. Dit soort symbolisch geweld is een cruciaal onderdeel van de metapolitieke strategie, omdat het de ideologische basis legt waarop fysiek geweld kan worden gerechtvaardigd.

Maly laat zien dat de discursieve en symbolische strijd van metapolitiek vaak de basis legt voor gewelddadige acties. Dit onderstreept hoe belangrijk het is om de digitale mechanismen van metapolitiek te begrijpen bij het bestrijden van rechts-extremistisch terrorisme. Metapolitics, Algorithms and Violence roept academici en beleidsmakers op om voorbij de oppervlakte te kijken en de verborgen dynamieken van digitaal activisme en extreemrechts geweld te doorgronden. De ware strijd woedt waar de wetten van de algoritmes overheersen.

Tarik Fraihi

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 10 (december), pagina 80 tot 83